Η επιστροφή της αριστεράς

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΑΝΙΑΤΗ

Marcin Maciejowski, Carolina, 2006, λάδι σε καμβά, 50x63cm

Η επιστροφή προϋποθέτει την προηγούμενη αναχώρηση. Ποιος έφυγε και τώρα επιστρέφει; Γιατί και πώς επιστρέφει; Ποιος τον υποδέχεται; Πού είχε πάει; Η επιστροφή του ασώτου υιού, κατά τη βιβλική διήγηση, σηματοδοτεί τη μετάνοιά του αλλά και τη μεγαθυμία του υποδοχέα που σφάζει το μόσχο τον σιτευτό. Ο περιπαθής νέος, αφού ανέστιος διάνυσε την απολαυστική πορεία της ασωτίας –όπως ανάγλυφα αποτύπωσε και η οξυδερκής ζωγραφική ενός Ουίλιαμ Χόγκαρθ-, ξαναγυρίζει στην οικογενειακή εστία. Έτσι επιστρέφει η Αριστερά (ποια αριστερά άλλωστε); Φέρνει μαζί της δημόσιες αμαρτίες; Έρχεται με την οικοσκευή του παρελθόντος ή κουνώντας την επιταγή του μέλλοντος;

Στο λεγόμενο θέατρο του παραλόγου (ίσως την πιο ρεαλιστική εκδοχή της καθημερινής εμπειρίας του αστισμού) η επιστροφή δηλώνει την εισβολή του ανοίκειου στην ψυχρή ηρεμία, στην απάθεια των στιγμών του βίου. Η επιστροφή της Αριστεράς σημαίνει και την εισβολή της στην καθημερινότητα; Ταράζει τα λιμνάζοντα νερά της ή αναπηδά και βουλιάζει σαν το βότσαλο που ρίχναμε μικροί;

Στη λαϊκή και έντεχνη μυθοπλασία η επιστροφή συνδέεται με τις διαδικασίες της μεταμφίεσης, της αποκάλυψης και της αναγνώρισης. Όταν ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη μετά από την μακρόχρονη περιπλάνησή του, με τελευταίο σταθμό το νησί των Φαιάκων, παρουσιάζεται σαν γέρος ζητιάνος στον Εύμαιο, τον χοιροβοσκό. Αποκρύπτει την πραγματική του ταυτότητα για να ανιχνεύσει τις καταστάσεις που είχαν διαμορφωθεί στο νησί. Θέλει να έχει ελεύθερο το πεδίο δράσης του. Να καθορίσει τον στρατηγικό του στόχο –την επάνοδό του στον θρόνο και στην κλίνη της Πηνελόπης- και να οργανώσει την τακτική του – την εξολόθρευση των πολυάριθμων μνηστήρων (τόσο του θρόνου όσο και της κλίνης).

Η μεταμφίεση είναι κομβικό στοιχείο της τακτικής. Όχι το μοναδικό. Πρέπει να μαζευτούν τα όπλα των αντιπάλων και να κρυφτεί επιμελώς το τόξο και τα βέλη του ώστε να χτυπήσει την κατάλληλη στιγμή, όταν ο εχθρός θα έχει αποτελέσει την αμυντική του υπεροχή. Θα καταστρώσει το σχέδιο του μαζί με τον Τηλέμαχο. Σ’ αυτόν θα εμφανιστεί διπρόσωπος. Σαν γέρος με άσπρα μαλλιά και κουρελιασμένα ρούχα και σαν άντρας εύρωστος, με μαύρα γένια. Η διπροσωπία είναι στοιχείο της μεταμφίεσης. Όταν αποκαλύπτεται, θα την αποδώσει στην θεϊκή παρέμβαση. Η αποκάλυψη της αληθινής του ταυτότητας είναι προϋπόθεση για να συγκροτήσει τη συμμαχία με τον γιο του. Γι’ αυτή τη συμμαχία θα αξιοποιήσει τόσο το μίσος του Τηλέμαχου για τους μνηστήρες (την εγκατεστημένη εξουσία στο νησί) όσο και την επιθυμία του για την επιστροφή του πλάνητα πατέρα.

