Από τον Φιντέλιο στον Stalker

Η Αριστερά σήμερα

 

Σολομών Νικρίτιν, Το χέρι του ζητιάνου, ΚΜΣΤ συλλογή-Κωστάκη

ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ

"Νιώθω μέσα μου τεράστια επιθυμία για αυτό που ποτέ θα επιτευχθεί"

 Eugène Delacroix

Για μένα η Αριστερά, περισσότερο από πολιτικό-οικονομικό σύστημα είναι τρόπος ζωής. Είναι στάση του υποκειμένου της Ιστορίας απέναντι τόσο στην Ιστορία όσο στον εαυτό του. Αυτή η ίδια η ιδιότητα του Αριστερού δεν είναι κάτι στατικό, μια ταυτότητα που απονέμεται άπαξ αλλά ένα σύνολο χαρακτηριστικών προς τα οποία τείνει κανείς. Διαρκώς. Πρόκειται για μια διαδικασία που αφορά τόσο στο "έξω" όσο και στο "μέσα". Ένα είδος "ένδον σκάπτε" που φέρνει την Αριστερά κοντά στην ηθική φιλοσοφία και την πρακτική της  όπως μας τη γνώρισε η Αρχαιότητα. Θέλω να πω πως στον Αριστερό δεν επιτρέπεται ούτε ο ιδεολογικός, ούτε ο ψυχολογικός εφησυχασμός. Ξέρει ότι η αλήθεια εξαρτάται πάντα από τη συγκεκριμένη στιγμή και από τη γωνία ερμηνείας κι ότι Ιστορία είναι εκείνο το κείμενο που, απαλλαγμένο από την όποια μεταφυσική, σταθερά ξαναγράφεται. Δηλαδή βελτιώνεται, διευρύνεται, αναθεωρείται. Το πιο μοντερνιστικό στοιχείο του  μαρξισμού είναι ο υπόρρητος, ανθρωπιστικός μεταμοντερνισμός του. Αυτό το σάρωμα της κάθε βεβαιότητας εξάλλου υποδηλώνει η διάσημη φράση από το κομμουνιστικό μανιφέστο: "Καθετί στέρεο και ακλόνητο το σαρώνει  ο άνεμος".

Η Αριστερά ορίζεται ιστορικοπολιτικά από δύο επαναστάσεις, τη Γαλλική και την Οκτωβριανή, με ενδιάμεσους σταθμούς τις εξεγέρσεις του 1848 και τη Κομμούνα του Παρισιού. Όπως επίσης τοποθετείται ιδεολογικά ανάμεσα στον Ρομαντισμό, το κίνημα της υπέρβασης, της συναισθηματικής παραφοράς, της λαϊκής έκρηξης και τη νεοτερικότητα, δηλαδή ήταν έκφραση της νέας εποχής όπως την δημιούργησαν ο Διαφωτισμός, η Βιομηχανική Επανάσταση και ο διαλεκτικός υλισμός. Το νέο υποκείμενο που προκύπτει είναι ένα επαναστατικό υποκείμενο που δεν ετεροκαθορίζεται, που επανατοποτεθείται ως προς το παρελθόν για να διεκδικήσει το μέλλον. Λεπτομέρεια: Και οι πιο υψηλές ιδέες, ακόμα και η ρομαντική έννοια του Erhabene (τρομερού) εκκινεί από τις κυρίαρχες παραγωγικές σχέσεις. Παράδειγμα: Στη μοναδική όπερα που έγραψε ο Beethoven, το Φιντέλιο, την ιδανική εξισορρόπηση του Κλασικισμού με τη ρομαντική διάθεση, στην οποίαν εξυμνούνται το πάθος για την ελευθερία, η αλτρουιστική θυσία και η συζυγική πίστη, πλάι στο διάσημο χορωδιακό των φυλακισμένων που αναζητούν τον ελεύθερο αέρα, έχουμε την εξίσου δημοφιλή άρια του δεσμοφύλακα Ρόκο με τίτλο: das Gold. Κάθε ανθρώπινη θυσία, ακόμα και ο έρωτας, πρέπει να θεμελιώνεται στην ασφάλεια του χρήματος. Στην πράξη, τον υπερβατικό ρόλο της οικονομίας στην ιστορία δεν τον απέδωσαν αριστεροί αλλά δεξιοί στοχαστές.

