ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ: ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (1)

Προορισμός Σεράγεβο: 28 Ιουνίου 1914

ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Η δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας στο Σεράγεβο την Κυριακή 28 Ιουνίου 1914 (παλ. ημερ.) έχει καταγραφεί ως αφορμή της έκρηξης του Μεγάλου πολέμου. Στην πραγματικότητα, από το 1908, οπότε η Αυστροουγγαρία προσάρτησε τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, το εθνικιστικό ρεύμα οξυνόταν όλο και περισσότερο. Η όξυνση αυτή δεν αποτελούσε παρά μια από τις όψεις του γενικότερου ανταγωνισμού, που κλιμακωνόταν ανάμεσα στις ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις και συμπορευόταν με τον αναβρασμό των εθνικοτήτων στο εσωτερικό της Αυστροουγγαρίας, την ισορροπία των οποίων κατάφερνε ακόμα να διατηρεί ο υπέργηρος αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ (1848-Νοέμβριος 1914).

Ειδικότερα, η σερβο-βοσνιακή αντίδραση στα σχέδια του διαδόχου του θρόνου Αρχιδούκα Φερδινάνδου, ανεψιού του αυτοκράτορα, να εντάξει τους Νοτιοσλάβους Σέρβους, Κροάτες και Σλοβένους στη Δυαδική αυτοκρατορία, αποτρέποντας ενδεχόμενη ένωση Μαυροβουνίων και Σέρβων ή την ένωση των Νοτιοσλάβων υπό τους Σέρβους –σχέδια που συζητιούνταν τότε–, απέκτησε τόση σπουδαιότητα, ώστε οι μεσαιωνικοί συμβολισμοί της μάχης του Κοσόβου, να προσλαμβάνουν, αμφίπλευρα, επίκαιρο νόημα μέσα στις υπάρχουσες τότε εξουσιαστικές σχέσεις και πατριωτικές φιλοδοξίες. Στις 28^η Ιουνίου 1914, οπότε το Κόσοβο είχε μόλις αποτελέσει τμήμα της σερβικής επικράτειας, η μνήμη της ομώνυμης μάχης θα έπαιρνε το χαρακτήρα γιορτής από τους Σέρβους της Σερβίας και της Βοσνίας και όχι πένθιμης επετείου της ήττας του 1389, όπως συνέβαινε από το 19^ο αιώνα. Και για τον Φερδινάνδο, όμως, αποτελούσε εξίσου κατάλληλη στιγμή, ερχόμενος από στρατιωτικά γυμνάσια, να σφραγίσει την επέτειο με τη δική του ηγεμονική παρουσία στο Δημαρχείο της βοσνιακής πρωτεύουσας, όπου τον περίμεναν οι τοπικές αρχές. Ακριβώς, αυτή η δισυπόστατη καταλυτική λειτουργία των σερβο-βοσνιακών συμβόλων και για τον Αρχιδούκα, ίσως, εξηγεί γιατί αγνοήθηκαν οι «προσημάνσεις του κινδύνου», που του επιφύλασσε το ταξίδι στο Σεράγεβο εκείνη τη μέρα.

Η σχετική ειδησεογραφία θα δώσει καταλεπτώς τα καθέκαστα της δολοφονίας και μάλιστα με μυθιστορηματικού τύπου λεπτομέρειες για τη νεανική ζωή και το σκληρό και απρόβλεπτο χαρακτήρα του ηγέτη «των φιλοπολέμων κύκλων της Αυστρίας». Η καλά πληροφορημένη Ακρόπολις αυτά θα τα στριμώξει εξαρχής στις τελευταίες σελίδες επί του πιεστηρίου, ενώ θα εστιάσει πρωτοσέλιδα στη σημασία της δολοφονίας και θα την αναπαραστήσει ως ρήγμα που άνοιξε στην προσωποπαγή μη παγιωμένη Αυτοκρατορία, απολίθωμα μακρόχρονης παράδοσης. Στην ουσία, ο Πόλεμος των ιμπεριαλιστικών/ αποικιοκρατικών ευρωπαϊκών κρατών, που σύντομα θα επεκταθεί σε πρωτοφανές διατλαντικό άνυσμα και μαζικότητα και που θα βιωθεί ως –αμυντικός/απελευθερωτικός– δίκαιος, στόχο είχε την «ολοκληρωτική νίκη» σύμφωνα με τον Ε. Χόμπσμομ. Έτσι, θα παρουσιαστεί ως μια αναπόφευκτη σύγκρουση και θα ηθικοποιηθεί κι από τις δύο πλευρές μέσα από τη σύνδεσή του με τη γιορτή του Κοσόβου. Σχεδόν δύο μήνες αργότερα μετά τη δολοφονία του Φερδινάνδου, ανυπομονώντας για μια τέτοια «νίκη», κάποιοι άλλοι στο Παρίσι θα δολοφονήσουν τον σοσιαλιστή Ζαν Ζωρές, καθώς μιλούσε πασχίζοντας να αποτρέψει τον ίδιο επερχόμενο πόλεμο.

Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τον εμφύλιο πόλεμο (1992-95) και την τριχοτόμηση της Βοσνίας- προτεκτοράτο στις τρεις εθνοτικές ομάδες, ίδιοι μικρο-εθνικισμοί ανακυκλώνονται εξευγενιζόμενοι πληθωριστικά υπό την αιγίδα της Ευρώπης: Δεν είναι μόνο οι Σέρβοι της Βοσνίας που από το 1930 ξανάπιασαν φέτος το νήμα, στήνοντας ένα άγαλμα του πατριώτη Γκαβρίλο Πρίντσιπ στο ανατολικό Σεράγεβο. Παρόμοια και οι βοσνιακές αρχές έστησαν αγάλματα των θυμάτων του τρομοκράτη Πρίντσιπ, Φερδινάνδου και Σοφίας –ενώ η φιλαρμονική ορχήστρα της Βιέννης έδωσε κοντσέρτο «για την ειρήνη» στη λαβωμένη πόλη.

Η ρήξη που προκλήθηκε στη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πριν εκπνεύσει το 2013, ώθησε τη Γερμανίδα καγκελάριο να συγκρίνει «την Ε.Ε. του 2014 με την Ευρώπη του 1914» (Η Αυγή της Κυριακής 29-12-2013 από τη Le Monde): Η πρόσφατη βοσνιακή άνοιξη κατά της ανεργίας και της διαφθοράς, που συμπυκνώθηκε στο σύνθημα «Δεν είμαι Βόσνιος, δεν είμαι Σέρβος, ούτε Κροάτης· είμαι άνεργος», όπως κι οι παρόμοιες κινήσεις στην Ευρώπη και αλλού, θα σπάσουν άραγε το φαύλο κύκλο του εθνικισμού και της εξαθλίωσης των λαών;

Η Αγγελική Κωνσταντακοπούλου διδάσκει Βαλκανική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Το διαδοχικόν ζεύγος της Αυστρίας εδολοφονήθη χθες υπό Σέρβου φοιτητού

[…] Ο Αρχιδούξ Διάδοχος Φραγκίσκος Φερδινάνδος αφιχθείς μετά της συζύγου του δουκίσσης του Χόχενμπεργκ εις Σεράγεβον, επέβησαν αυτοκινήτου όπως μεταβούν εις το Δημαρχείον, όπου επρόκειτο να δεχθούν τας αρχάς της πόλεως.

Καθ’ ήν όμως στιγμήν το αυτοκίνητον ευρίσκετο καθ’ οδόν τρέχον με μικράν ταχύτητα, μια βόμβα ερρίφθη κατά του επιβαίνοντος διαδοχικού ζεύγους. Η βόμβα εκτύπησε, χωρίς όμως και να διαρραγή εις τον βραχίονα του Αρχιδουκός, όστις διά καταλλήλου κινήσεως της χειρός του κατόρθωσε να τη ρίψη εκτός της αμάξης. […] Εκ της εκρήξεως της βόμβας ετραυματίσθησαν ελαφρώς δύο εκ της ακολουθίας του Αρχιδουκός, οι οποίοι ηκολούθουν τον Διάδοχον επιβαίνοντος ετέρου αυτοκινήτου. Επίσης ετραυματίσθησαν έξ πρόσωπα από το παριστάμενον πλήθος. Ο δράστης της δολοφονικής αποπείρας συνελήφη υπό των αστυνομικών οργάνων. Ονομάζεται Χρίνοβιτς, επαγγέλλεται τον τυπογράφον και κατάγεται από την Τρεβίνην.

(Ακρόπολις 16-6-1914, 6).