Ας δούμε τα βήματα του Οδυσσέα. Μεταμφίεση, γνώση των συνθηκών, διαμόρφωση στρατηγικής και τακτικής. Αποκάλυψη, οργάνωση συμμαχιών για τον αγώνα που θα οδηγήσει στον τελικό στόχο. Αν η μεταμφίεση είναι αναγκαία, η διπροσωπία δεν είναι. Η Αριστερά επιστρέφει μεταμφιεσμένη; Αν ναι γιατί; Πώς; Σε ποιο βαθμό; Με τι στόχο; Μέχρι πότε; Αν το λογοτεχνικό εύρημα χρησιμεύει για να ενισχύσει τον πολυμήχανο του ήρωα, η πραγματική μεταμφίεση της διογκωμένης αριστεράς ίσως καταδεικνύει την αμηχανία της. Ποιο είναι το αληθινό πρόσωπο της Αριστεράς (ποιο πρέπει να είναι); Ποια τα προσωπεία της; Όταν ο ρομαντισμός κατασκεύασε τη λογοτεχνική εικόνα του μεσαίωνα, δημιούργησε τον ήρωα-ιππότη. Ο άγνωστος (μεταμφιεσμένος) ιππότης επιστρέφει ως τιμωρός, ως λυτρωτής διεκδικητής και εκδικητής. Μονομαχεί και νικά. Αποκαθιστά έτσι τις αξίες της ιπποσύνης. Το δράμα λύνεται με την αποκάλυψη του προσώπου του. Η μεταμφίεση είναι συστατικό στοιχείο της μυθοπλασίας στη μαζική κουλτούρα. Ο σούπερμαν, ο σπάιντερμαν, ο μασκοφόρος ήρωας του γουέστερν. Όλοι κρύβουν το πρόσωπό τους για να δράσουν (φυσικά οι αναγνώστες και οι θεατές το γνωρίζουν). Είναι διπρόσωποι για να δείξουν ότι το ηρωικό, το υπερφυσικό είναι κομμάτι του καθημερινού και του συνηθισμένου. Οι υπερβάσεις στην πολιτική δεν είναι προϊόν εξωπραγματικό αλλά στοιχείο της εμπειρίας των δρώντων προσώπων. Υπάρχουν αυτοί που κρύβονται στις κώχες της ιστορίας. Υπάρχουν κι αυτοί που την φτιάχνουν. Η αριστερά δεν μπορεί να επιστρέψει κρυμμένη, ούτε να αγνοεί τι ποιεί η δεξιά της. Το προσωπείο, η περσόνα του ηθοποιού ενισχύει τον ρόλο του γιατί ο ρόλος υπερβαίνει ή και ακυρώνει το πρόσωπο πίσω από το προσωπείο. Το διπρόσωπο –ο ηθοποιός και το προσωπείο του- γίνεται μονοπρόσωπο- ο ρόλος, το πρόσωπο του έργου.

Στο έργο της κοινωνικής πραγματικότητας, στο έργο της ιστορίας η Αριστερά οφείλει να αποκαλυφτεί και συγχρόνως να αποκαλύψει. Να δείξει το αυθεντικό πρόσωπό της ως μαχόμενης δύναμης διεκδίκησης και λύτρωσης. Έτσι θα διαφωτίζει το κοινωνικό υποκείμενο της εποχής ξεσκεπάζοντας μυθεύματα και μύθους, ιδεολογήματα και στερεότυπα που η καπιταλιστική κυριαρχία χρησιμοποιεί για να εγκλωβίσει τη λαϊκή συνείδηση. Ο κομμουνισμός είναι η λύση του δράματος της Αριστεράς. Είναι το πρόσωπο πίσω από τις μεταμφιέσεις. Ο πραγματικός ρόλος της ύπαρξής της. Η Ιθάκη της που, τελικά, έχει μεγαλύτερο και βαθύτερο νόημα από το ταξίδι προς αυτήν.

Δύο πρόσωπα μόνο αναγνώρισαν αμέσως τον Οδυσσέα. Ο σκύλος του, με το αλάθητο ένστικτό του πιστού συντρόφου, και η τροφός του. Αυτή η τελευταία, η Ευρύκλεια, θα καταλάβει το ποιος πράγματι είναι ο γέρο ζητιάνος όταν καλείται να τον πλύνει και έτσι βλέπει την χαρακτηριστική ουλή που είχε στο πόδι. Το τραύμα από τον αγριόχοιρο στον Παρνασσό. Η Αριστερά αναγνωρίζεται από τις ουλές, από τα τραύματά της; Είναι τραυματισμένη και τραυματική; Στους πολέμους υπάρχουν οι τραυματισμοί από τον εχθρό, οι πληγές της μάχης. Υπάρχουν όμως και οι αυτοτραυματισμοί. Τα άλλοθι του φόβου, της εγκατάλειψης, της λιποταξίας. Οι ουλές είναι πάντοτε ίδιες, και στην πρώτη και στην δεύτερη περίπτωση. Η ουλώδης Αριστερά, η Αριστερά της πολύπαθης ελληνικής ιστορίας, η περιπετειώδης Αριστερά, η περιπλανώμενη και συχνά πλανημένη πρέπει να ξέρει πως, από ποιον και γιατί τραυματίζεται (ή αυτοτραυματίζεται),

Στον  μύθο, όπως και στην ιστορία, η στιγμή, ο καιρός, το επίκαιρον έχει καθοριστική σημασία για την έκβαση. Ο Οδυσσέας προετοιμάζει τη στιγμή της σύγκρουσης και προετοιμάζεται γι’ αυτήν (δεν έχει σημασία η λύση που προκρίνει ο Όμηρος). Διαμορφώνει τους όρους της. Δεν αφήνεται στην τύχη, στη συγκυρία. Αναζητεί την ευκαιρία για να δείξει την πολυμήχανη δύναμή του. Επιστρέφει για να νικήσει κι όχι απλά για να δηλώσει την παρουσία του πίσω από έντεχνες μεταμφιέσεις. Η Αριστερά σήμερα; Πνίγεται στους επιθετικούς της προσδιορισμούς. Περιγράφει και περιγράφεται. Κινδυνεύει να είναι Αριστερά των επιθέτων κι όχι επιθετική αριστερά.

Ο Γιώργος Μανιάτης διδάσκει Πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών