Η παροδικότητα της ζωής

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ

Παναγιώτης Τέτσης, Χωρίς τίτλο, 2012, λάδι σε μουσαμά, 110 x 250 εκ.

THOMAS BERNHARD, Πρόζα, διηγήματα, εκδόσεις Κριτική, Μετάφραση Βασίλης Τσαλής, σελ. 128

Η «Πρόζα» είναι μια σχετικά σύντομη συλλογή διηγημάτων, από τα πρώτα έργα του Bernhard. Εκδόθηκε το 1967, όταν ο συγγραφέας ήταν 36 ετών (το πρώτο του βιβλίο είχε εκδοθεί το 1963) και ήταν, ουσιαστικά, το βιβλίο που τον επέβαλλε στο λογοτεχνικό στερέωμα. Και η αλήθεια είναι ότι, αν και νέος λογοτεχνικά, ο συγγραφέας έχει ήδη αποκτήσει, όχι μόνο το ιδιαίτερο ύφος αλλά και την υπαρξιακή ιδιαιτερότητα και το σκοτεινό υπόβαθρο που χαρακτήρισε όλα τα έργα του και τον ανέδειξε σε έναν από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Γερμανούς πεζογράφους.

Ο Thomas Bernhard ήταν ένας άνθρωπος που δεν γνώρισε επί της ουσίας νεανικά χρόνια, αφού από τα δεκαεπτά του ασθένησε βαριά, έφτασε κοντά στον θάνατο, πάλεψε επί μακρόν μαζί του, συνήλθε, ασθένησε ξανά και κατόρθωσε να μείνει στη ζωή 58 χρόνια στη διάρκεια των οποίων έγραφε πυρετωδώς. Αυτό όμως που μετουσιώνει σε τέχνη τις δύσκολες εμπειρίες του συγγραφέα είναι το γεγονός ότι η ασθένεια δεν εκδηλώνεται με άμεσο τρόπο στις σελίδες, δεν γίνεται καταγγελία της μοίρας ή θρήνος μπροστά στο αναπόφευκτο, αλλά χωνεύεται, μετασχηματίζεται σε στοχασμό, δημιουργεί μια θέση στα διλήμματα της ύπαρξης. Αλλά ούτε ο στοχασμός ή η υπαρξιακή αναζήτηση είναι εμφανής στη γραφή του Bernhard. Ο συγγραφέας ουδέποτε παρεμβαίνει στο υλικό του. Αυτό που κάνει είναι να αφηγείται με ένα ιδιαίτερο ύφος μία ιστορία. Οι θέσεις αποδεικνύονται, εάν αποδεικνύονται, από τα γεγονότα, την ατμόσφαιρα, τους διαλόγους. Υπό αυτήν την οπτική, ο Thomas Bernhard ίσως θα έπρεπε να τοποθετηθεί, εάν είναι απαραίτητο να τοποθετηθεί σε ένα λογοτεχνικό ρεύμα, στην παράδοση των Μοντέρνων.

Η λεκτική και υφολογική πολυπλοκότητα υποβοηθάει το εγχείρημα, όπως άλλωστε και στον «πατέρα όλων» Τζόις ή στον «διεστραμμένα μεγαλοφυή» Φώκνερ, κι αποκαλύπτει τις αθέατες πλευρές μιας κατά τα άλλα μονότονης κι ίσως απλοϊκής πραγματικότητας. Ίσως στο πιο αντιπροσωπευτικό διήγημα της συλλογής, την «τραγιάσκα», η τεχνική του Thomas Bernhard γίνεται περισσότερο εμφανής. Ένα αντικείμενο, ένα καπέλο, γίνεται το όχημα μέσα από το οποίο αποκαλύπτονται οι εμμονές, τα ψυχικά διλήμματα και κολλήματα, η παροδικότητα της υγείας και της ζωής κι άλλα πολλά που σε φιλοσοφικό δοκίμιο θα απαιτούσαν πολλές κι αμφίβολες σελίδες.

Ο Γιάννης Παπαγιάννης είναι συγγραφέας