Στην Ισπανία των αγνοουμένων

Επί της δικτατορίας του Φράνκο, απήγαγαν τέκνα αντιφρονούντων, έως και νεογέννητα. Στόχος, τι άλλο, η «φυλετική αναγέννηση»

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ

ΑΝΤΟΝΙΟ ΧΙΛ, Ιδανικοί αυτόχειρες, μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 464

Από την Βαρκελώνη καταγόμενος ο Αντόνιο Χιλ, αποτελεί σήμερα μια από τις μεγάλες ελπίδες του νοτιοευρωπαϊκού αστυνομικού μυθιστορήματος. Στη χώρα μας δεν απολαμβάνει την προσοχή που του αρμόζει και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό. Ίσως επειδή δεν εστιάζει το ενδιαφέρον του στον «εξωτισμό» της πόλης και δεν αναλώνεται σε έναν αγώνα δρόμου μετ’ εμποδίων, ξετυλίγοντας εκκεντρικούς χαρακτήρες και σεναριακά κόλπα. Δεν είναι αυτό που λέγεται αγοραία, «κινηματογραφικός» συγγραφέας.  

Η γραφή του Αντόνιο Χιλ κατά κάποιο τρόπο είναι επηρεασμένη από το δράμα δωματίου του Στρίντμπεργκ, έχοντας παράλληλα μια έντονη πιντερική φλέβα. Έτσι μπορεί να απλώσει στον καμβά του μια πλειάδα χαρακτήρων, που αλληλοεπηρεάζονται χωρίς να το γνωρίζουν οι ίδιοι. Ρόλοι που ενσαρκώνουν τις ρωγμές της «πραγματικής» ζωής τους κάτω από το φάσμα της επιφανειακής κανονικότητας. Είναι οι άνθρωποι με τους οποίους ο καθείς συναλλάσσεται καθημερινά.

Το εν λόγω βιβλίο κινείται ανάμεσα σε δύο άξονες. Στην τραγική μοίρα δύο υπαλλήλων: του Γκασπάρ και της Σάρα. Στελέχη στην ίδια προμηθεύτρια εταιρεία καλλυντικών, ο μεν πρώτος εξολοθρεύει την οικογένεια του και ύστερα αυτοκτονεί, ενώ η δεύτερη πέφτει στις γραμμές του μετρό. Φιλόδοξος οικονομικός διευθυντής ο πρώτος, γραμματέας η δεύτερη. Σε παράλληλο χρόνο τρέχει και η έρευνα για την αγνοούμενη σύζυγο του ντετέκτιβ Έκτωρ Σλαγκάδο. Φαινομενικά, τίποτε δεν προδικάζει. Ακόμη περισσότερο, τίποτε δεν συνδέει. Ακόμη και η πλέον ζωηρή φαντασία. Μάλλον σε πρώτο επίπεδο, αποφεύγουμε να δώσουμε προσοχή στις λεπτομέρειες της ζωής τους για να αντιληφθούμε το κακό.  

Οι πολιτικές αναζητήσεις του συγγραφέα, ακουμπούν σε μερικά καίρια ζητήματα του καιρού μας. Κατ’ αρχήν το πλαίσιο του δράματος, μέσω των προσώπων, δείχνει την καταστροφική πορεία και την ακόλουθη «φυσική» κατάληξη του ακραία ανταγωνιστικού περιβάλλοντος. Ο Αντόνιο Χιλ στηλιτεύει την αυξανόμενη κλιμάκωση της ανθρωποφαγίας εντός εργασίας. Μια αστάθμητη αγορά που υποτίθεται ότι ισορροπείται μόνη της, μα ουσιαστικά μετριέται με την απώλεια της ανθρώπινης ζωής. Έμμεσα πάντα και χωρίς έμπρακτες αποδείξεις. Όπως ακριβώς και τα ίχνη ενός δεξιοτέχνη δολοφόνου. Ο συγγραφέας απλώνει τη βεντάλια της ανθρώπινης συμπεριφοράς τόσο των αστυνομικών, όσο και των συγγενών των θυμάτων.

Εισχωρεί στη ζωή τους με μια αφοπλιστική αφέλεια. Με την «ανεμελιά» θα λέγαμε ενός ταξιδιώτη. Με την φευγαλέα ματιά εκείνου που παρατηρεί την βιτρίνα. Δήθεν αδιάφορα. Μυστικά δεν υπάρχουν. Παρά σαρκοφάγοι παιγνίων εξόχως νοσηρών. Που και αυτά εκκινούν από την συναδελφική αλληλεγγύη. Άνθρωποι που δεν έχουν μάθει να χάνουν. Περιφερόμενοι νάρκισσοι με σοβαρές ενδείξεις αθεράπευτου μεγαλοϊδεατισμού. Τον οποίο κρύβουν επιμελώς κάτω από τα κεκτημένα του μικροαστισμού τους.

Ο γεωφυσικός χάρτης της ιδιοτέλειας, ελκύει τους πρωταγωνιστές. Μεταφράζεται σε μια άνευ όρων παράδοση στα θέλγητρα της φιλοδοξίας. Δεν είναι μόνο τα χρήματα στη μέση ως τρόπαιο. Αλλά η μανία για κατάκτηση του άλλου. Οντολογικά, όσο και φυσικά. Κάτι που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην εξόντωση. Η αθωότητα στο βιβλίο, δεν συγκαταλέγεται στην κατηγορία των προθέσεων, ούτε αποτελεί σημείο αναφοράς ενός αθεράπευτου υποκειμενισμού, που καταρρέει γρήγορα. Είναι ένα σημαίνον που αλλάζει κατεύθυνση και πυκνότητα. Το πάθος την καταβάλει. Διότι κακά τα ψέματα, ελάχιστοι μπορούν να αντισταθούν στην δίχως όρια δύναμη της εξουσίας.

Πέρα από τις δεξιότητες της αφήγησης που διακλαδίζεται αξονομετρικά του κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά, ο συγγραφέας τοποθετεί στο προσκήνιο και μια «ξεχασμένη» κοινωνική πληγή της Ισπανίας, την εξαφάνιση παιδιών. Επί της πρώτης περιόδου της δικτατορίας του Φράνκο, αναπτύχθηκε ένα διευρυμένο κύκλωμα αστυνομίας, νοσοκομείων, γιατρών και νοσοκόμων, όπου στην κυριολεξία απήγαγαν τέκνα αντιφρονούντων, έως και νεογέννητα. Στόχος, τι άλλο, η «φυλετική αναγέννηση». Μια απάνθρωπη διαδικασία που έχει καταγραφεί με τα μελανότερα χρώματα στην συλλογική μνήμη της Ισπανίας και με την βοήθεια σύγχρονων ιστορικών έρχεται στο φως, απ’ όπου ο συγγραφέας αντλεί ένα μεγάλο μέρος της δραματουργίας του βιβλίου.

Οι περισσότεροι ήρωες είναι λοιπόν, άτομα με διαστρεβλωμένη ταυτότητα. Ή μάλλον, καλύτερα, ανθρώπινες συνέπειες ολοκαυτωματικών πειραμάτων. Μια διάσταση που δεν μπαίνει απλώς ως αφηγηματικό τρικ. Συνέχει την διαλυτική αλυσίδα ενός αφανισμού. Το βιβλίο στέκεται στην εξάχνωση των συλλογικών αξιών από την επίδραση του ανοιχτού τραύματος όχι ως φυσική οπή μονό, αλλά και ως βατήρα μιας άνευ προηγουμένου τάσης για ιεραρχική ανέλιξη. Στην πορεία, οι πρακτικές του χουντικού καθεστώτος θάφτηκαν επιμελώς άκομψα και κυρίως με μια τάση νοσηρής απώθησης.

Όσο γυρίζει ο αναγνώστης τις σελίδες, τόσο μπαίνει σε έναν λαβύρινθο χωρίς τέρμα. H πλοκή ακολουθεί κατά πόδας τους σφυγμούς του κάθε ήρωα. Δεν αφήνει κανένα περιθώριο για παρεξηγήσεις. Ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί μια διαφεύγουσα πραγματικότητα. Ο αντικειμενισμός παραμένει πλάνη. Αξίζει να προσέξετε αυτόν τον Καταλανό συγγραφέα, που χωρίς περιττούς εντυπωσιασμούς, εξολκεί το μεδούλι ανείπωτων ιστοριών που αποφεύγουμε να φανερώσουμε. Φτιάχνει ένα σύμπαν από το μηδέν, τόσο κοντά μας, που ξαφνιάζει με την αμεσότητα του.

Ο Νίκος Κουρμουλής είναι κριτικός λογοτεχνίας

AMETRIA, Ashley Bickerton, F.O.B., 1993 και Terence Koh, Untitled (Chocolate Mountains), 2006