Ιστορία και τραύμα

FRANÇOISE DAVOINE, JEAN-MAX GAUDILLIÈRE, Ιστορία και τραύμα, εκδόσεις Μέθεξις, Επιμέλεια –Εισαγωγή: Γιάννης Γκιάστας, Μετάφραση: Μαρίνα Κουνεζή

Κρις Γιανάκος, «Ημιτελής Κεφαλή Ανδρός, Σειρά Άλφα I»,
1991, μικτή τεχνική σε mylar, 220 Χ 145 εκ.

Στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες στο Σότσι της Ρωσίας η τελετή έναρξης θεωρήθηκε η λαμπρότερη που έχει γίνει ποτέ πλην μιας «μικρής» λεπτομέρειας. Όταν με ένα εντυπωσιακό εφέ άνοιξαν οι κύκλοι που σχηματίζουν το σύμβολο των Ολυμπιακών Αγώνων, ένας από αυτούς δεν άναψε…

Στο βιβλίο «Ιστορία και Τραύμα» των Françoise Davoine, Jean-Max Gaudillière, μεταφερμένο στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Μέθεξις, διαβάζουμε (σελ. 103):  «Ένας από τους τρόπους να απεικονίζει κανείς την εξ ορισμού μη απεικονίσιμη αρχή του Πραγματικού είναι να την προσεγγίσει στον σύνδεσμό της με τις άλλες δύο κατηγορίες του Συμβολικού και του Φαντασιακού, που πήραν την μορφή  του βορρόμειου κόμβου (RSI) την οποία ο Lacan δανείστηκε από το οικόσημο των Βορρομαίων. Ο κόμβος αυτός αποτελείται από τρεις αλληλένδετους δακτυλίους, όπως περίπου στο έμβλημα των Ολυμπιακών Αγώνων. Όμως το δέσιμο είναι διαφορετικό: εάν οποιοσδήποτε από τους τρεις κοπεί, οι άλλοι δυο μένουν ελεύθεροι. Αυτή η αποσύνδεση είναι για τον Lacan  η ίδια η μορφή της τρέλας.»

Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται οι δύο Γάλλοι ψυχαναλυτές με την πλούσια εμπειρία τους πάνω στην κλινική του τραυματικού, δουλεύοντας  με ανθρώπους που έχουν υποστεί προσωπικά ή διαγενεικά ψυχικά τραύματα μέσα από πολέμους και καταστροφές. «Η τρέλα σε βαθύτερο επίπεδο αποτελεί μία έντονη προσπάθεια να φέρει στην επιφάνεια έναν αποκλεισμένο κοινωνικό δεσμό» (από τον πρόλογο στην αμερικάνικη έκδοση, από τον Gerard Fromm, διευθυντή του Austen Riggs Center). Και όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκδοσης του βιβλίου στα ελληνικά, o ψυχολόγος-ψυχαναλυτής Γιάννης Γκιάστας, παρόλο που  το βιβλίο αυτό εντάσσεται στο χώρο της ψυχαναλυτικής κλινικής των ψυχώσεων έχει την ιδιαιτερότητα ότι οι συγγραφείς  «εστιάζουν στην υποκειμενική συνάρθρωση του ατόμου με τον κοινωνικό δεσμό. Η τρέλα γίνεται η λογική συνέπεια της διάρρηξης του κοινωνικού δεσμού που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά». Καθώς, σύμφωνα με τον επιμελητή, τα κομμάτια αυτά της ιστορίας είναι αποκομμένα, όχι απωθημένα και ο χρόνος ακινητοποιημένος στον τόπο του τραυματικού, «τόπο με μία μαθηματική έννοια, ικανό να ‘χωρέσει’ την κατάρρευση των συντεταγμένων του ‘κόσμου που ζούμε’» η μόνη δυνατότητα πρόσβασης είναι η μεταβίβαση. Με έναν χειρισμό, όμως, εντελώς διαφορετικό από την κλασική της χρήση στην ψυχανάλυση. Μέσα από τις ρωγμές του ίδιου του αναλυτή, ρωγμές που έχει διαβεί με την προσωπική, επίπονη διεργασία της ανάλυσής του και οι οποίες «τον πληροφορούν για την επαφή του με τις περιοχές καταστροφής». Καλείται τότε σε μία επείγουσα συνάντηση με τον ασθενή όπου η “εγγύτητα” είναι μία κομβική έννοια ώστε να βάλει ο ίδιος σε λόγια το τραύμα του άλλου. Η μάλλον στο «όνομα του άλλου και στο όνομα όλων των μελών της γενιάς και των προγόνων που το άτομο αυτό αντιπροσωπεύει» (Gerard Fromm).  Να ενεργοποιήσει, όπως σε ένα  ηφαίστειο, αυτό που ήταν σβησμένο.

