Λεττονία: μια άλλη ματιά

ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΗΣ ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ

Νίκος Κεσσανλής, Νο82, υγρή εμουλσιόν σε καμβά, 100 x 72,5 εκ.

Αποτυγχάνουμε κυρίως επειδή επιλύουμε το λάθος πρόβλημα,

Παρά γιατί δίνουμε λάθος λύση στο πραγματικό πρόβλημα.

RUSSELL ACKOFF ( 1919-2009)

Η Λεττονία είναι ένας τόπος που δεν ανήκει στους πιο γνωστούς και δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς - τουλάχιστον μέχρι τώρα. Βρέθηκα εκεί με αφορμή ένα Πρόγραμμα Comenius που διοργανωνόταν στην Ρίγα, με αντικείμενο την γνωριμία της μεθόδου ΤΡΙΖ, ακρωνύμιο στα ρωσικά της «Θεωρίας για την Δημιουργική Επίλυση Προβληματων».[1]

Τη μέθοδο επινόησε ο Ρώσος μηχανικός Gernich Altshuller· γεννημένος το 1926 στην Τασκένδη, ο Αλτσούλερ παρουσίασε για πρώτη φορά τη θεωρία του το 1946. Αποτέλεσμα της δημοσιοποίησης αυτής της επαναστατικής για τα δεδομένα της εποχής μεθόδου η οποία έθετε υπό «αμφισβήτηση» τις μηχανικές επινοήσεις και εφευρέσεις, αφού ελάμβανε υπόψη τον ανθρώπινο παράγοντα και τις αντιθέσεις,[2] ήταν ο εγκλεισμός του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Απελευθερώνεται το 1956 με την πτώση του σταλινισμού. Είχε ήδη απευθύνει, από το 1948, επιστολή «στον σύντροφο Στάλιν» σχετικά «με το χάος που επικρατούσε στην χώρα και την πλήρη άγνοια των εννοιών της καινοτομίας και της εφευρετικότητας.» Στο τέλος μόνον του γράμματος αναφερόταν στη θεωρία της μεθόδου του· η απάντηση, με μορφή δριμείας επίπληξης, ήρθε δυο χρόνια μετά.

Το πρώτο άρθρο για την TRIZ δημοσιεύεται το 1956 και αρχίζει η εφαρμογή της μεθόδου καταρχήν στην μηχανική. Οι σοβιετικοί επιστήμονες, κυρίως μηχανικοί, ενστερνίζονται με ενθουσιασμό την θεωρία του Αλτσούλερ δημιουργώντας το 1970 το «Κίνημα TRIZ». Σιγά-σιγά η μέθοδος που βασίζεται στην λογική, στα δεδομένα και την έρευνα αποκλείοντας την διαίσθηση, βρίσκει εφαρμογή στην οικονομία, τις ανθρωπιστικές επιστήμες, την ψυχολογία. Βασικές αρχές της είναι η επιστράτευση της επινόησης για την εξεύρεση λύσεων, η διαρκής αναζήτηση της καινούργιας ιδέας, η μελέτη της ατομικής περίπτωσης και, συνακόλουθα, η λύση του συγκεκριμένου, εξατομικευμένου προβλήματος ξεκινώντας από τη μελέτη του γενικού. Στόχος η εφαρμογή στο εξειδικευμένο των κανόνων που ισχύουν στο «γενικό», λαμβάνοντας υπόψη τις αντιφάσεις ανάμεσα στα δύο.

Ο Αλτσούλερ πεθαίνει το 1998, δουλεύοντας μέχρι το θάνατό του σκληρά με τους συνεργάτες του. Εγκαταλείποντας το 1956 το στρατόπεδο εγκατασταθίσταται στο Μπακού (Αζερμπαїτζάν) όπου ιδρύει το «Δημόσιο Ινστιτούτο Καινοτόμου Δημιουργίας» (Public Institute for Inventive Creation). Η άλλη του ενασχόληση, η καταγραφή νέων επιστημονικών ιδεών και η συγγραφή, ακολουθεί ως φυσική συνέπεια της ανάγκης του για δημιουργία: γράφει μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας τα οποία δημοσιεύει με το ψευδώνυμο Γκένριχ Άλτοβ (G. Altov).

Ο Ρώσος επιστήμονας που σύμφωνα με τους μελετητές του έργου του[3] «αξίζει το βάρος του σε χρυσάφι», δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός - τουλάχιστον στον χώρο της εκπαίδευσης. Το πρώτο βιβλίο του κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1994 με τον τίτλο «Και ξαφνικά εμφανίστηκε ο εφευρέτης»[4] και σ’ αυτό ο Αλτσούλερ παρουσιάζει με απλό τρόπο τις βασικές αρχές της μεθόδου TRIZ. Ο μεταφραστής του[5] τονίζει την ανάγκη να δημιουργηθούν σχολεία και τομείς σπουδών που θα μας διδάσκουν πως θα γίνουμε περισσότερο εφευρετικοί και καινοτόμοι, και πως θα επιλύουμε τα τεχνικά αλλά και τα μη τεχνικά προβλήματα περισσότερο δημιουργικά, γιατί η ευρηματικότητα μπορεί να διδαχθεί και να αποτελέσει αντικείμενο μάθησης, όπως η μουσική και η τέχνη. Έτσι τα σχολεία θα δέχονται μαθητές κάθε επιπέδου, όχι μόνον τους ιδιαίτερα προικισμένους ή ταλαντούχους. Άλλωστε ως μότο στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης στα αγγλικά, υπάρχει η παρακάτω φράση του «Γκένριχ Άλτοβ»: «Μοναδικός σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να δείξει ότι η διαδικασία επίλυσης τεχνικών προβλημάτων είναι προσιτή στον οποιονδήποτε που ενδιαφέρεται να μάθει και βρίσκει συναρπαστικό το να εργάζεται γι’ αυτό.»

Λίγες μέρες στην Ρίγα δεν αρκούν για να γνωρίσει κανείς την Λεττονία ούτε όσον αφορά την τρέχουσα «κουλτούρα» ούτε την πολιτικοοικονομική κατάσταση· οι πολλές εθνοτικές ομάδες που απαρτίζουν τον πληθυσμό (σύμφωνα με την απογραφή του 2011 σε συνολικό πληθυσμό 2 εκατομμυρίων: Λεττονοί 62,1%, Ρώσοι 26,9%, Λευκορώσοι 3,4 %, Ουκρανοί 2,2%, Λιθουανοί 1,2%, Ρομά και άλλοι 1,5% περίπου), πιστεύω έχουν διασπάσει την κοινωνική συνοχή. Ο επισκέπτης που θέτει απλές ερωτήσεις προσπαθώντας να μάθει κάτι περισσότερο για την ιστορία, τον πολιτισμό, την λογοτεχνία, στην καλύτερη περίπτωση βρίσκεται αντιμέτωπος με την αμηχανία. Έχοντας ακούσει για τον εθνικό ποιητή της Λεττονίας, τον Ράινις ( Rainis )[6] (1865-1929), συνάντησα, τελείως τυχαία, επιστρέφοντας από έναν περίπατο στην πολυτελή συνοικία με τα art nouveau κτίρια, το οίκημα που υπήρξε κάποτε το σπίτι του και -κάποτε επίσης- το κλειστό μουσείο που φέρει το όνομά του.

Ο Ράινις, από τους πιο σημαντικούς ποιητές και δραματουργούς της Λεττονίας, ήταν έντονα επηρεασμένος από την μαρξιστική θεωρία και το Σοσιαλδημοκρατικό κίνημα και πίστευε στην αναγκαιότητα της ένωσης των Λεττονών ώστε να διεκδικήσουν την αυτονομία-ανεξαρτησία τους από την Ρωσική Αυτοκρατορία. Ο ποιητής πέρασε την πιο παραγωγική πνευματικά περίοδο της ζωής του, από το 1905 (χρονολογία της Επανάστασης των Λεττονών ενάντια στην Ρωσική Αυτοκρατορία και την τοπική γερμανική κηδεμονία), μέχρι το 1920, εξόριστος στο Λουγκάνο της Ελβετίας. Επιστρέφοντας μετά την ανεξαρτοποίηση τού 1918, αποτέλεσαν, εκείνος και η σύζυγός του Ασπασία, την πνευματική ηγεσία της χώρας. Αν και βραχύβιος Υπουργός Παιδείας, (από τον Δεκέμβριο του 1926 ως τον Ιανουάριο του 1928), υποστήριξε την ίδρυση μειονοτικών σχολείων: αυτό το θέμα άλλωστε, της ύπαρξης πολλών εθνοτήτων στην πατρίδα του, τον απασχόλησε ως το τέλος της ζωής του. Το τελευταίο του άρθρο με τίτλο Όλα γύρω από την Λεττονία που γράφτηκε λίγες ώρες πριν τον θάνατό του, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1929, είχε ως αντικείμενο «τη διαδικασία σύγκλισης ανάμεσα στους Λεττονούς και τους Εβραίους της Λεττονίας, τους Ρώσους και τους Γερμανούς.» Αυτός ο βαθιά πολιτικοποιημένος συγγραφέας, ελάχιστα μεταφρασμένος και σχεδόν άγνωστος σήμερα στην υπόλοιπη Ευρώπη, προσπάθησε να συνδυάσει στο έργο του την παράδοση με σύγχρονα (της εποχής του) θέματα· παράδειγμα το έργο Η Φωτιά και Η Νύχτα ( 1907) όπου τα αρχαία saga και η ιστορία της Λεττονίας συναντούν τον αγώνα για εθνική απελευθέρωση και ανεξαρτησία. Το ποιητικό του έργο αποτελεί μια -ούτως ειπείν- παράφραση του εθνικού έπους της Λεττονίας Lācplēsis που γράφτηκε από τον Andrejs Pumpurs το 1888· ο Ράινις έχει έναν στόχο που δεν εγκαταλείπει ποτέ: την ανα-σύνθεση ενός παλιού τραγουδιού σε καινούργιο σκοπό, την υπόμνηση μέσα από το επίκαιρο της ιστορίας ενός λαού.

