Όλοι έχουν δίκιο ότι όλοι έχουν άδικο

ΤΩΝ RICHARD JF DAY & NICK MONTGOMERY

Ριζοσπαστική δημοκρατία και συλλογικά κινήματα σήμερα

Προδημοσίευση από τον τόμο που θα εκδοθεί τον Ιούνιο του 2014 από τις εκδόσεις Ashgate, στα αγγλικά, με την επιμέλεια των Αλ. Κιουπκιολή και Γ. Κατσαμπέκη. Κάθε Κυριακή δημοσιεύουμε ένα μεταφρασμένο απόσπασμα από κείμενο του τόμου.

Η ιστορία μας έχει δείξει πως οι Επαναστάσεις ενέχουν πάντοτε την επιστροφή στην κυριαρχία όταν κατακαθίσει η σκόνη, ενώ οι Μεταρρυθμίσεις ποτέ δεν αποσταθεροποιούν την κυριαρχία σε πρώτο επίπεδο. Ως εκ τούτου, οι αντι-ηγεμονικοί στοχαστές έχουν δίκιο όταν λένε πως αυτές οι μέθοδοι δεν λειτουργούν. Η ιστορία, ωστόσο, δείχνει επίσης πως τόσο η Δημιουργία Εναλλακτικών όσο και η Μεταρρύθμιση δεν είναι ποτέ αρκετές για να φέρουν το είδος της στιγμιαίας ή συνολικής αλλαγής με τον τρόπο που την οραματίζονται οι Επαναστάτες. Από τη δική τους σκοπιά, οι υποστηρικτές της Μεταρρύθμισης δεν έχουν καθόλου δίκιο, ότι τόσο η Επανάσταση όσο και η Δημιουργία Εναλλακτικών προκύπτουν μόνο υπό πολύ ιδιόμορφες περιστάσεις, και ως εκ τούτου δε μπορούμε να περιμένουμε πως θα λειτουργήσουν στις «κανονικές» συνθήκες της καθημερινότητας στην Αυτοκρατορία. Κανείς μπορεί να ακολουθήσει μια σεχταριστική λογική, ή να παραδεχτεί, τελικά, ότι όλοι έχουμε δίκιο όταν λέμε πως οι άλλοι έχουν άδικο. Ίσως εκείνοι που βυθίζονται στην απάθεια και τον πολιτικό κυνισμό να είναι οι πιο συνεπείς, θεωρητικά και ιστορικά!

Εμείς δεν είμαστε διατεθειμένοι να φτάσουμε ως εκεί, όχι ακόμα τουλάχιστον. Όπως θα είναι σίγουρα σαφές, ότι ενώ στηρίζουμε το έργο όσων εμπλέκονται σε Επαναστατικά και Μεταρρυθμιστικά σχέδια, μας ενδιαφέρει περισσότερο η δημιουργία βιώσιμων, μη ηγεμονικών εναλλακτικών λύσεων απέναντι στη σημερινή κυρίαρχη τάξη (order). Θα μας υποδειχθεί πιθανότατα εδώ ότι η στάση που παίρνουμε ενέχει μια επιτελεστική αντίφαση. Από τη μια μαχόμαστε για μια άλλη θεωρία, πιο προσγειωμένη, που θα μας λέει περισσότερα για τους βιωμένους αγώνες και πρακτικές. Από την άλλη, εκφράζουμε αυτό το κάλεσμα μέσα σε ένα βιβλίο το οποίο αναπτύσσεται ως επί το πλείστον σε ένα μετα-θεωρητικό επίπεδο και θα διαβαστεί μόνο από επαγγελματίες διανοούμενους (και εκείνους που φιλοδοξούν να γίνουν επαγγελματίες διανοούμενοι), αν και, φυσικά, πολλοί άνθρωποι με τέτοιες φιλοδοξίες εμπλέκονται και σε μη-ακαδημαϊκές δραστηριότητες.