Η εργασία του αναλυτή δύσκολη: «γίνεται πόλεμος μέσα στην ανάλυση και όχι μεταφορικά […]· αλλοτινοί πόλεμοι ξεχύνονται μέσα στις συνεδρίες, με βάση τις συνηχήσεις με σημεία της ιστορίας του αναλυτή ή της γενιάς του» (σελ. 30). Γίνεται κατ’ αυτό τον τρόπο μία εργασία πάνω σε γενεές και τόπους, σα να αναλαμβάνει μία φωνή, “ένα υποκείμενο” να φέρει στο φως την αλήθεια της ιστορίας. Έτσι «αντιπαραβάλλοντας, ψυχανάλυση και ιστορία, οι δύο επιστημονικοί κλάδοι ήταν φτιαγμένοι για να συναντηθούν».

Θα θέλαμε, γράφουν οι συγγραφείς «να εκθέταμε τα πράγματα με μία γραμμικότητα, πηγαίνοντας από υποθέσεις σε συμπεράσματα» όμως «ο δεσμός μεταξύ τρέλας και τραυματισμού δεν είναι της τάξεως της αιτιότητας». Η κλινική του τραύματος θέτει σε επερώτηση την κλασσική αιτιοκρατική αντίληψη. Μας πηγαίνει  στους κβαντικούς κόσμους του παράδοξου. Ο παρατηρητής, εδώ ο αναλυτής, παίζει ρόλο στον τρόπο που θα ενεργοποιηθούν τα πράγματα και την κατεύθυνση που θα πάρουν, επινοώντας το παρελθόν. Στιγμή κατάληξης, η άρση της αίσθησης του ανοίκειου, για ανθρώπους που νοιώθουν ότι δεν έχουν εαυτό και η εκκίνηση του χρόνου που μέχρι τότε ήταν για εκείνους ακινητοποιημένος.

Η γραφή είναι πολύπλοκη και η μετάφραση, εξαιρετικά λεπτομερής ιδιαίτερα στην απόδοση τόπων, ονομάτων και μαχών, ρέει μέσα από τις σελίδες σαν τις ιστορίες που διαβάζουμε. Στο δρόμο της ανάγνωσης συναντούμε ιδιαίτερες αναλυτικές στιγμές διασταυρούμενες με προσωπικά βιώματα των αναλυτών, ιστορικά γεγονότα, θεωρητικές αναφορές καθώς και αποσπάσματα με ποιητικό ύφος.

Στην παρουσίαση που έκαναν στο Γαλλικό Ινστιτούτο, οι συγγραφείς, αμεσότατοι και με βαθιά γνώση της αρχαιοελληνικής κουλτούρας στην οποία εμβαθύνουν με τον δικό τους προσωπικό τρόπο, διευκρίνισαν ένα σημαντικό σημείο: το τραύμα σε σχέση με το προσωπικό και το κοινωνικό. Ο άνθρωπος που φτάνει με τέτοια συμπτώματα σε έναν αναλυτή δεν είναι άτομο, αλλά ένα συμβάν (événement). Είναι φορέας του αποκομμένου ασυνειδήτου, γεγονότων που έχουν εγγραφεί σε αυτόν μέσα από «το πληθυντικό σώμα». Ένα σώμα που κουβαλά όλα τα σώματα των συντρόφων, κάνοντας τον ασθενή να νοιώθει ότι δεν έχει εαυτό, self, ατομικότητα. Το πληθυντικό σώμα, έννοια κόμβος ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό, στο ψυχικό και το κοινωνικό, φωτίζει με νέο τρόπο την έννοια του κοινωνικού δεσμού και της αλλαγής που επιφέρει σε αυτόν η ψυχαναλυτική διαδικασία.

ΒΕΡΑ ΠΑΥΛΟΥ