Στην ενδιαφέρουσα μονογραφία της για το λογοτεχνικό έργο και τις θέσεις του Ράινις[7], η Inese Grumolte πλησιάζει τον δημιουργό όχι μόνον σε σχέση με την εποχή του αλλά και τον χώρο του, στην συγκεριμένη περίπτωση την πατρίδα του, για την ανεξαρτησία της οποίας ο ποιητής πιστεύει πως αγωνίζονται κυρίως εκείνοι που ανήκουν στην εργατική, την «βασική» τάξη.

Το ψάξιμο στα βιβλιοπωλεία της Ρίγας μπορεί να μην είχε αποτέλεσμα όσον αφορά την ποίηση του Ράινις, αφού δεν βρήκα μεταφράσεις των ποιήματων του σε καμία γλώσσα, ούτε καν σε ανθολογία, αλλά υπήρξε γόνιμο σχετικά με την ανακάλυψη σύγχρονων Λεττονών ποιητών: συλλογικές εκδόσεις και επιλογές ποιημάτων μεταφρασμένων στα αγγλικά, δίνουν μια ζωντανή εικόνα της λεττονικής ποίησης σήμερα.[8]Ακόμη κι αν είχα τον χώρο, θα αισθανόμουν αμηχανία αν έπρεπε να αναφέρω κάποιους από αυτούς· όλοι είναι σημαντικοί, πολυβραβευμένοι και εξαιρετικά μεταφρασμένοι σε καλόγουστες (και πάμφθηνες) εκδόσεις. Μεταφέρω εδώ κάποια ονόματα, κυρίως όσων έχουν γεννηθεί πριν από εβδομήντα-ογδόντα χρόνια, για να χρησιμεύσουν στον αναγνώστη που ενδιαφέρεται να προσεγγίσει την λογοτεχνία (και όχι μόνον!) αυτής της μακρινής και μαζί τόσο κοντά σε μας χώρας: Imants Ziedonis, Zigmunds Skujiņš, Leons Briedis, Vizma Belševica, Gunars Saliņš, Linards Tauns. ..

Μπορούσα, βεβαίως, να πάρω τον σωστό δρόμο,

Αλλά τότε οι λόφοι θα έκρυβαν πίσω τους

Αυτόν τον δεντρόκηπο που φύτεψαν οι πατέρες μας,

Αυτόν τον αγρό που έσπειραν τ’ αδέλφια μας.

Μπορούσα,βεβαίως, να πάρω τον ίσιο δρόμο,

Αλλά τότε οι λόφοι θα έκρυβαν πίσω τους

Αυτό το μονοπάτι καθαγιασμένο

Από τα βήματα των μανάδων μας [..]

 (Βυτιοφόρο)

 Imants Ziedonis

Η Βερονίκη Δαλακούρα είναι ποιήτρια

---

[1] TRIZ–Α powerful methodology for creative problem- solving.

 http:// www.mindtools.com/pages/article/newCT_92.htm

[2] http://www.triz-journal.com//archives/1997/07/b/index.html

[3] Gunter Ladewig, TheTheory of Inventive Problem Solving (TRIZ) 2003

Βλέπε επίσης στο παραπάνω άρθρο: «Αν ο 21^ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την ταχύτατη εξάπλωση των καινοτομιών, τότε κατά την γνώμη μας, η κατάκτηση ενός συστηματικού επινοητικού και δημιουργικού τρόπου σκέψης θα κρίνει το ποιος θα καταστεί αρχηγός του πλανήτη»

[4] Genrich Altshuller, And Suddenly the Inventor Appeared, TRIZ, the Theory of Inventive Problem Solving, Translated by Lev Shulyak

[5] Στο παραπάνω, Λεβ Σούλυακ, «Πρόλογος από την πρωτότυπη έκδοση του 1994».

[6] Rainis : ψευδώνυμο του Jānis Pliekšans

[7] Inese Grumote, Rainis’Apology of the “basic”class:The world Revolution o r the National emancipation?

ISSN 2335-2337. BALTIC JOURNAL OF POLITICAL SCIENCE. December 2013, No 2

[8] Latvian Literature,6 & 7, (Latvian Literature Center,2005, 2008),

All birds know this, Selected Contemporary Latvian Poetry, TAPALIS 2001.