Μύηση στα μυστήρια των ασιατικών τόπων

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

Meriç Algün Ringborg, Χωρίς τίτλο (Έβρος, Μαρίτσα, Μέριτζ), από την ενότητα A Hook or a Tail (Γάντζος ή Ουρά), 2013, εκτύπωση όφσετ σε χαρτί, 3 τυπώματα σε βάθρο, 57,7 x 83,8 εκ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ, Παντού∙ μαρτυρίες, μεταμορφώσεις, εκδόσεις Κέδρος, σελ. 315

Η ποιητική ανάγνωση των τόπων και η αδιόρατη όψη των πόλεων. Η διαδικασία μύησης του ταξιδευτή στην αμφισημία των φαινομένων και των μεταμορφώσεών τους. Η  αινιγματική γοητεία της ετερότητας και το παιχνίδι της εγκόλπωσης του άγνωστου και του ξένου. Η εξερεύνηση, η αποκάλυψη και η αποδοχή του «άλλου»: προσώπου, τόπου, πολιτισμού, γλώσσας, ή μήπως εαυτού; Αυτοί είναι συνοπτικά κάποιοι από τους στόχους που θέτει η συγγραφική σύλληψη η οποία ομολογουμένως διαστέλλει τα όρια και τις προσδοκίες της δημιουργικής ταξιδιωτικής γραφής. Στο εγχείρημα της αναπαράστασης των τόπων και της διαμεσολάβησης του πολύσημου χαρακτήρα της περιπλάνησης ο συγγραφέας επιστρατεύει ένα σύνολο από μαρτυρίες και μαθητείες, εμπειρίες και βιώματα, αναμνήσεις και στοχασμούς. Μοιράζεται ευπροσήγορα το πολύτιμο μνημονικό φορτίο από αναχωρήσεις, επανόδους και μακρόχρονες διαμονές στη Σιγκαπούρη, στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Κορέα, στην Αφρική. Προσκαλεί τον αναγνώστη σ’ ένα ταξίδι στην Άπω Ανατολή και σε απόμακρους εξωτικούς προορισμούς για να τον οδηγήσει αναπάντεχα στο τέλος της διαδρομής στο Πυργί της Σάμου σ’ ένα διαφορετικό ταπεινό αλλά σίγουρο αγκυροβόλιο. Στην τρυφερή νοσταλγία της παιδικής ηλικίας και στην ηδύτητα της αναπόλησης της πατρώας γης. Στις εναργείς εικόνες και τις ζωογόνες πνοές ενός παρελθόντος που επιστρέφει πάντοτε παρήγορα και σε ακολουθεί παντού πιστά, φέροντας το ανεξίτηλο αποτύπωμα του ηθικού, του αγαθού και του πρωτοφανέρωτου.

Πώς αναπαρίσταται ο χώρος με τις λέξεις; Αυτή είναι η εισαγωγική φράση και το κεντρικό ερώτημα στο δοκίμιο του Έκο Οι σηματοδότες κάτω από τη βροχή που στοχάζεται πάνω στις διαφορετικές τεχνικές λεκτικής αναπαράστασης του χώρου. Ένα ερευνητικό πόνημα που καταλήγει στη διαπίστωση ότι η υποτύπωση δεν είναι ένα σαφές ρητορικό σχήμα, αλλά μια πολύτροπη διαδικασία κατά την οποία εκμαιεύεται η συνεργασία του αναγνώστη με την ανάκληση οικείων παραστάσεων και βιωμάτων που έχουν καταχωρισθεί στη μνήμη. Οι αφηγήσεις τόπων του Γιώργου Βέη, του ποιητή και διπλωμάτη, μας παρακινούν να φανταστούμε τις άγνωστες χώρες και τις μακρινές μητροπόλεις και να κατασκευάσουμε μια οπτική απεικόνιση τους, χωρίς πληροφορίες εγκυκλοπαιδικής φύσεως, ενδελεχείς και σχολαστικές περιγραφές, αναγωγές στον εξωτισμό και αναφορές στα στερεότυπα της Ανατολής. Αλλά με λέξεις-οχήματα, φωτεινούς σηματοδότες που μας εμπλέκουν σε μια διαδικασία ερμηνευτικής συνεργασίας και συμπόρευσης, υποκινούν συναισθήματα και μας παρασύρουν ανεπίγνωστα σ’ ένα παιχνίδι διερεύνησης του ανοίκειου και του άγνωστου. Και καθώς το βλέμμα του ακουμπά στοχαστικά και φιλέρευνα στα πράγματα και τους τόπους δίνοντάς τους νόημα και υπόσταση η συνοδοιπορία των ποιητών, των ζωγράφων, των στοχαστών και των φιλοσόφων, η παράθεση των λογοτεχνικών αποσπασμάτων, των προβληματισμών και των ρήσεων που ανθολογεί και σχολιάζει, δίνει μια πρόσθετη γοητεία στη διττή περιπλάνηση του αναγνώστη στο κείμενο και στον χώρο.

Μας δεξιώνεται λοιπόν ο συγγραφέας στη Σιγκαπούρη, ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά κέντρα του πλανήτη.  Στο νεοσύστατο, πολυσυλλεκτικό και μυστηριακό νησί-κράτος, που ασκεί μια μαγνητική έλξη στον επισκέπτη και το όνομά του παραπέμπει στον ασιατικό λέοντα, που αλλάζει μορφές και φρουρεί μυστικά σοφίας. Μια βουερή κυψέλη που συγχρονίζεται απόλυτα από τη ζωτική βούληση των κατοίκων για τμεγιστοποίηση της ευμάρειας και της δύναμης. Μια συμπαγής φαινομενικά κοινωνία που αυτοελέγχεται και επιτηρείται αδιάλειπτα και ένας κρατικός μηχανισμός που απαιτεί συνοχή, απόλυτη πειθαρχία και ομαδική συμμόρφωση στον εθνικό κανόνα για να κρατά σταθερή και ελεγχόμενη την πορεία της ανάπτυξης. Μας συστήνει το νησί των διασταυρώσεων, των αντιθέσεων και των μεταλλάξεων που ισορροπεί από αντίρροπες δυνάμεις οι οποίες το οδηγούν σε αντιφάσεις και συγκερασμούς. Ανάμεσα στην παροξυσμική οικοδομική δραστηριότητα και το παραδοσιακό ασιατικό μέτρο, ανάμεσα στην υπερφίαλη υπερβολή και την ασκητική λιτότητα, στην ανελέητη φιλοσοφία της φιλελεύθερης οικονομίας της αγοράς και τον βουδισμό, ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο.

Όπως επισημαίνει ο Μπάνβιλ και ανθολογεί ο Βέης ο έρωτας είναι το διαβατήριο για την κατανόηση μιας άγνωστης πόλης καθώς τα πρωτογενή βιώματα αποδεικνύονται η ασφαλέστερη διαδικασία προσέγγισης του τρόπου ζωής και συμπεριφοράς ενός λαού. Ένας εμποτισμός από τις ασιατικές αξίες και τις πυκνές πολιτισμικές δέσμες. Μια μαθητεία σε ουσίες, νοήματα, σύμβολα, ταυτότητες, κοσμοθεωρίες αλλά και αυταπάτες. Ο συγγραφέας επιστρατεύει μια αλληλουχία διαφορετικών κινήσεων στο χώρο, εναλλάσσοντας τις εναέριες πτήσεις με τις επί του εδάφους διοδεύσεις, την μεγάλη κλίμακα με την μικρή, τη φιλοσοφική προσέγγιση του όλου με την περιγραφή των λεπτομερειών. Ίπταται λοιπόν στους αιθέρες δίνοντας ιλιγγιώδεις ηδονοθηρικές πανοπτικές θεάσεις μιας πόλης-περγαμηνής με έκδηλη την αρχιτεκτονική έπαρση των σύγχρονων ανακαινιστών και κατόπιν προσγειώνεται στο έδαφος τρυπώνοντας στον αστικό ιστό, ανασηκώνοντας τις επιφάνειες των πραγμάτων και αναδεικνύοντας την σκοτεινή απόκρυφη πλευρά τους. 

Και το ταξίδι συνεχίζεται στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Κορέα, στη Γουινέα και σε όλες αυτές τις χώρες ο συγγραφέας αναζητά τον αστερισμό των αντιφάσεων της εποχής να ανατέλλει και τις αστραπιαίες λάμψεις του ανέλπιστου. Τα ορατά και τα αόρατα που καθίστανται ένα σώμα, μια ουσία αδιαίρετη.  Τις εκφάνσεις και τις αποκαλύψεις της ιδιοσυστασίας του τόπου που βοούν στις προαιώνιες αξίες και διαλανθάνουν στα μικρά και στα ασήμαντα: στην περιπέτεια της σωστής εκφοράς μιας λέξης, στο δάσος των συμβόλων της σινικής γλώσσας, στο κιμονό ή στο έκθετο γυμνό σώμα του παλαιστή Σούμο, στα τυφλά μάτια των παιδιών της καρτερίας και στα εκφραστικά ακίνητα σώματα των γυναικών του αγοραίου έρωτα.

Στο κείμενο του ποιητή Γιώργου Βέη δημιουργείται μια μουσική σύνθεση των φθόγγων και των λέξεων που καθορίζει το τέμπο της ρυθμικής διαδοχής των εντυπώσεων και των συνειρμών, των ιδεών και των συναισθημάτων. Και καθώς οι προσωπικές μαρτυρίες και οι αυτοβιογραφικές σημειώσεις εναλλάσσονται με τις ιστορικές και γεωγραφικές παραθέσεις και τους αισθητικούς σχολιασμούς, οι κριτικές κοινωνικοπολιτικές παρατηρήσεις με τα θεμελιώδη φιλοσοφικά και υπαρξιακά ερωτήματα, ο αναγνώστης μυείται στα μυστήρια ενός άγνωστου, πολύβουου και πολύχρωμου κόσμου. Ενός αδιαίρετου πολυφωνικού πολυπολιτισμικού κόσμου που αρμενίζει πλησίστιος σε μια θάλασσα αντιστίξεων, στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας