Ταξίδι ανθρώπινης αναζήτησης

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΨΥΛΛΑ

Ιωάννης Μουράβας, Pron, 2014, λάδι σε καμβά, 184 x 148 εκ. 

ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Ανθρωπολογία της ζωής, εκδόσεις Θερμαϊκός, Θεσσαλονίκη, σελ 115

Μπροστά στο μυθιστόρημα αυτό του Άγγελου Παπαδάκη με διακατέχει μια αίσθηση ευφορίας και συνάμα προβληματισμού. Πρωταρχικά κάτι καθόλου δευτερεύον: πρόκειται για μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, με ένα όμορφο σκίτσο στο εξώφυλλο, που έχει φιλοτεχνήσει ο ίδιος ο συγγραφέας, και με μια αμεσότητα γραφής που ενώ σε παρασύρει στην ανάγνωση σου επιβάλλει ταυτόχρονα ένα βαθύτερο αναστοχασμό σχετικά με το υποκείμενο άνθρωπος - συγγραφέας, ερευνητής, ατομικότητα - στη συνδιαλλαγή του με τον άλλο, αλλά και με το εγώ του .Αιώνια υπαρξιακά ζητήματα που έχουν τόσο απασχολήσει την ανθρώπινη σκέψη στην αναζήτηση από τη μια του ενδότερου, του εγώ, όσο και από την άλλη του εμείς, στην δια-υποκειμενική σχέση που αναπτύσσεται καθημερινά μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον. Η συνδιαλλαγή της ατομικότητας με τη συλλογικότητα, του ιδιωτικού με το δημόσιο, αυτό το τόσο όμορφο και επίπονο παιχνίδι λέξεων, συναισθημάτων, σκέψεων, αξιών και ταυτοτήτων εκπληρώνεται μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον, στο πλαίσιο μιας επικοινωνιακής πράξης όπου ο παράγοντας άνθρωπος βρίσκεται στο στόχαστρο.

Το μυθιστόρημα, γραμμένο, σε πρώτο πρόσωπο (απλός προσωπικός τρόπος) διαπνέεται από μια πλοκή που ελκύει τον αναγνώστη και τον παρασέρνει σε ένα ταξίδι όπου με συνοδοιπόρο τον πρωταγωνιστή., διατρέχει τα μονοπάτια της εσωτερικότητας για να κατανοήσει παράλληλα την εξωτερικότητα, την γύρω πραγματικότητα, τον κόσμο που μας περιβάλλει και μέσα στον οποίον βρίσκουμε την υπόσταση μας ως κοινωνικά όντα πλέκοντας το νήμα της ζωής. Η άμεση συμμετοχική παρατήρηση, η επιτόπια έρευνα , εργαλεία στα χέρια του κοινωνικού επιστήμονα και ειδικότερα του ανθρωπολόγου, μιας και ο πρωταγωνιστής αυτού του μυθιστορήματος είναι ένας ανθρωπολόγος εν δράσει, γεγονός το οποίο φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα που σχετίζονται όχι μόνον με φιλοσοφικές και ερμηνευτικές αναζητήσεις αλλά και με επιστημολογικά θέματα που αναδύουν το αιώνιο ζήτημα του κοινωνικού επιστήμονα, δηλαδή τη σχέση υποκειμένου –ερευνητή με το αντικείμενο της έρευνας του, που είναι η εκάστοτε παρατηρούμενη και αναλυόμενη πτυχή της πραγματικότητας.

H αφηγηματολογία, η εκτύλιξη της αφήγησης, μέσα από την ανάπτυξη δεκατεσσάρων υπό-ενοτήτων και την με σχεδόν πανταχού παρούσα, αλλά υπόρρρητη κατά κάποιο τρόπο, συνομιλία του με την κοπέλα της νιότης του, το αντικείμενο της επιθυμίας του, ως νέος άνθρωπος που επιθυμεί να ζήσει ,αλλά που δεν ολοκληρώνει απόλυτα ποτέ, δένει με έναν τρόπο που παρουσιάζει μια εννοιολογική συνοχή γύρω από την απολαυστική ρήση «το φάγωμα της στενοχώριας», όπως την ονομάζει, με την οποίαν ξεκινά και ολοκληρώνει το μυθιστόρημα και στην ουσία ολοκληρώνει επίσης και το έργο, προσθέτοντας σε αυτό όλη την ανθρώπινη αγωνία μέσα στη φράση που συμπυκνώνει την αναζήτηση χρόνων «Κατάπια τη στενοχώρια , όχι τα αισθήματα μου» φτάνοντας μάλιστα στη λύτρωση «όλη η στενοχώρια που είχα καταπιεί τόσα χρόνια πέταξε από μέσα μου γλυκάθηκε από τα αρώματα της νύχτας και έγινε χαρά» καθώς και την παρότρυνση προς το εγώ αλλά και τους άλλους μέσα από τα λόγια «Ας πάρουμε όλοι μιαν ανάσα από τη Άνοιξη που εκπνέει. Η ανάσα της είναι μυρωδάτη και υπόσχεται αναγέννηση. Κι ας υψώσουμε το ποτήρι μας για μια όμορφη, νέα αρχή».

