Στρατηγική της έντασης

Ο Μίκης Μάντακας ως επικαιρότητα;

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΗ ΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στην Ιταλία, όπου έζησα δύο χρόνια, το σημειολογικό φορτίο του έλληνα αριστερού, ανάμεσα σε ομοϊδεάτες του, έχει παράδοξες συχνά αναφορές. Οι περισσότερες είναι από την περίοδο της επταετίας – η χούντα υπήρξε σημειολογική κορυφή για την Ιταλία, κυρίως μέσα από το πηγαινέλα ανθρώπων ανάμεσα στην Αδριατική, στη ζέση και τη ζύμωση των ιταλικών Πανεπιστημίων κι όχι μόνο. Οι ιταλοί αριστεροί φροντίζουν να υπενθυμίζουν στον επισκέπτη τέτοιες μικροϊστορίες. Η κορυφαία αναφορά είναι βέβαια ο (πάντως όχι αριστερός) Αλέκος Παναγούλης – εθνικός ήρωας στην Ιταλία σχεδόν όσο και στην Ελλάδα, μέσα από το λατρεμένο και στις δύο χώρες βιβλίο Un Uomo (Ένας Άντρας) της σπουδαίας Oriana Fallaci, τον ριζοσπαστικό φεμινισμό της οποίας η αριστερά ένθεν κακείθεν δεν μπόρεσε να σώσει από όψιμες αντι-ισλαμικές κορώνες. Μία άλλη σημειολογική αναφορά είναι ο Κώστας Γεωργάκης, ο Κερκυραίος φοιτητής που αυτοπυρπολήθηκε στη Γένοβα το '68, ως άλλος Jan Palach (Γιαν Πάλαχ), στη δραματικότερη και αποτελεσματικότερη (αλλ' ίσως κι άγνωστη σήμερα) διαμαρτυρία κατά της χούντας στην Ελλάδα. Μία ακόμη είναι ο Κύπριος Γιώργος Τσικουρής κι η φίλη του Maria Angeloni, τραγικά θύματα κι εκείνοι, της ίδιας της βόμβας που τοποθέτησαν στην αμερικάνικη πρεσβεία της Αθήνας το 1970.

Ο κατάλογος, για ιταλούς φιλίστορες, δεν έχει τέλος από τέτοιες μικροϊστορίες της περιόδου, σχετικά άγνωστες στο ελληνικό κοινό. Μία που ξεχωρίζει είναι, από την αντίστροφη, εκείνη ενός αφανούς “ήρωα” για την ελληνική και -κυρίως- την ιταλική ακροδεξιά: του Μίκη Μάντακα. Αξίζει να την θυμηθούμε, γιατί προσφέρει ένα πρίσμα ανάλυσης ιστορικών αντιθέσεων, όπως εκφράζονται μέσα στη συγκυρία του ριζοσπαστισμού.

Τοίχοι στα περίχωρα της Ρώμης, τοίχοι σε δεξιές πόλεις όπως οι Lucca, η Verona, η Latina κοσμούνται με στένσιλ, γκραφίτι και συνθήματα που αναφέρονται στον Μίκη Μάντακα, και φυσικά τοίχοι στις  Case Pound ανά τη χώρα κοσμούνται με την αφίσα του. Το κείμενο που συνοδεύει την φωτογραφία του Μάντακα, ή απλά το όνομά του με λατινικούς χαρακτήρες, είναι είτε, λακωνικά, μία λέξη (PRESENTE, τουτέστιν: “παρών”) είτε μικρές υμνητικές αναφορές. Το PRESENTE ή όποια άλλη κειμενική συνοδεία στη μυθική (κι απόλυτα αναγνωρίσιμη από αριστερούς αλλά κυρίως από νεοφασίστες Ιταλούς) μορφή του Μάντακα είναι πάντα στη χαρακτηριστικά φασιστική γραμματοσειρά Mostra Nuova (που γεννήθηκε με την ιταλική art deco της δεκαετίας του '30 κι έχει μια απέριττη επιβλητική φινέτσα) που μαστόρικα μιμούνται οι «αυτόνομοι» της Forza Nuova, της Fiamma, της La Destra ή απλά οι θαμώνες των Case Pound. Μιλάμε εξάλλου για τη χώρα της εκλέπτυνσης και της γραφιστικής τελειότητας.    

Για το μη εξασκημένο μάτι, η αναφορά “Mikis Mantakas (1952-1975) – Presente” μπορεί να ξεγελάσει και να παρεξηγηθεί για αναφορά του αυτόνομου χώρου. Στην ουσία ο νεαρός Μάντακας, γόνος στρατιωτικών από του Παπάγου και φοιτητής στο Μιλάνο, υπήρξε, μία ατυχής στιγμή, το σταυροδρόμι όπου διασταυρώθηκαν χιαστί δύο φαινομενικά παράλληλες ατραποί: η ελληνική μεταπολίτευση και η ιταλική στρατηγική της έντασης. Ο φοιτητής Μάντακας οργανώθηκε, σαν καλός ακροδεξιός, στο MSI (Movimento Sociale Italiano). Η έννοια της Κοινωνικής Δημοκρατίας και της Τρίτης Θέσης (ας την πούμε, για την οικονομία του κειμένου: στρασσερισμό ή εθνικό σοσιαλισμό ή ρεπλίκα της Repubblica του Σαλό) ήταν ο οδηγός του Μάντακα, που εντάχθηκε -πιο συγκεκριμένα- στην FUAN, την φοιτητιώσα νεολαία του Τριτοθεσικού, νεοφασιστικού MSI. (Ιταλοί φασίστες μού εξήγησαν πως, στο πρόσωπο του Μάντακα, βλέπουν το πραγματικό MSI – την Ιδεολογία, συγκρίνοντας το ήθος του νεαρού θύματος με την ακηδία και ρεμούλα του Gianfranco Fini, που από νεοφασίστας ταγός του κόμματος “κατήντησε” πρόεδρος της Ιταλικής βουλής και κεντρώος...)

Την εποχή που ακουγόταν στις αριστερίστικες πορείες το σύνθημα “Chiave 36 / Fascista dove sei?” (“Κρατάμε κλειδί-κάβουρα/ πού κρύβεσαι, φασίστα;”) από κομουνιστές νεαρούς εργάτες της Autonomia, ο Μάντακας ήταν “ακτιβιστής της Δεξιάς” (φράση που χρησιμοποίησε πολλάκις ο Μάκης Βορίδης για να περιγράψει το παρελθόν του). Σε μια σύγκρουση, στις 24 Φεβρουαρίου 1975 (από τις πολλές, δυστυχώς πάντα βίαιες, αντεγκλήσεις ανάμεσα στους “μαύρους” και τους “κόκκινους”), ο Μίκης Μάντακας σκοτώθηκε από σφαίρα: το πιστόλι κρατούσε ο Alvaro Lojacono, νεαρός κομουνιστής κι έπειτα κοντά στις Ερυθρές Ταξιαρχίες, που καταδικάστηκε σε 16ετή φυλάκιση. 

Ο Μάντακας υπήρξε σημαντική περίπτωση για την σύγχρονη ιταλική πολιτική ιστορία, διότι η δολοφονία του υπήρξε κομβική στιγμή στην ιταλική «στρατηγική της έντασης». Θεωρήθηκε άδικη κι άνανδρη από τους ιταλούς φασίστες και όρισε την καμπή προς την ακόμη πιο έντονη και ολοένα κλιμακούμενη φασιστική βία, ως τις αρχές του 1980 (με κορυφαία κι αποτρόπαιη πράξη τους 85 νεκρούς και 200 τραυματίες του σταθμού της Bologna, εκείνη τη χρονιά).

Οι αναφορές του ιταλικού φασισμού στον “Πολιτισμό” και στην “Ευρώπη” (κεντρική έννοια στο μουσολινικό όραμα η εξιδανίκευση της Europa, βλ. εξάλλου το εντυπωσιακό, φασιστικά κτισμένο προάστιο της Ρώμης ονόματι EUR), έδωσαν τελικά στον θρύλο Μάντακα τον τίτλο "ο μαχητής της Ευρώπης". Στη Ρώμη, στους φασιστικούς κύκλους, η Piazza Risorgimento άτυπα έχει μετονομαστεί σε Piazza Mantakas. Κάθε 28η Φεβρουαρίου, φασίστες συγκεντρώνονται μπροστά στο σημείο της δολοφονίας του, στην εν λόγω πλατεία: στις 7 το απόγευμα, κι ενώ χαιρετούν με τον γνωστό “ρωμαϊκό τρόπο”, ένας ταγός δίνει το σήμα: ακούγεται η κραυγή "Mikis Mantakas", στην οποία εκατοντάδες  απαντούν "Presente, Presente, Presente"!”. Λίγες μέρες μετά τη δολοφονία τού Μάντακα στην Ρώμη, πολλοί (ίσως και χιλιάδες) ιταλοί φασίστες  συγκεντρώθηκαν για το πρώτο πολιτικό μνημόσυνο αφιερωμένο σε αυτόν και φώναξαν το σύνθημα: "Σκοτώσατε τον άνθρωπο, όχι την Ιδέα" – σύνθημα που έχει ανεγείρει ο ελληνικός νεοφασισμός, που έχει ξανά αναφορά και στην περίπτωση Μάντακα: τόσο η Χρυσή Αυγή όσο και, κυρίως, οι Εθνικοσοσιαλιστές Αυτόνομοι κύκλοι, όπως η ομάδα Μαύρος Κρίνος.

Κάποια στιγμή, το 2009, περνώντας έξω από το Ιταλικό Ινστιτούτο, στη Θεσσαλονίκη, είδα νεαρούς να αναρτούν πανώ με αναφορές στον Μάντακα – μου έκανε εντύπωση η οργάνωση “αυτόνομων” νεοφασιστών στην πόλη. Μέσα στο γενικευμένο κλίμα ηθικής απαξίωσης του πολιτικού αντιπάλου και συχνά απόδοσής του χαρακτηριστικών μη σκεπτόμενου ανθρώπου (και συχνά: οιονεί μη-ανθρώπου), ξεχνάμε συχνά πως υπάρχουν (και) φασίστες που αξιώνουν ιστορικές αφηγήσεις και διεκδικήσεις – με ηρωολόγια και ιστολόγια. Υπάρχει ένας χώρος, με περιορισμένη ποσοτικά απήχηση αλλά με αυξημένη ποιοτικά αποτίμηση, στους ακροδεξιούς κύκλους, που ομνύει σε τέτοιες αναφορές και περιπτώσεις. Η γνώση του αντιπάλλου ξεκινά με την κατανόηση αυτών των ιστορικών αναφορών – αλλά και με την κατανόηση των προσλήψεών τους, στη συγχρονία.

Ο Θοδωρής Ρακόπουλος είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος

Χρήστος Βαγιάτας, 1/200- 1/3: Παλιά Ανάκτορα/ Βουλή των Ελλήνων- Οικία
Χρήστου Βαγιάτα/ Φοιτητικές Κατοικίες Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 2012,
μαρμάρινες πλάκες, αντιολισθητική ταινία, ξύλινο πάτωμα