Λιτότητα: περιπέτεια μιας λέξης και μιας χώρας

ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ

Συχνότητες, γραφίτης σε χαρτί, 76 x 56 εκ. 

Είναι γνωστό∙ εποχές κρίσης ευνοούν την συσκότιση και τη σύγχυση με υποβάθμιση των εκπαιδευτικών διαδικασιών, με ακαδημαϊσμούς που μεγαλώνουν το χάσμα ανάμεσα στους διανοούμενους και τους πολίτες , με εκχυδαϊσμό του δημόσιου λόγου κλ. Ο πιο εύκολος και άμεσος τρόπος είναι η παραποίηση και διαστρέβλωση λέξεων που είναι λέξεις-κλειδιά για την τύχη των ανθρώπων και τη ζωή τους. Αυτό συνέβηκε με τον όρο austerity που παραφράστηκε στα ελληνικά ως λιτότητα.

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η ελληνική λέξη λιτότητα έχει θετική σημασία. Στα έγκριτα ελληνικά λεξικά διαβάζουμε ότι λιτός σημαίνει απλός και απέριττος. Στον Επιτάφιο, ο Θουκυδίδης εξαίρει το ωραίο, όταν αποδίδεται με απλότητα και οικτίρει την φτώχεια, όταν δεν αποφεύγεται με την εργασία. Η θετική σημασία της λέξης λιτός γίνεται ακόμη σαφέστερη από την αντίθετη σημασία της που αποδίδει η λέξη ασύνετος.

Ο όρος austerity δηλώνει ασκητικές πρακτικές που στερούν σε όσους επιβάλλονται – κατά κανόνα μοναχούς και ασκητές – στοιχειώδεις χαρές και ανέσεις. Τα έγκριτα λεξικά της αγγλικής και της γαλλικής γλώσσας αναφέρουν ότι ο όρος austerity/austerité χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τα έκτακτα οικονομικά μέτρα (δελτία τροφίμων, απαγόρευση κατανάλωσης καυσίμων, αγοράς ρουχισμού, υπόδησης κλ.) που επιβλήθηκαν, την περίοδο 1939-1945 και ότι έκτοτε η austerity συνδέθηκε με έκτατα οικονομικά μέτρα, σε περιόδους πολέμου.

Ο όρος παραφράστηκε στα ελληνικά ως λιτότητα για να μη μπορέσουμε να αντιληφθούμε, παρά μόνο από την κατάσταση που προκάλεσε και τις συνέπειές της, τον πόλεμο που δέχεται η χώρα από τους εταίρους μας. Γι’ αυτό και η αντίσταση της νέας κυβέρνησης στην επιβεβλημένη « λιτότητα» είναι κρίσιμης σημασίας, ακόμη και αν δεν ικανοποιεί αριστερές δυνάμεις που ταυτίζουν την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ με εδώ και τώρα διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής.

 ***

Η νέα, μη αυτοδύναμη αριστερή κυβέρνηση, με τον αγώνα της κατά της λιτότητας αντιστέκεται στην λυσσαλέα επιμονή της Ευρώπης να βυθίσει την χώρα σε μια πρωτοφανή, παγκοσμίως, ύφεση.

Αν δεν ήταν τόσο κρίσιμη  όχι μόνο  για μας,  αλλά και για την Ευρώπη, η αντίσταση  της νέας κυβέρνησης στα μέτρα εκτάκτου ανάγκης, όχι μόνο για μας, αλλά και για την Ευρώπη, τα εγχώρια και διεθνή μέσα ενημέρωσης και σύσσωμη η μνημονιακή αντιπολίτευση δεν θα εξαπέλυαν τις πρωτοφανείς επιθέσεις που εξαπολύουν εναντίον της .

Για τον αγώνα κατά της λεγόμενης λιτότητας και ανεξάρτητα από την έκβασή του , η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα μείνει στην ιστορία της τωρινής Ευρώπης. Είτε γίνουν δεκτές οι κόκκινες γραμμές που θέτει είτε αναγκασθεί να τις ξαναθέσει στην ετυμηγορία του λαού, το βέβαιο είναι ότι το αποτέλεσμα αυτού του αγώνα θα καθορίσει, με τις συνέπειες του, την τύχη της ίδιας της Ευρώπης, υποχρεώνοντας την να δώσει λύση στο πολιτικό δίλημμα: ή να επανέλθει σε δημοκρατική τροχιά και να αντιμετωπίσει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό με όσα μέσα ( αρχές, ιδέες, θεσμούς ) τής εξασφάλισε η κουλτούρα και ο πολιτισμός των λαών της ή να ενδώσει στις ακροδεξιές ακραία αντιδραστικές πολιτικές που επιζητούν την διάλυση της, με την αναχρονιστική λογική του «ο σώζων εαυτόν σωθείτω.

Τυφλή και παράλογη, αυτή η λογική εγκυμονεί κινδύνους και απρόβλεπτες περιπέτειες, σε μια περίοδο ύφεσης όπου το κύμα των χιλιάδων προσφύγων από τα ΝΑ παράλια της Μεσογείου αναζητούν στην Ευρώπη την έξοδό τους από την κόλαση των πολέμων .

Η ιστορική αμνησία και το έλλειμμα σκεπτόμενης πολιτικής που παράγει, κάνει την Ευρώπη να αρνείται να δει το κρίσιμο σταυροδρόμι στο οποίο οδηγήθηκε με τις πολιτικές της των τελευταίων 25 ετών. Οι αθέμιτες πιέσεις που ασκεί το Eurogroup και το ΔΝΤ στην νέα κυβέρνηση να περάσει μνημονιακά μέτρα που δεν μπόρεσαν να περάσουν οι προηγούμενες μνημονιακές κυβερνήσεις, δείχνουν ότι η Ευρώπη κινδυνεύει να ανακρούσει πρύμνα για να βρεθεί εκεί που βρέθηκε, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.

