Αντιμιλώντας στη σοβαρότητα

ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Κτενάς Αλέκος, Διακόσμηση σε τοίχο, ανάγλυφη και επιζωγραφισμένη (αντίγραφο αγνώστου), Λέσβος, τέμπερα σε κόντρα πλακέ, 1958, 24 x 49,5 εκ.

Ο.Μ.Ι.Κ., Αναπάντεχες αφηγήσεις του παρελθόντος. Από τον Ροβεσπιέρο στον Ράιχενμπαχ είναι, καμιά φορά, ένα γαϊδούρι δρόμος, εκδόσεις Νήσος, σελ. 204

Αφορμή για την έκδοση του τόμου Αναπάντεχες αφηγήσεις του παρελθόντος ήταν η πετυχημένη αντι-ημερίδας του ΟΜΙΚ με θέμα Αντιμιλώντας στη σοβαρότητα.

Αντιμιλώντας λοιπόν στη σοβαρότητα. «Σοβαρότητα»: η σωτηρία μου στους σοφούς φιλολόγους. Σύμφωνα με το Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης των Liddell - Scott, έκδοση του 1910, στο λήμμα σοβαρός αναφέρεται: από το ρήμα σοβέω, κυρίως ο αποδιώκων πτηνά, όθεν λοιπόν ορμητικός, τραχύς, βίαιος και κατ’ επέκταση αλαζονευόμενος, πομπώδης, μεγαλοπρεπής. Η λέξη σοβαρότης ερμηνεύεται ως αλαζονεία ή αγέρωχον ύφος. Παράγωγα το επίθετο σοβαροβλέφαρος, αυτός που έχει υψωμένα βλέφαρα, συνεπώς υπερήφανος, γαύρος και πομπώδης και το σοβάς (–αδος), η θηλυκή λέξη του σοβαρός στην ποίηση, η αυθάδης, η αναιδής.  

Σε τι αντιμιλούμε λοιπόν; Αφού και οι ίδιες οι λέξεις σοβαρός και σοβαρότητα θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελέσουν αντικείμενο μιας αντίστοιχης ανακοίνωσης, σαν αυτές που περιέχονται στον τόμο.

Διατρέχοντας το βιβλίο, σκέφτηκα πώς άραγε οι παλιότεροι ιστορικοί να χειρίζονταν αναπάντεχες και περίεργες ανακαλύψεις στις εντρυφήσεις τους σε πάπυρους, κώδικες και σιγίλια. Τις αποσιωπούσαν, τις ανέφεραν έμμεσα ή στρογγυλεμένα, τις υπομνημάτιζαν, τις μοιράζονταν μόνο σε ομότεχνούς τους ή μυημένους; Ο Φαίδων Κουκουλές π.χ. στο βιβλίο του Βυζαντινών βίος και πολιτισμός τί ενέταξε Στα ου φωνητά των Βυζαντινών, το πρωτοποριακό για την εποχή του κεφάλαιο με τα σεξουαλικά τους ήθη; Ή σε τί αμηχανίες βρέθηκε ο Αλέξανδρος Ρίζος-Ραγκαβής το 1860 με την αθυρόστομη γλώσσα του Αριστοφάνη, όταν μετάφραζε τις κωμωδίες του;

Οι συμβολές του τόμου είναι πολλές και ποικίλες. Ως πρώτη ύλη έχουν αφηγήσεις που δεν αλλάζουν (ή τον αλλάζουν λίγο;) τον ρου της ιστορίας: αξιοπερίεργα περιστατικά, ανθρώπινες αδυναμίες, προσωπικές καταθέσεις, υπερβολές, παράδοξα, αστεία επεισόδια, παραποιήσεις και σκόπιμες αλλοιώσεις της ιστοριογραφίας. Από αυτές τις αφηγήσεις που, όπως αναφέρεται και στην αντίστοιχη με τον εξαιρετικό τόμο εισαγωγή, κοινωνούνται εκτός ακαδημαϊκών τειχών, συνήθως στη διάρκεια κρασοκατάνυξης. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που σε τόπο κρασοκατάνυξης διοργάνωσε ο ΟΜΙΚ την ημερίδα και παρουσιάζει τον εν λόγω τόμο. Δεν είναι τυχαίο και ότι ο «ιερομόναχος Ευστράτιος ο Κρης», στην εναρκτήριόν του ακολουθίαν, ευλόγησεν την φιλόμουσον ομήγυρην «επί ιερού ναού του πνεύματος τε και οινοπνεύματος».

