Η «νομική» παρουσία του Εμμανουήλ Κριαρά

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΗΓΟΥ

Το επιστημονικό έργο του Εμμ. Κριαρά είναι τεράστιο∙ καλύπτει το σύνολο σχεδόν της νεοελληνικής γραμματείας, ωστόσο παραμένει άγνωστη μια σημαντική πτυχή της πολυσχιδούς προσφοράς του στην υπόθεση της δημοτικής. Η ουσιαστική συμβολή του στην καθιέρωσή της στο χώρο της Νομικής, και ιδίως στη Νομοθεσία και στη Δικαστική Λειτουργία. Με τη θέσπιση του Συντάγματος του 1975, που δεν επανέλαβε τη διάταξη των προηγούμενων Συνταγμάτων «Επίσημος γλώσσα του κράτους είναι εκείνη εις την οποίαν συντάσσονται το πολίτευμα και της ελληνικής νομοθεσίας τα κείμενα. Πάσα προς παραφθοράν αυτής επέμβασις απαγορεύεται» (άρ. 107 Συντάγματος 1952), διάταξη που ο Κωνσταντίνος Τσάτσος είχε χαρακτηρίσει «μια μάταιη επίδειξη αντιδραστικότητας» (Ελληνική Παιδεία, Πολιτικά Δοκίμια Β∙ έκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ. 106) και η οποία είχε γίνει δεκτό, γενικώς και αναμφισβητήτως, ότι καθιέρωνε τη χρήση της καθαρεύουσας στο χώρο της νομικής πρακτικής, αφού στην καθαρεύουσα διατυπώνονταν οι νόμοι και τα λοιπά κείμενα της νομοθεσίας, μερικοί δικαστές, δακτυλοδεικτούμενοι και υποβλεπόμενοι, από την πλειονότητα των συναδέλφων τους ως αντεθνικώς δρώντες, είχαν αρχίσει να διατυπώνουν τις αποφάσεις τους στη δημοτική όπως και κάποιοι, ελάχιστοι, δικηγόροι τα δικόγραφά τους∙  οι πολλοί συνέχιζαν απτόητοι να εκφράζονται στην καθιερωμένη πεπατημένη της καθαρεύουσας. Στα 1981, στο πλαίσιο ενός πνεύματος εκσυγχρονιστικών αλλαγών που επιχειρήθηκαν τότε, αποφασίστηκε η καθιέρωση της δημοτικής, τόσο στη νομοθεσία όσο και στη δικαστική λειτουργία. Για την επίτευξη της χρήσης της δημοτικής στο χώρο της δικαστικής λειτουργίας, όπου υπήρχαν και οι περισσότερες αντιδράσεις, συγκροτήθηκε μια επιτροπή με σκοπό την απόδοση στη δημοτική των βασικών νομοθετικών κειμένων (Αστικού και Ποινικού Κώδικα, Κώδικα Πολιτικής, Ποινικής και Φορολογικής Δικονομίας), όπως και η σύνταξη στη δημοτική υποδειγμάτων δικαστικών αποφάσεων και άλλων δικανικών εγγράφων. Η προεδρία της Επιτροπής ανατέθηκε στον Εμμ. Κριαρά, αναγνωρισμένο ήδη πατριάρχη της δημοτικής, και εργάσθηκαν σ’ αυτήν διαπρεπείς νομικοί και φιλόλογοι∙ αναφέρονται, ενδεικτικά και χαρακτηριστικά, μερικοί από αυτούς που δεν βρίσκονται πια μαζί μας: Α. Μάνεσης, Ι. Μανωλεδάκης, Β. Ρώτης, Σ. Ματθίας, Ε. Κρουσταλάκης, Β. Φόρης. 

Έχοντας την τιμή να εργασθώ σ’ αυτήν την Επιτροπή, είχα την ιδιαίτερη τύχη να γνωρίσω τον Εμμ. Κριαρά, τον επιστήμονα και άνθρωπο. Σ’ ένα τομέα τόσο διαφορετικό από τις έως τότε επιστημονικές ενασχολήσεις του, αλλά με ένα πνεύμα ανοιχτό, ευρύ, ευπροσάρμοστο και απροκατάληπτο, διαλλακτικό αλλά και διεισδυτικό, διεύθυνε με δεξιοτεχνία και αξιοθαύμαστη εργατικότητα τις εργασίες της Επιτροπής, μακρές, επίπονες, κάποτε με αντιπαραθέσεις και εμμονές ορισμένων μελών σε αμετακίνητες θέσεις, τις οποίες φρόντιζε να ρυθμίζει με ήπιο πνεύμα συνεργασίας και συνδιαλλαγής, αποδεχόμενος την ιδιαιτερότητα της νομικής ορολογίας που δεν ήταν δυνατό να αποδοθεί πάντα σε ακραιφνή δημοτική. Άλλωστε, υποστήριζε, πως η δημοτική δεν ήταν κυρίως θέμα λεξιλογίου, σ’ αυτήν χωρούσαν πολλές λόγιες λέξεις, αλλά δομής και διάταξης της γλώσσας, ώστε να αποφεύγονται οι δαιδαλώδεις και δυσνόητες δομήσεις της καθαρεύουσας που την καθιστούσαν γλώσσα τεχνητή και δυσνόητη. Η αίσια έκβαση των εργασιών αυτής της Επιτροπής και η συνακόλουθη επικράτηση της δημοτικής στο χώρο της δικαστικής πρακτικής οφείλουν πολλά στον Εμμ. Κριαρά. Όπως άλλωστε σημείωνε ο ίδιος στον πρόλογο του συλλογικού τόμου «Η Δημοτική στη Νομική Πράξη» (εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1982) «Ένα θέμα που συχνά ανακινείται από καλοπροαίρετα πρόσωπα είναι τούτο: πώς θα αποδοθούν στη νέα μας γλώσσα νομικοί όροι αρχαιοπρεπείς, καθιερωμένοι από παλαιότερα, που δε βρίσκουν εύκολα την απόδοσή τους στη γλώσσα του λαού; Η απάντηση είναι ότι καθόλου δεν είναι ανάγκη να μεταγλωττιστούν στα νέα ελληνικά όροι αρχαϊστικοί, καθιερωμένοι στο χώρο της δικαστηριακής και της συμβολαιογραφικής πράξης. Φτάνει μόνο οι όροι αυτοί να προσαρμοστούν στο κλιτικό σύστημα του δημοτικού λόγου. Ως προς τους όρους τώρα εκείνους που δεν προσαρμόζονται εύκολα, θα παραμείνουν στην αρχαϊστική τους μορφή και έτσι θα χρησιμοποιούνται και στη νέα δικαστική γλώσσα». Λόγια προφητικά που η καθημερινή, δικαστηριακή και συμβολαιογραφική, πράξη τα επιβεβαιώνει.

Ο Γιώργος Ρήγος είναι επίτιμος αρεοπαγίτης

Σολομών Νικρίτιν, Τόπος-Κατοικίας, αρ.-5-1927, ΚΜΣΤ συλλογή Κωστάκη