Μια επανάσταση για μια Ελλάδα και μια Ευρώπη που δεν υπάρχει ακόμα...

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ-ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗ

Pierre Bonirote, Η Δούκισσα της Πλακεντίας,
ελαιογραφία σε μουσαμά 45 x 55 εκ. 

Από τις τρεις σχολικές, δηλαδή εθνικές επετείους, η πρώτη είναι και η πλέον άφωνη. Όχι φυσικά γιατί δεν διαθέτει φωνές, αλλά γιατί η πεμπτουσία της, η έννοια της ελευθερίας, έχει από χρόνια ενδυθεί την γραφικότητα της φουστανέλας, την τυραννία του ράσου και την πειθαρχία της παρελαύνουσας αρβύλας. Εθνωφελείς κι εθνεγερτικοί παιάνες θα ακουστούν και φέτος, σαν τίποτα να μην έχει μεταβληθεί. Τα λεπτοΰφασμένα πέπλα που, με τόσο κόπο κατασκεύασε η εθνική αφήγηση για να αποκρύψουν τον χρόνο και τη γύμνια του, πάλι δεν θα καταστραφούν.

Ούτε και φέτος, λοιπόν, στις αθηναϊκές οδούς δεν θα ακουστεί, μεταξύ άλλων, το ερώτημα: γιατί να θέλει να πεθάνει στη Σφακτηρία ένας πιεμοντέζος; Ή, από πού κι ως πού «η συμμετοχή πολυάριθμων εθελοντών στον ελληνικό αγώνα», όπως γράφει ο Χόμπσμπάουμ, υπό την ασαφή και παραπειστική ταμπέλα των «φιλελλήνων» «έπαιξε στη συσπείρωση της ευρωπαϊκής αριστεράς στη δεκαετία του 1820 ρόλο ανάλογο με αυτόν που θα έπαιζε στο τέλος της δεκαετίας του 1930 η υποστήριξη στην Ισπανική Δημοκρατία»;

Ο Santorre Annibale Derossi ερχόταν από μια άλλη επανάσταση του 1821. Η επαναστατική έκρηξη του 1820, η οποία εκτεινόταν από την Ισπανία ως τη Νάπολι, φαινόταν να δίνει στους ιταλούς πατριώτες μια ευκαιρία για την δημιουργία μιας ανεξάρτητης και δημοκρατικής Ιταλίας. Όταν το 1821 ο αυστριακός στρατός κινήθηκε προς το νότο για να καταπνίξει την εξέγερση στη Νάπολι, ο Santorre εντάχθηκε σε μια συνωμοτική ομάδα που αποσκοπούσε στην επέμβαση των πιεμοντέζων προς υποστήριξη των ναπολιτάνων. Οι συνωμότες προσπάθησαν να αποσπάσουν τη συνεργασία του πρίγκιπα του Καρινιάνο, και μελλοντικού βασιλιά της Σαρδηνίας, Κάρολου Αλβέρτου. Στις 6 Μαρτίου 1821 συναντήθηκαν με τον πρίγκιπα στο Τορίνο, στις 10 ο στρατός εξεγέρθηκε, ο βασιλιάς παραιτήθηκε υπέρ του απουσιάζοντος αδελφού του, Καρόλου Φελίτσε, ο Κάρολος Αλβέρτος ανέλαβε την αντιβασιλεία, υιοθετήθηκε ένα Σύνταγμα παρόμοιο με αυτό της Ισπανίας του 1812, στις 16 Μαρτίου ο Κάρολος Φελίτσε επέστρεψε στο Τορίνο και αποκήρυξε τον ανιψιό του, στις 22 Μαρτίου οι επαναστάτες κήρυξαν τον πόλεμο στην Αυστρία, την ίδια στιγμή που ο Κάρολος Αλβέρτος τους αποκήρυσσε, φεύγοντας για τη Νοβάρα. Στις 9 Απριλίου, όλα είχαν τελειώσει. Ο Santorre συλλαμβάνεται από τους αυστριακούς, απελευθερώνεται από μια ομάδα φοιτητών με επικεφαλής έναν πολωνό συνταγματάρχη και διαφεύγει στην Γενεύη. Τον Νοέμβριο του 1821 οι ελβετοί τον διώχνουν και διαφεύγει στο Παρίσι. Τον Φεβρουάριο του 1822, η νέα γαλλική κυβέρνηση υπογράφει μια συμφωνία με το βασίλειο της Σαρδηνίας, για την σύλληψη των επαναστατών που είχαν καταφύγει στη Γαλλία. Ο Santorre συλλαμβάνεται, φυλακίζεται για δυο μήνες, απελευθερώνεται, εκτοπίζεται στην Αλενσόν. Τον Οκτώβριο του 1822, μετά την απέλασή του από τη Γαλλία, φτάνει στο Λονδίνο. Πάμφτωχος, προσπαθώντας να βιοποριστεί ως δάσκαλος ιταλικών και γαλλικών, το 1824 μετακομίζει στο Νόττινχαμ μαζί με τον συμπατριώτη του Giacinto Collegno. Τον Νοέμβριο φεύγουν μαζί για την επαναστατημένη Πελοπόννησο. Επιθυμώντας, σύμφωνα με τον βιογράφο του, να αγωνιστεί για την ελευθερία, ανεξάρτητα από το όνομα της πατρίδας για την οποία θα αγωνιζόταν.

Ούτε στο Ναύπλιο έγινε αποδεκτός. Το όνομά του ήταν γνωστό, και θα μπορούσε να προκαλέσει δυσάρεστες επιπλοκές με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Κατατάχθηκε ως απλός στρατιώτης, υπό το όνομα Annibale De' Rossi. Πολέμησε στην Πάτρα, έφτασε στο Ναβαρίνο. Στις 7 Μαΐου 1825, στέλνεται μαζί με άλλους 100 για να ενισχύσει την άμυνα της νήσου Σφακτηρίας. Μένει εκεί, αρνούμενος να φύγει. Την επομένη, ο αιγυπτιακός στρατός του Μεχμέτ Αλή καταλαμβάνει τη νήσο. Ήταν 43 ετών. Το πτώμα του δεν βρέθηκε ποτέ.

Όσα προηγήθηκαν, θα πει κάποιος, είναι ένα έλασσον απόσπασμα, η σύντομη έκθεση μιας εξαίρεσης (λες κι οι επαναστάσεις έχουν κανόνες...), αν συγκριθεί με την συνολική ιστορία της Επανάστασης. Ένας συνωμότης, μετριοπαθής καρμπονάρος, πρωταγωνιστής μιας αποτυχημένης επανάστασης 40 ημερών δίχως λαϊκό έρεισμα, που δεν γνώριζε τίποτα για την Ελλάδα, πέρα από τον Πλάτωνα και τη μάχη του Μαραθώνα. Και ο οποίος, εντέλει, επέλεξε να πεθάνει στο μέσον της μοναδικής επιτυχημένης και μαζικής ευρωπαϊκής επανάστασης της εποχής του.

Κι όμως, πεθαίνοντας σε έναν τόπο που δεν ήταν ο δικός του, για μια πατρίδα που δεν ήταν η δική του, για την ελευθερία ενός λαού ξένου, συμμετείχε, με τον τρόπο του, στην ίδρυση μιας Ελλάδας και μιας Ευρώπης που δεν υπάρχει ακόμα. Γιατί, ότι κι αν λέγεται στις εθνικές γιορτές και στις κρατικές παρελάσεις, η ελληνική ήταν πρωτίστως μια επανάσταση. Κι ο ίδιος, ένα μάλλον άβολο πρόσωπο για οποιοδήποτε εθνικό πάνθεον. Η πατρίδα μας, ευγνωμονούσα μεν, αλλά και σοφά σκεπτόμενη, του αφιέρωσε ένα δρομάκι, επί του οποίου (ειρωνεία της ιστορίας;) έμελε να οικοδομηθεί το Κακουργιοδικείο. Την οδό Σανταρόζα, από το όνομα της κομητείας του μοναρχικού πατέρα του.