Τα κείμενα, όπως είπαμε, βασίζονται σε αναπάντεχες αφηγήσεις που αντιμιλούν στη σοβαρότητα, αλλά δεν είναι ασόβαρα. Συγκροτημένα, εμπεριστατωμένα και σχολιασμένα με αναλυτικά εργαλεία και με σοβαρή ερμηνευτική ανάλυση, όπως αρμόζει σε καίριες ιστοριογραφικές συμβολές. Κάποια συνομιλούν με «μικρές» ιστορίες, άλλα πατάνε στο μεγάλο αφήγημα. Εκκινούν τον 18^ο αιώνα και εκτείνονται έως την δεκαετία που διανύουμε με πλούσια θεματική: πολιτική και κοινωνική ιστορία, ιστορίες ατόμων ή συλλογικών υποκειμένων, ιστορία των επιστημών, αγροτική οικονομία, φιλολογικές έριδες, ιστορίες λογίων αλλά και μεταναστών, προσλήψεις, συμπεριφορές και ήθη. Από τον τόμο περνάει ένας ολόκληρος θίασος, με μονόπρακτα, σπονδυλωτά έργα, αλλά και επιθεώρηση. Ας τον αφήσουμε να συστηθεί μόνος του.

Ο Σαιν Ζύστ ο δεινός κατήγορος του Λουδοβίκου 16^ου, που νεαρός, ως άλλος Γιάννης Αγιάννης, βουτάει τα ασημικά της μάνας του. Τα γαϊδούρια της ελληνικής υπαίθρου, σε μια εποχή που το γάλα γαϊδούρας πουλιέται 45 ευρώ το κιλό και στο διαδίκτυο η σελίδα www.galagaidouras.gr διακινεί το σαπούνι Όνος, από τον Μελιγαλά. Οι προσπάθειες εύρυθμης λειτουργίας και ευπρεπισμού των υπαλλήλων στον Δήμο Νέας Σμύρνης και η πιθανότητα να ανακαλύψεις «διαμάντια» και στα πιο απρόσμενα αρχεία. Όταν μέσα από το έργο του Χριστόδουλου Παμπλέκη, η χυδαία γλώσσα αποτελεί αντίσταση στα χυδαία μυαλά. Τα κίνητρα και η προσφορά στην φιλολογία του παραχαράκτη και υπονομευτή Κωνσταντίνου Σιμωνίδη. Η παραμόρφωση της ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων και η διαδικτυακή παρωδία στο ωραίο, το μεγάλο, το αληθινό με ένα ευφάνταστο αφήγημα. Η νεαρή αρχειομαρξίστρια ως ηρωίδα αντικομμουνιστικού ρομάντζου, με ταξικές και κοινωνικοπολιτικές διδαχές, αναπαραστάσεις άγνωστες στα Άρλεκιν της γενιάς μου.

Το πρότυπο ωραιότητας, η γυναικεία κόμη στην Ελλάδα του 19^ου αι. και το ερώτημα αν τελικά οι άντρες της εποχής προτιμούσαν τις ξανθές. Η ανάγκη αποκατάστασης της Ρωμιοπούλας από τον τούρκο εραστή της και οι ρίξεις στην κατεχόμενη Σμύρνη το 1919. Η τελευταία επιθυμία του σοσιαλιστή Γιαννιού να είναι πλησίον του στην κηδεία όχι οι σύντροφοί του στους αγώνες, αλλά στο κρεβάτι, σε σχέση με τις επιλογές ζωής του. Η ανάγκη να κρύψει χρόνια, όχι μια διάσημη σταρ, αλλά ένας Γενικός Γραμματέας Κομμουνιστικού Κόμματος, εν μέσω βουλγαρο– γιουγκοσλαβικών διενέξεων. Η διαμόρφωση ενός φαντασιακού και «χρηστικού» 1821 και πώς τα Καπάκια και η βωμολοχία του Καραϊσκάκη ηρωοποιούνται μέσω ενός πρόσφατου τραγουδιού. Η χρήση των «μεζέων», κοινώς οι σεξουαλικές επιδόσεις των αγωνιστών του 21, και το αναπάντητο ιστοριογραφικό ερώτημα τί στο καλό ήταν αυτή η μισή φορά του Χρηστίδη; Τα περιστατικά «σπίλωσης» της μνήμης του Γέρου του Μοριά, η ιστορική συνείδηση και η κουλτούρα των Αρκάδων, το βίωμα. Οι αφηγήσεις των ελλήνων μεταναστών στην Αυστραλία, το πολιτισμικό σοκ αμφότερων και ο καθοριστικός ρόλος μιας κατσίκας που έτρωγε το δημόσιο γκαζόν. Οι έλληνες μετανάστες στην Αλεξάνδρεια, οι προσδοκίες πλουτισμού, οι νουθεσίες, τα πρότυπα και οι αποκλίσεις, κοινώς τα τσιγάρα, τα ποτά και τα ξενύχτια. Η μάστιγα των χίπις, η ηθική και πολιτιστική ρυπαρότητα· ο διασωζόμενος επίσημος λόγος απέναντι στην αδαμιαία περιβολή. Η θεωρία της επίπεδης Γης, οι αναδιπλώσεις και τα άκαμπτα αντανακλαστικά απέναντι στις εδραιωμένες επιστημονικές ανακαλύψεις. Τέλος, τα σοβιετικά επιστημονικά επιτεύγματα, στην Αυγή την δεκαετία του ’50 που θυμίζουν τα φουτουριστικά σενάρια για το 2000 στην ίδια εφημερίδα το ’60.

Ο τόμος κλείνει με την άσβεστη ανάγκη του «αρχειοδίφη – συλλέκτη Μπουλαλάκη» να συγκεντρώσει τεκμήρια, πηγές για τον κοινωνιολόγο του παρόντος και για τον ιστορικό του μέλλοντος. Καθόλου τυχαίο γεγονός και αυτό το κλείσιμο. Γιατί όλες οι ανακοινώσεις βασίζονται και έχουν αντικείμενο ανάλυσης τις πηγές: αρχεία, κατάλοιπα, συγγράμματα, έντυπα, αναμνήσεις, προφορικές αφηγήσεις και απομνημονεύματα, άρθρα και διαδικτυακές καταχωρήσεις αποτελούν το οπλοστάσιο του ερευνητή και χωρίς αυτά μελέτη γιοκ. Μια δεύτερη επισήμανση ακόμα: τα κείμενα δεν ειρωνεύονται το αντικείμενό τους, το σέβονται και το αναλύουν με τις μεταγενέστερες προσλήψεις και την εμπειρία του ειδικού, ακόμα και όταν το αποδομούν.

Βασισμένη σε αυτό που λέει ο Χομπσμπάουμ πως στην «ιστορία τα γεγονότα πάντοτε επιλέγονται, διαμορφώνονται ή και διαστρεβλώνονται από τον ιστορικό»[1], επιτρέψτε μου να αφηγηθώ κάτι δικό μου. Πέρσι, κάποια προσωπικά ζητήματα δεν μου επέτρεψαν να ανταποκριθώ στην πρόσκληση του ΟΜΙΚ, το θέμα όμως, σαν έτοιμο από καιρό, είχε επιλεγεί: σκίτσο που αναπαριστούσε με εξαιρετική καλλιτεχνική λεπτομέρεια ένα ανδρικό μόριο, ζωγραφισμένο σ’ ένα πολυγραφημένο τεκμήριο, στην ενότητα των φοιτητικών νεολαίων του αρχείου της ΕΔΑ. Παρόλο που δεν υπήρχαν περαιτέρω στοιχεία, είχα πλάσει τη δική μου ιστορία: ένας φοιτητής –σίγουρη ότι πρόκειται για άντρα– του Πολυτεχνείου –σίγουρα Πολυτεχνείο αφού ζωγράφιζε καλά– την δεκαετία του ’60, στο φόρτε του φοιτητικού κινήματος, που βαριόταν ή είχε θυμώσει, ίσως και τα δύο, με αυτά που άκουγε στην συνέλευση του Συλλόγου του. Ο εκνευρισμός ή η βαρεμάρα τον οδήγησαν να φτιάξει ένα «αποτύπωμα», να αφήσει ένα προσωπικό τεκμήριο σε ένα συλλογικό. Μικρή, ασήμαντη και κυρίως ανεπιβεβαίωτη ιστορία. Το αυθόρμητο μέσα στο οργανωμένο, το ασήμαντο μέσα στο σημαντικό, το μικρό μέσα στο μεγάλο ιστόρημα, όπως συμβαίνει και στις συμβολές του τόμου.     

Θα κλείσω με κοινοτυπίες, μόνο που τις εννοώ. Τον τόμο τον ρούφηξα. Έμαθα, γέλασα, απόρησα, κουφάθηκα. Στον ΟΜΙΚ είσαστε μια ωραία ατμόσφαιρα λοιπόν, φαίνεται ότι περνάτε πολύ καλά μεταξύ σας και αυτό βγαίνει και στον τόμο. Η «προσποίησή σας στα σημεία των καιρών, μέσα από χαμηλές (ξυραφένιες) μπαλιές του παρελθόντος»[2] απέδωσε.

Η Αγγελική Χριστοδούλου εργάζεται στα ΑΣΚΙ

---

[1] Eric Hobsbawm, Για την ιστορία, Θεμέλιο 1998, σ. 228.

[2] Από την Εισαγωγή του τόμου, σ. 12.