Η τραγωδία του Σεραγέβου Νέαι λεπτομέρειαι της στυγεράς δολοφονίας

[…] Μετά την πρώτην απόπειραν διά της βόμβας η πομπή εξακολούθει ταχέως προς το Δημαρχείον, όπου είχε προετοιμασθή η δεξίωσις προς τιμήν του Αρχιδουκός Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του. Ο Αρχιδούξ εφαίνετο ήρεμος. Μόνον η Δούκισσα ήτο λίαν συγκεκινημένη και δεν ηδύνατο να κρύψη την συγκίνησίν της. Ο Αρχιδούξ απηύθυνε την εξής αποστροφήν προς τον δήμαρχον Γλούρικ. «Ουδέποτε εφανταζόμην ότι θα ήθελον να με φονεύσουν εις το Σεράγιεβον. Εγώ έρχομαι εδώ δι’ επίσκεψιν και μου ρίπτουν βόμβας. Αυτό είνε αληθής ατιμία. Και ήδη, κύριε Δήμαρχε, απαγγείλατε τον λόγον σας». Ο Δήμαρχος εξεδήλωσεν είτα όλην του την ευχαρίστησιν, διότι έβλεπε το Διαδοχικόν ζεύγος εν Σεραγιέβω, διά λόγου αρκετά μακρού. Ο δε Αρχιδούξ Διάδοχος απήντησεν ως εξής: «Μετ’ εξαιρετικής ευχαριστήσεως αποδέχομαι την διαβεβαίωσιν της αναλλοιώτου υμών πίστεως και της αφοσιώσεως προς την Α. Μ. τον Αυτοκράτορα και Βασιλέα, σας ευχαριστώ δε μετά χαράς, κύριε Δήμαρχε, διά τας ενθουσιώδεις επευφημίας του λαού. Σας εκφράζω δε την ειλικρινή μου ευχαρίστησιν, διότι ηδυνήθην προσωπικώς να αντιληφθώ της ευτυχούς προόδου του θαυμασίου αυτού τόπου, πρόοδον διά την οποίαν πάντοτε έδειξα το ζωηρότερον ενδιαφέρον». Εξακολουθών δε εν γλώσση Σερβοκροατική ο Αρχιδούξ είπε: «Σας παρακαλώ να απευθύνητε εις τον λαόν της ωραίας αυτής πρωτευούσης και εις όλον τον λαόν της Βοσνίας τους εγκαρδιωτέρους χαιρετισμούς μου και τον βεβαιώσητε περί της ακλονήτου προς αυτόν αφοσιώσεώς μου». […] Και πράγματι, μετά την δεξίωσιν ο Αρχιδούξ, όστις ανεμένετο προ του Δημαρχείου από μέγα πλήθος επευφημούν, ανήλθεν επί του αυτοκινήτου με την σύζυγόν του και διηυθύνθη προς το μέγαρον του Διοικητού, ένθα ευρίσκοντο οι τραυματίαι. […] «Η γνώμη μου είνε ότι πρέπει να εξακολουθήσωμεν, αφού πλέον η απόπειρα εγένετο και βεβαίως δεν θα γίνουν άλλαι απόπειραι. Περισσότεροι του ενός δολοφόνου εις το Σεράγιεβον δεν υπάρχουν». Όταν το αυτοκίνητον έφθασεν ες την γωνίαν της οδού Φραγκίσκου Ιωσήφ και, ενώ επεβράδυνε την πορείαν του διά να δυνηθή να εκτελέση την καμπήν, ένας νέος ο οποίος είχε κρυφθεί όπισθεν μιας προεξοχής του τείχους, προὐχώρησεν αίφνις και προτάξας έν περίστροφον έρριψε δύο βολάς διά μέσου του παραθύρου του αυτοκινήτου. Η πρώτη σφαίρα έπληξε τον Αρχιδούκα εις την κεφαλήν. Η δούκισσα του Χόεμβεργ, τρομάξασα ερρίφθη επί του συζύγου της και τον ενηγγαλίσθη. Δευτέρα σφαίρα τότε έλαχε ταύτην εισδύσασα εις την κοιλίαν της ατυχούς. […]Ο σωφέρ, όστις ήτο ο κόμης Χάραλχ, διηύθυνε το αυτοκίνητον εν πάση ταχύτητι προς το διοικητήριον, ενώ ο δολοφόνος συνελαμβάνετο.

(Σκριπ 20-6-1914, 5).

Το αιματηρόν αυστριακόν δράμα

Μέγα σύγχρονον ιστορικόν γεγονός διεδραματίσθη χθες εις την πρωτεύουσαν της Βοσνίας. Διά την ευρωπαϊκήν διπλωματίαν δεν είνε μυστήριον το ότι ο πρωταγωνιστής της προσαρτήσεως της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης εις την Αυστρίαν δεν υπήρξεν ο κόμης Αίρενταλ, δεν υπήρξεν ο Αυτοκράτωρ Φραγκίσκος Ιωσήφ, αλλ’ ο Διάδοχος του Θρόνου, ο Αρχιδούξ Φραγκίσκος Φερδινάνδος, αυτός, τον οποίον η χειρ νεαρού Βόσνιου εφόνευσε χθες –αυτόν και την σύζυγόν του– μέσα εις το Σεράγεβο. Η μεγάλη σημασία του χθεσινού γεγονότος είνε ότι εις το πρόσωπο του Αρχιδουκός εκλείπει όχι μόνον ο μέλλων Αυτοκράτωρ της Αυστρίας, αλλά ο αληθινός παρών Αυτοκράτωρ αυτής.

Η δύναμις του φονευθέντος Αρχιδουκός ήτο απεριόριστος. Επιφανής Άγγλος δημοσιολόγος εις άρθρον του περί αυτού, τον εκήρυττεν ως υπέρτατον και του Κάϊζερ. Τον μέγαν Κάϊζερ τον εθεώρει ότι ερρυμουλκείτο από τον Φερδινάνδον. Η κρίσις του Άγγλου βεβαίως είνε εκκεντρική. Αλλ’ είνε γνωστή η προσωπική, η στενή πολιτική φιλία, η οποία συνέδεε τον πεσόντα χθες αρχιδούκα μετά του Αυτοκράτορος της Γερμανίας. […] Διότι ο Αρχιδούξ Φερδινάνδος ήτο πρώτα πολιτικός, έπειτα στρατιωτικός και έπειτα φανατικός κηπουρός. Ελησμονήσαμεν όμως την κυριωτέραν του ιδιότητα. Ίσως την πρώτην. Ήτο φανατικώτατος καθολικός. Ο πρωτότοκος υιός του πάπα. Και ο ιδιαίτερος φίλος ενός των μεγαλειτέρων διπλωματών της συγχρόνου Ευρώπης, των επί των Εξωτερικών υπουργού του Πάπα, Καρδηναλίου Μιρύ δε Βαλ. Ο Καρδινάλιος αυτός ονομάζεται ο νέος Ταλεϋράνδος. […] Αυτόν τον παράδοξον, τον μυστηριώδη, τον σιωπηλόν, τον παντοδύναμον της Αυστρίας άνδρα τον κατέλυσε χθες ένα ρεβόλβερ Σέρβου φοιτητού.

Η σφαίρα […] άνοιξεν ένα φοβερόν ρήγμα εις οικοδόμημα μιας ολόκληρης Αυτοκρατορίας, της Αυστριακής.

Η Αυτοκρατορία αύτη δεν διακρίνεται διά την έκτακτον αυτής παγίωσιν. Δεν ήτο οικοδόμημα εκ γρανίτου, αλλ’ έζη ως μία ιστορική ανάγκη, ως ένα σύστημα, ως μία παράδοσις, υπό ένα δε Αυτοκράτορα, τον Νέστορα των Μοναρχών της Ευρώπης […]Υπό ένα τοιούτον Αυτοκράτορα, τον οποίον σέβεται όλη η Ευρώπη και λατρεύουν οι λαοί του, η Αυστρία εξακολουθεί να παρίσταται ως μία Ιστορική Ανάγκη, η οποία είχεν ως εφεδρείαν ένα δυνατόν άνθρωπον, τον Αρχιδούκα Φραγκίσκον Φερδινάνδον, όστις επρόκειτο να την αναγεννήση, να την μεταρρυθμίση, να την χαλυβδοποιήση. Επρόκειτο! Τώρα χαίνει το ρήγμα φοβερόν εις τον οργανισμόν της Αυστρίας και απλούται επ’ αυτής η μαύρη σημαία του πένθους!

(Ακρόπολις 16-6-1914, 1).