Στην Αριστερά, το "εγώ" υπάρχει πάντα με το "εμείς". (Κάτι ανάλογο λέει ο κοσμαγάπητος στίχος του οικουμενικού αμερικανού ποιητή Walt Whitman). Απ´ αυτή την αμφίδρομη σχέση απορρέουν οι δύο βασικές δεσμεύσεις της: Ο ασυμβίβαστος διεθνισμός απέναντι στους κοντόφταλμους εθνικισμούς και η πρωτοκαθεδρία των αδυνάμων, των καταπιεσμένων, των φτωχών, των περιθωριοποιημένων, απέναντι στους ισχυρούς, τους προνομιούχους και τους καταπιεστές. Αριστερά θα υπάρχει όσο υπάρχει κοινωνική αδικία και εκμετάλλευση. Όσο η βία θεωρείται αναγκαία ανθρώπινη συνθήκη. Και όσο οι δεισιδαιμονίες  ή ο φανατισμός υποσκελίζουν τον ορθό λόγο και τη μεγάλη κατάκτηση της Γαλλικής επανάστασης, την tolérance, την ανεξιθρησκεία, την ανοχή προς οτιδήποτε διαφορετικό και αντίθετο. Δεν υπάρχει Αριστερά, ούτε κατά συνέπεια αριστεροί πολιτικοί, χωρίς μια θεωρία υποστηρικτική, χωρίς ένα σύστημα ιδεών που να ερμηνεύει αυτό τον ασταθή, τον ραγδαία μεταμορφούμενο κόσμο.

 Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Στο μυαλό μου, η Αριστερά είναι ταυτισμένη με δύο πράγματα: με την ανήσυχη διάθεση για το καινούριο η την ανατροπή αλλά και την προνομιακή της σχέση με αυτό που ονομάζουμε τέχνη και πολιτισμό. Στην πράξη βέβαια και τα δύο αυτά δυναμικά στοιχεία συχνά ακυρώνονται για λόγους που  είναι περισσότεροι από έναν. Επίσης στην πράξη είναι οι δημιουργοί, οι σκαπανείς της ουτοπίας που στρέφονται προς την Αριστερά, ενώ η Αριστερά, ως σύστημα εξουσίας, μολύνεται συχνά από την ακηδία ή και την αγραμματοσύνη του πολιτικού συστήματος. Επίσης μια φαινομενολογική, εγελιανή ανάγνωση της Ιστορίας θα διαπίστωνε πως διαχρονικά η Αριστερά, ως αντιπολίτευση, έσπρωχνε πάντοτε την εξουσία σε προοδευτικότερες θέσεις, ενώ όποτε η ίδια κατέλαβε την εξουσία, γλίστρησε οδυνηρά προς τον απολυταρχισμό. Ήταν αυτό που φοβόταν πιο πολύ ο Μαρξ. Δηλαδή τους μαρξιστές επιγόνους. Με άλλα λόγια, σήμερα η Αριστερά δεν μπορεί να παραμένει ένα κλειστό και αυτάρεσκο σύστημα που πιπιλίζει αυτιστικά έννοιες οι οποίες χρειάζονται άμεσο επαναπροσδιορισμό όπως π.χ λαός, προλεταριάτο, εργάτης, ταξική πάλη, κλπ. Το 2050 ο πλανήτης θα έχει 10 δις κατοίκους. Το κέντρο της πλανητικής εξουσίας θα έχει μεταφερθεί αλλού. Η ρύπανση της υδρογείου και η εξάντληση των φυσικών πόρων ίσως καταστούν φαινόμενα μη αναστρέψιμα. Ενώ θα έχουμε περάσει στην τέταρτη ή πέμπτη μικροηλεκτρονική επανάσταση,  υπερεθνικές οικονομικές αυτοκρατορίες θα έχουν καταρρεύσει, ολόκληροι επαγγελματικοί κλάδοι θα έχουν εξαφανιστεί λόγω της υπεραυτοματοποίησης των μέσων και νέοι μεγιστάνες θα έχουν αναδυθεί, τύπου Gates ή Zuckerberg, με μόνη αφετηρία το μυαλό τους και μια χούφτα δολάρια. Σύντομα από την φουτουριστική αλλά όχι απίθανη κοινωνία των Bladerunners θα περάσουμε αναγκαστικά στην διαπλανητικό εποποιία  που διαβάσαμε μικροί στα κόμικς. Την ουτοπία της ρομαντικής Αριστεράς απειλεί να παραμορφώσει η δυστοπία του κοντινού μέλλοντος. (Έχω αυτή τη στιγμή στο μυαλό μου τον Stalker, τον Tarkovsky αλλά και τον δυσοίωνο Δρόμο του Cormack MacCarthy).

Σε όλα αυτά η Αριστερά πρέπει να είναι παρούσα. Αφού αφορμάται από τον άνθρωπο, τη συγκεκριμένη μονάδα, και όχι ένα αφηρημένο σύστημα. Απαιτείται όμως να βάλει στο μυαλό της αυτό που έλεγε για τα μυαλά γνωστός χιουμορίστας. Πως δηλαδή "είναι σαν τις ομπρέλες, λειτουργούν μόνο ανοιχτά". Όπως επίσης με καίει μέσα μου φράση του ρομαντικού Delacroix: "Νιώθω μέσα μου τεράστια επιθυμία για αυτό που ποτέ θα επιτευχθεί". Αυτό το αδύνατο, που όμως υπάρχει, είναι ο μεγάλος τρόμος των αντιπάλων μας, όσων εξαντλούν το κόσμο στο ορατό και τον ερμηνεύουν σαν κάτι στατικό και δεδομένο.

Για την Ελλάδα τώρα: η Αριστερά βρίσκεται μπροστά σε μια ιστορική ευκαιρία, διαθέτοντας μάλιστα το συγκριτικό πλεονέκτημα ότι δε έχει ασκήσει εξουσία και άρα δεν μπορεί να ταυτιστεί με τους έξωνημένους, τους φθαρμένους και τους διεφθαρμένους. Οφείλει όμως να κρατήσει αποστάσεις τόσο από τον λαϊκισμό όσο και από την καθεστωτική νοοτροπία. Κάνοντας τον βολονταρισμό της εφαρμόσιμο. Ξαναδιαβάζοντας δυναμικά και όχι παθητικά την ιστορία της. Καταθέτοντας καινούρια θεωρία για να παραχθεί νέα πολιτική. (Ας μην ξεχνάμε πως την μοντερνικότητα του Μακιαβέλι υποστήριξε πρώτος κι από την φυλακή ο Gramsi). Η ελληνική Αριστερά σήμερα πρέπει να αναλάβει έλλογο ρίσκο και να απέχει από συντηρητικές πρακτικές, νεποτισμό, κρατικισμό, κλπ. Φερ’ ειπείν στην παιδεία. Δεν επιτρέπεται να υποστηρίζει την υφιστάμενη κακοδαιμονία των διαλυμένων πανεπιστημίων που τα λυμαίνονται "προοδευτικές" παρέες. Δεν μπορεί να φοβάται την αξιοκρατία, την αριστεία, την πειθαρχία, την αξιολόγηση. Θεωρώ αριστερή πράξη την ισχύ μιας βάσης, π.χ. του 9, για την εισαγωγή στα ΑΕΙ. Επίσης συμπερασματικά οι υποστηρικτές της Αριστεράς έχουμε συχνά ξεχάσει το ηρωικό της παρελθόν, της θυσίας και της προσφοράς, και έχουμε εθιστεί με το μοντέλο συμπεριφοράς που έχτισε, με λαϊκή συναίνεση, φευ, η νεοπλουτίστικη και κρατικοδίαιτη Μεταπολίτευση. Η ευθύνη της Αριστερά σήμερα είναι, ανατάσσοντας τον εαυτό της, να ανατάξει ολόκληρη την κοινωνία, μακριά από τυχοδιωκτισμούς και από τυχοδιώκτες. Η ιστορική της ευθύνη απέναντι σε μια χώρα που αιμορραγεί είναι μεγάλη. Η, όποια, επανάσταση πρέπει να αρχίσει από μέσα. Από βαθιά. Από την ψίχα -ψυχή- του υποκειμένου. Απ´ τον καθένα χωριστά. Για να φτάσουμε κάποτε στο μείζον "εμείς".

ΥΓ. Πάντα στο μυαλό μου ο στοίχος του Λειβαδίτη: "Έχασε το δρόμο του και περπάτησε στα κύματα"! Ζητείται ηγεσία να μας εμπνεύσει ανάλογα...

Ο Μάνος Στεφανίδης είναι ιστορικός τέχνης και διδάσκει στην ΑΣΚΤ