Άραγε πόσο μακρύς είναι ο δρόμος στην αναζήτηση της Ιθάκης, όπως λέει και ο ποιητής « Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.». Στην εκτύλιξη του μυθιστορήματος τίθενται τόσα ζητήματα που στροβιλίζουν τον πρωταγωνιστή, η επιθυμία για τη γνώση παράλληλα με την επιθυμία για τη ζωή, παλεύουν μέσα από δύσκαμπτα μονοπάτια και όλα αυτά για την κατανόηση, τη γνώση, την εξήγηση, την έρευνα της ψυχής, την γνώση του περιβάλλοντα μας κόσμου που μέρους αυτού αποτελούμε και εμείς οι ίδιοι. Έτσι και αλλιώς γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε μέσα σε κοινωνικά περιβάλλοντα, κατασκευάζουμε τον εαυτό μας και τις αναπαραστάσεις του γύρω μας κόσμου αποκτώντας ταυτότητα , κουλτούρα και κοινωνική υπόσταση, σε μια συνεχή συνδιαλλαγή και επικοινωνία με τον άλλον. Ο βιωμένος μας κόσμος δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια κοινωνική κατασκευή και ερμηνεία του εγώ στην αυνδιαλλαγή του με τον άλλον. Τα παιχνίδια των λέξεων, της σκέψης, της συνείδησης και του ασυνείδητου, στήνουν έναν τρελό χορό όπου οι πρωταγωνιστές δεν είναι κανένας άλλος παρά εμείς οι ίδιοι, οι άνθρωποι. Η ανθρωπολογία της ζωής δεν είναι άραγε η ίδια η έρευνα της ζωής, είτε στεκόμαστε ως ερευνητές για να παρατηρήσουμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε ,είτε τελείως απλά ως άνθρωποι, διαβάτες της ζωής για να γνωρίσουμε, να νιώσουμε, να ζήσουμε. « Η Ιθάκη σ΄ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι χωρίς αυτήν δεν θα βγαινες στον δρόμο......Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε . Έτσι σοφός που έγινες με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν»

Σμιλεύοντας τη ζωή, ως επιστήμονας αλλά και ως υποκειμενικότητα, ως μέλος του δημόσιου χώρου, αλλά και ως ιδιωτικό πρόσωπο, οι αντιφάσεις και τα διλήμματα μας στήνουν χορό, στον οποίο εμπλεκόμαστε λιγότερο ή περισσότερο ως ενεργοί δρώντες, μεταφέροντας μαζί μας την κουλτούρα μας, τις αξίες μας, τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον κόσμο, τα ηθικά διλλήματα (σωστό-λάθος ) που μας ταλανίζουν. Σ’ αυτά τα διλήμματα άλλωστε οι επιλογές του πρωταγωνιστή-ερευνητή υπερίσχυσαν αυτού του βιωμένου κόσμου, του ανθρώπου, της απλής καθημερινής ζωής, αφήνοντας μέσα του μια κάποια πίκρα αλλά και μια αποφασιστικότητα όσον αφορά τις τελικές επιλογές.« Το λάθος αυτό με ταξίδεψε γεωγραφικά και πνευματικά σε μέρη, σκέψεις και ιδέες μου που δεν είχα φανταστεί ότι θα πήγαινα. Μετατρέποντας το ταλέντο μου σε επάγγελμα και επιστήμη κι έπειτα την επιστήμη μου σε ζωή, έπλασα εν αγνοία μου τον εαυτό μου, έπλασα έναν άνθρωπο».«Μπορεί το λάθος μου να ήταν ότι ήμουν πολύ ντροπαλός για να χορέψω». «Επί τριάντα χρόνια κατάπινα τη στενοχώρια των άλλων. Όμως τελικά δεν κατάφερα να καταπιώ τη δική μου» .

Μέσα από τα μηνύματα που απευθύνει στην καλή του, ο πρωταγωνιστής φτάνει κατά κάποιον τρόπο να επικοινωνήσει επιτέλους με τον εαυτόν του, παρόλα τα ηθικά διλήμματα περί σωστού ή λάθους, που θέτει, καταφέρνει επιτέλους να εξωτερικεύσει τον ενδότερο του κόσμο, το ασυνείδητο του, χρησιμοποιώντας τη γραφή για να επι-κοινωνήσει, να ζήσει, να εξαγνιστεί.

Στην εναγώνια αναζήτηση του εγώ και του άλλου, ο συγγραφέας στήνει μια πλοκή ενός μυθιστορήματος που σε κρατάει εν δράσει προσφέροντας σου απόλαυση. Ενσωματώνοντας ενδεχομένως ως συγγραφέας,, όπως κάθε συγγραφέας, ένα μέρος των δικών του αναζητήσεων στο ταξίδι της ζωής που έχει αρχινήσει, μας κοινοποιεί το έργο του, μοιράζοντας τις σκέψεις του με εμάς, τους αναγνώστες.

Όπως πολύ ωραία το έθεσε και ο πατέρας της Σημειωτικής Ch. Peirce σχετικά με το επίπεδο της πρόσληψης ενός έργου «από τη στιγμή που ένα έργο φεύγει από τα χέρια του δημιουργού του και γίνεται απόκτημα του κοινωνικού χώρου η ατομική πρόθεση του δημιουργού, δίνει τη θέση της στις πολλαπλές αναγνώσεις» Σε μας λοιπόν η συνέχεια.

Η Μαριάννα Ψύλλα διδάσκει Πολιτική Επικοινωνία και Ανάλυση του Πολιτικού Λόγου, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο