Ένα παλίμψηστο

ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΠΡΑΤΙΚΑΚΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Προσεγγίσεις στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό, εκδόσεις Δρόμων, σελ. 430

Χωρίς αμφιβολία, το βιβλίο αποτελεί μια τολμηρή όσο και σημαντική κατάθεση στο χώρο της γραμματολογίας. Τολμηρή γιατί καταπιάνεται με ένα απαιτητικό όσο και αχανές θέμα, σημαντική από την άλλη διότι η συνολική εικόνα που ο μελετητής αποκομίζει είναι πραγματικά θετική. Ο Παπαδάκης καταφέρνει σε 48 δοκίμια–μελέτες να προσφέρει μια συνολική οπτική, αυτού του πνευματικού και πολιτισμικού οικοδομήματος, που συνολικά θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ευρωπαϊκό πολιτισμό.  Ο συγγραφέας –άνθρωπος με πολυσχιδή γνώση– προσεγγίζει με επιτυχία τομείς του ευρωπαϊκού πνεύματος, όπως λογοτεχνία, φιλοσοφία, επιστημολογία, ιστορία της Ευρώπης, ελληνική ιστορία, βυζαντινή ιστορία, πολιτικές ιδεολογίες, κοινωνιολογία, ακόμα και ιστορία της τέχνης. Το αποτέλεσμα είναι πράγματι εντυπωσιακό, αν σκεφτεί κανείς ότι ο ερευνητής–συγγραφέας δεν παραμένει σε μια απλή κατάθεση πληροφορίας, αλλά εμβαθύνει στη θεματολογία του και στέκεται –όπου χρειάζεται– με κριτικό βλέμμα απέναντι σε αυτή, κυρίως δε σε θέματα δύσκολα και απαιτητικά, όπως οι φιλοσοφικές μελέτες, όπου συγκρίνει με επιτυχία προσωπικότητες, όπως τον Καντ με τον Νίτσε, τον Καρτέσιο με τον Λοκ, τον Πλάτωνας με τον ιερό Αυγουστίνο η τον Πόπερ με τον Κουν.

Η μαθηματική παιδεία του Παπαδάκη σε συνδυασμό με τη λογοτεχνική του παιδεία στην ποίηση και την πεζογραφία αποτελούν αναμφίβολα ένα πνευματικό και επιστημονικό οπλοστάσιο που συνθέτει μια πολύπλευρη γνώση. Έτσι ο αναγνώστης απολαμβάνει μια μεγάλη μελέτη που αφορά την επιστημονική επανάσταση, όπως συνετελέσθη μέσα από την εξέλιξη των θετικών επιστημών, μέχρι και την ανάλυση μεθοδολογιών, μέσα από εμπειρικές όσο και ρασιοναλιστικές πρακτικές.  Ο συγγραφέας αναλύει, από την άλλη, ολόκληρα έργα, όπως ο Λεντς του Μπύχνερ, έργο ευρωπαϊκού ρομαντισμού, καταπιάνεται με τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, ενώ επιτυχώς παρουσιάζει τον Ρουσσώ στο Αυτοβιογραφικό Σύμφωνο και τις Εξομολογήσεις. Η συνέχεια σε θέματα ιστορίας και κοινωνικής ανάλυσης που αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα του βιβλίου γίνεται με θέματα που αφορούν την θεμελίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, μέσα από παράγοντες και παραμέτρους όπως: Η αγροτική ανάπτυξη, το εμπόριο, οι τεχνολογικές καινοτομίες, οι θρησκευτικές ανακατατάξεις και οι επιρροές τους, η εκπαιδευτική πολιτική, η θετικιστική πολιτική και οι επιπτώσεις της στην επιστήμη, η παγκοσμιοποίηση, οι δημογραφικές εξελίξεις, η σταδιακή διεθνοποίηση της οικονομίας, οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις, κ.α.

Τα θέματα  που άπτονται του ελληνισμού αφορούν την ομηρική περίοδο, τη βυζαντινή περίοδο, την επίδραση της Αναγέννησης στο ελληνικό πνεύμα, έως και τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στην μετεπαναστατική Ελλάδα καθώς και την «Μεγάλη Ιδέα». Με ισχυρό κριτικό πνεύμα ο συγγραφέας καταπιάνεται με θέματα πολιτικών ιδεολογιών όπως ο φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός και ο εθνικισμός, ενώ ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στις αναλύσεις πάνω στη νεωτερικότητα και τη μετανεωτερικότητα, από τις θέσεις μεγάλων στοχαστών όπως ο Μαρξ, ο Γκίντενς, ο Μπάουμαν, ο Πολάνυι και ο Ντυρκέμ. Οι αναλύσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία, διότι πέρα από το ποιοτικό βάθος που επιτυγχάνει ο συγγραφέας, αφορούν απόψεις και θέσεις για μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά θέματα που μας απασχολούν ακόμη και σήμερα.

Η ιστορία της τέχνης αποτελεί το τελευταίο μεγάλο κεφάλαιο αυτού του τόμου. Ο διεθνής  γοτθικός ρυθμός, η εποχή του  Μπαρόκ, ο Ιμπρεσιονισμός, ο Μινιμαλισμός αλλά και η Αβάν γκαρντ και τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά ρεύματα αναλύονται εμπεριστατωμένα μαζί με τους δημιουργούς τους, ενώ δεν παραλείπεται να γίνει αναφορά και σε θέματα μουσικής από το Μεσαίωνα έως και τη μουσική πρωτοπορία του εικοστού αιώνα. Η γλωσσική ακρίβεια, η άνεση του συγγραφέα–λογοτέχνη να συνδυάσει έναν πυκνό με ακρίβεια λόγο, που κινείται από το επιστημονικό στο λογοτεχνικό κι από το ιστορικό στο φιλοσοφικό συνθέτουν ένα πραγματικά αξιέπαινο επίτευγμα. Η πλούσια βιβλιογραφία που συνοδεύει κάθε μελέτη αποτελεί τεκμήριο εγκυρότητας.

Ο Μανόλης Πρατικάκης είναι ποιητής