Ίσως αυτή η θέση να γίνει ευκολότερα κατανοητή, αν ξεκαθαρίσουμε ακόμα περισσότερο τη θέση μας γύρω από το είδος της ισορροπίας που επιχειρήσαμε να κρατήσουμε σε όλη αυτή την παρέμβαση. Δεν υποστηρίζουμε την πλήρη εγκατάλειψη της μετα-θεωρίας, αλλά μάλλον μια πιο εκλεπτυσμένη διαδικασία επιλογής των θεμάτων του μετα-θεωρητικού στοχασμού, η οποία θα περιλαμβάνει τη σαφή αιτιολόγηση της σημασίας που έχουν οι εκάστοτε διερευνήσεις για τους ανθρώπους που εργάζονται στην πραγματικότητα ώστε να αλλάξουν τους κόσμους τους. Τι είναι χρήσιμο να συζητάμε, τι είναι επικίνδυνο, τι μπορεί να μεταφραστεί από τη μετα-θεωρία σε θεωρία και πράξη, και τι δεν μπορεί; Αν ένα επιχείρημα δεν μπορεί να μεταφραστεί με αυτό τον τρόπο, τότε αυτό είναι ένα σημάδι ότι κανείς, πέρα από τους επαγγελματίες στοχαστές, δεν θα το χρησιμοποιήσει, και κάτι τέτοιο θα πρέπει να μας βάλει σε πολλή σκέψη για την χρησιμότητα της ανάπτυξής του.

Παίρνουμε τούτη τη μετα-θεωρητική θέση λόγω των δυνατοτήτων που ανοίγει σε πρακτικό και θεωρητικό επίπεδο. Στις μετα-θεωρητικές συζητήσεις […] οι αναφορές σε πρακτικές συχνά λειτουργούν κυρίως ως ένα μέσο κατάκτησης της ηγεμονίας της θεωρίας κάποιου, ανάμεσα σε άλλους θεωρητικούς. Αυτό που αντιπροτείνουμε είναι ότι οι υπαρκτές πρακτικές θα έπρεπε να λειτουργούν ως σημεία εκκίνησης και ως όρια, ως στοιχεία οριοθέτησης, για το τι μπορεί να αναλυθεί με χρήσιμο τρόπο σε (μετα)θεωρητικό επίπεδο. Σε σχέση με τη θέση του Πλήθους, αυτό σημαίνει πως πρέπει να υπερασπιστούμε τα δίκτυα για την ριζική κοινωνική αλλαγή, τα οποία αποτελούνται από συγκεκριμένους δρώντες που προβαίνουν σε συγκεκριμένες ενέργειες, ως δίκτυα άπειρα στην έκτασή τους και διαρκώς μεταβαλλόμενα στις διασυνδέσεις τους. Στο βαθμό που οι υπάρχουσες ταυτότητες διατηρούν τις παραδόσεις τους και/ή τις ανανεώνουν με τρόπο δημιουργικό, πρέπει να τους παρέχεται η δυνατότητα να προχωράνε με όποιους τρόπους αυτές θεωρούν κατάλληλους, και άρα να αναπτύσσουν ταυτίσεις πέραν από αυτή με το Πλήθος. Αν το Πλήθος επιτύχει τη δημιουργία μιας βιοπολιτικής ολότητας μέσω της κατάργησης όλων των συνόρων και των ταυτίσεων, τότε για πολλούς από εμάς θα έχει απλώς πάρει τη θέση της μορφής του κράτους και του καπιταλισμού, ως εξωτερικών επιβολών που δεν λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές πολιτικές θεωρίες, φιλοσοφίες και πρακτικές. Με δεδομένα τα ηγεμονικά ρεύματα που διατρέχουν το Πλήθος, το τελευταίο διακινδυνεύει να χάσει πολλούς από τους συμμάχους του.

Το να χάσει όλους εκείνους που δεν προτίθενται να αποποιηθούν την ταυτότητά τους, ίσως θεωρηθεί μικρό πρόβλημα –ίσως και κάτι καλό–, μόνο που είναι δύσκολο να μην παρατηρήσει κανείς πως πολλοί από τους ανθρώπους που στην πράξη αγωνίζονται ενάντια στην Αυτοκρατορία και δημιουργούν εναλλακτικές προς αυτή, λειτουργούν βασισμένοι στη διατήρηση της ταυτότητας και της αυτονομίας τους. Και το κάνουν αυτό όχι για να διατηρήσουν το Είναι τους ως στάση, αλλά για να είναι σε θέση να διατηρούν τη δυνατότητα να καθορίζουν το ίδιο τους το Γίγνεσθαι όσο το δυνατό περισσότερο. Έτσι, αν τόσοι πολλοί από εμάς επιθυμούμε να υπάρχουμε ως ιδιαιτερότητες, και όλοι έχουν δίκιο πως όλοι έχουν άδικο, ίσως αυτό που χρειάζεται πραγματικά να εγκαταλείψουμε είναι η φαντασίωση ότι υπάρχει ένας μόνο σωστός τρόπος για την επιδίωξη της κοινωνικής αλλαγής, και να αναγνωρίσουμε ότι όλες οι μέθοδοι που γνωρίζουμε έχουν πετύχει σε ορισμένο βαθμό. Όσο αιματηρές και αν είναι συνήθως, οι Επαναστάσεις ανοίγουν ορισμένες φορές δυνατότητες που πριν δεν θα μπορούσαμε καν να φανταστούμε στο πλαίσιο της κυρίαρχης τάξης πραγμάτων, καθώς μετασχηματίζουν την ίδια τη φύση της. Όσο βαρετά και περιορισμένα και αν είναι συνήθως, τα Μεταρρυθμιστικά εγχειρήματα, είναι πολλές φορές ικανά να βελτιώσουν τις τύχες ορισμένων ανθρώπων, σε ορισμένα μέρη, ορισμένες φορές. Και, παρότι είναι σχεδόν πάντα περιθωριακά, και επομένως αναποτελεσματικά ως μέσα για την επίτευξη της αλλαγής στο εσωτερικό της κυρίαρχης τάξης, τα εγχειρήματα που ενέχουν τη Δημιουργία Εναλλακτικών δεν αλλάζουν απλώς τα πράγματα, εδώ και τώρα, για εκείνους που συμμετέχουν σε αυτά, αλλά αποτελούν και εργαστήρια για την αλλαγή που επιδιώκεται και με τις άλλες μεθόδους.

Αυτή η μορφή επιχειρηματολογίας προτείνει πως αντί να προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τον καλύτερο τρόπο για να επιτύχουμε τη ριζική κοινωνική αλλαγή και το καταλληλότερο υποκείμενο για να αναλάβει να τη φέρει σε πέρας, πρέπει να έχουμε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους που να την επιδιώκουν, με όσο το δυνατό περισσότερα μέσα, ενώ ταυτόχρονα θα σέβονται τους ιδιαίτερους κινδύνους και τις δυνατότητες της κάθε εναλλακτικής γραμμής. Τα πλήθη και οι λαοί, στον πληθυντικό, και πολλοί άλλοι σχηματισμοί πέραν αυτών, είναι ίσως ό,τι καλύτερο μπορούμε να ελπίζουμε, όσοι από εμάς επιθυμούμε τη δημιουργία εναλλακτικών προς την Αυτοκρατορία, γιατί πρέπει να υπάρχει πάντα χώρος και για εκείνους που δεν θέλουν να χάσουν τους εαυτούς τους μέσα στο όνειρο μιας υπερβατικής ολότητας κάποιων άλλων… στη Νέα Αυτοκρατορία κάποιων άλλων.

Ο Richard JF Day είναι καθηγητής κοινωνιολογίας, πολιτισμικών σπουδών και παγκόσμιας ανάπτυξης στο πανεπιστήμιο Queen του Οντάριο στον Καναδά. Ο Nick Montgomery είναι υποψήφιος διδάκτορας πολιτισμικών σπουδών στο ίδιο πανεπιστήμιο