Οι τελευταίες εκλογές έδειξαν ε ότι η χώρα μας θέλει να μείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση όχι για να πεθάνει μέσα από ένα νέο μνημόνιο που θα επιτείνει την πολιτική της οικονομικής και ψυχικής της εξόντωσης, αλλά για να διασφαλίσει τη δυνατότητα να ξαναγίνει παραγωγική, να μειώσει την εφιαλτική ανεργία, να ανακόψει την εξαθλίωση όσων κοινωνικών στρωμάτων με τις « θυσίες τους» έκαναν την μειοψηφία και τους δορυφόρους της τους να γίνονται από πλούσιοι πλουσιότεροι.

Οι άκαρπες θυσίες του Ελληνικού λαού, τα τελευταία πέντε χρόνια, έγιναν με αντισυνταγματικά μέτρα προκειμένου όσοι υπερχρέωσαν το δημόσιο με τραπεζικούς δανεισμούς και απογύμνωσαν τα δημόσια ταμεία με τη φοροδιαφυγή, να συνεχίσουν να τα απογυμνώνουν και να αποδεκατίζουν τα δυο τρίτα της κοινωνίας.

 ***

Αλλά, τα εγχώρια και διεθνή μέσα ενημέρωσης και σύσσωμη η αντιπολίτευση δεν θα μπορούσαν να υπερασπίζονται τόσο απροκάλυπτα τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδος, αν οι κατεστημένοι ιδεολογικοί μηχανισμοί της χώρας μας δεν είχαν, επί δεκαετίες, λειτουργήσει έτσι ώστε οι παραγωγικές δυνάμεις να μη μπορούν να ελέγχουν τις παραγωγικές σχέσεις, αναβαθμίζοντας πολιτισμικά και πολιτικά την ελληνική κοινωνία.

Πάνω από μισόν αιώνα, ο ελληνικός λαός πάσχισε να μορφώσει τα παιδιά του. Κι όμως , οι νέες παραγωγικές δυνάμεις του τόπου που συγκροτήθηκαν με κόπο και αίμα για να είναι ικανές να ελέγξουν τις παραγωγικές σχέσεις και να αναβαθμίσουν την κοινωνία, αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της μετανάστευσης που πήραν αγρότες και ανειδίκευτοι εργάτες, εξήντα χρόνια πριν.

Αυτό το βαρύ πλήγμα της απογύμνωσης της χώρας από τις νέες παραγωγικές δυνάμεις της είναι νωρίς να το συνειδητοποιήσουμε και να το αποτιμήσουμε. Οι πολιτικοί που επέβαλαν την μνημονιακή «λιτότητα» θέλουν να το αγνοούν. Γιατί όσο η χώρα υποβαθμίζεται πνευματικά και πολιτισμικά τόσο λιγότερο θα ελέγχονται οι ίδιοι για τις πολιτικές τους.

Αυτούς τους τρεις μήνες, περισσότερο καθαρά από ποτέ άλλοτε, η ελληνική κοινωνία καθρεφτίζεται στον αμείλικτο καθρέφτη της πραγματικότητας που την δείχνει αντιμέτωπη με όσες μυθοποιήσεις την έτρεφαν και την νάρκωναν εδώ και έναν αιώνα σχεδόν. Μυθοποιήσεις που την έκαναν να ξεχνά ότι ο λαός στο μεγαλύτερο μέρος του εξαρτά την επιβίωσή του από την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος που καταστρατηγεί ένα πολιτικό σύστημα ταγμένο στην υπηρεσία μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων.

Αν η αντιπολίτευση μπορεί και καταφέρεται με τόση αγριότητα εναντίον της νέας κυβέρνησης, χρεώνοντας της την οικονομική ύφεση που προκάλεσε με την μνημονιακή διακυβέρνηση της, είναι γιατί νομίζει πως η κοινωνία πάσχει από κοινωνική αμνησία. Και σωστά το νομίζει, γιατί την κοινωνική αμνησία την τρέφει η ιστορική άγνοια.

Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί που θα εμπόδιζαν την ιστορική άγνοια, αντί να υπηρετούν την κοινωνία, δουλεύουν για το πολιτικό-οικονομικό σύστημα που την ελέγχει. Η Αριστερά ανάλωσε πολύτιμες δυνάμεις στον συνδικαλισμό, σε μαζικές εκδηλώσεις, σε αγώνες για την πολιτική αναβάθμιση της κοινωνίας, αλλά δεν εμπιστεύθηκε ούτε αξιοποίησε όσο χρειάζεται, τις πνευματικές της δυνάμεις ώστε να γίνει πόλος έλξης διανοουμένων που είχαν τη θέληση και την αναγκαία συγκρότηση να αποδυνδέσουν τον Μαρξ από τον δογματισμό και από τυφλοσύρτη να ξανακάνουν τη θεωρία του σημείο αναφοράς για την διερεύνηση των κοινωνικών προβλημάτων, στη σημερινή συγκυρία όπου η ανεργία είναι ο θανάσιμος εχθρός για την εργασία.

Επειδή ο έλεγχος των παραγωγικών σχέσεων εκμετάλλευσης απαιτεί υποβαθμισμένο πολιτισμό και παιδεία, χρειάζεται εντατική προσπάθεια αναβάθμισης τους έτσι ώστε οι κατεστημένοι ιδεολογικοί μηχανισμοί να μη συνεχίζουν απρόσκοπτα το υπονομευτικό έργο τους, σε συνθήκες γενικευμένης κατάθλιψης.

Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη είναι καθηγήτρια φιλοσοφίας, ΑΠΘ, συγγραφέας