21/12/13

Δίκρανο και σημαία;

Ακροδεξιές ταραχές ή μια «εξέγερση» των φτωχοποιημένων;

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ-ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗ

Οι πρόσφατες μαζικές, λαϊκές εκδηλώσεις οργής απέναντι στις κυβερνητικές πολιτικές, στην γειτονική Ιταλία, θέτουν περισσότερα ερωτήματα απ' όσα θα μπορούσαν να απαντηθούν -εδώ και τώρα. Οι ανταποκρίσεις και οι αναλύσεις που έφτασαν στα μέρη μας μάλλον σύγχυση προκαλούν, είτε με τη μονομέρειά τους, είτε με την κατηγορηματικότητα με την οποία εκφράστηκαν.
Ακροδεξιές ταραχές ή μια «εξέγερση» των φτωχοποιημένων, μικρομεσαίων που βουλιάζουν; Με πρωταγωνιστές νεοναζί, οργανωμένους φιλάθλους ή απολιτίκ μικροαστούς, οι οποίοι αναζητούν εναγωνίως έναν τρόπο «επιστροφής» σε μια πρόσφατη (και ωραιοποιημένη) προγενέστερη κατάσταση; Ζητήματα που μας αφορούν άμεσα, φαινόμενα που παρατηρήθηκαν και στα μέρη μας, ερμηνείες που δόθηκαν, εν είδη αφορισμών, κατηγορίες που εκτοξεύθηκαν προ τριετίας, εναντίον «αγανακτισμένων». Παρά τις διαφορές, μια σειρά από ομοιότητες. Είναι όμως έτσι;
Τις ίδιες περίπου μέρες της οργής, ένα άλλο γεγονός δέσποζε, τόσο στην «κεντρική πολιτική σκηνή» της Ιταλίας, όσο και στα εξωτερικά δελτία ειδήσεων. Δικαίως, θα συμπλήρωνα, μιας και συνδέεται με τις ευρύτερες διεργασίες για την ανασυγκρότηση της πολυπόθητης, για την κυρίαρχη ισορροπία, «κεντροαριστεράς». Πρόκειται, φυσικά, για την «πάνδημη» εκλογή του (πρώην χριστιανοδημοκράτη) Ματτέο Ρέντζι στην ηγεσία του Δημοκρατικού Κόμματος της Ιταλίας. Υπενθυμίζω, απλώς, ότι ο νέος αστήρ της ιταλικής «κεντροαριστεράς», νεαρός, φωτογενής και πλούσιος, είναι υπέρμαχος του «μικρού κράτους», των ιδιωτικοποιήσεων, της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας», και άλλων τέτοιων (νεοφιλελεύθερων) συνταγών εξόδου από την κρίση. Δεν γνωρίζω αν ο Ρέντζι θα καταφέρει να αναζωογονήσει το πολιτικό σχέδιο της μερίδας εκείνης του ιταλικού κεφαλαίου που επικρατεί σήμερα στην γείτονα, δηλαδή των τραπεζιτών. Δύσκολο, μάλλον, αν αναλογιστούμε πως η σημερινή κυβέρνηση έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης χάρη σε μια ομάδα βουλευτών και γερουσιαστών που αποστάτησαν από το κόμμα του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ενώ στερείται δημοφιλίας: πέρα από τη λιτότητα δεν έχει να υποσχεθεί τίποτε άλλο.

Η αριστερά, πάλι, αποτελεί μέρος της γενικότερης πολιτικής κρίσης. Κατακερματισμένη, με μηδαμινά εκλογικά ποσοστά, άτολμη και ακίνητη, είναι διπλά ηττημένη. Τόσο η Κομμουνιστική Επανίδρυση, η οποία, έχοντας διαρρήξει τη σύνδεση με τα κοινωνικά κινήματα που της είχαν προσφέρει μια πνοή ανανέωσης, καθ’ όλη την δεκαετία του 1990, δεν κατάφερε, για δεύτερη συνεχόμενη φορά, να περάσει το όριο εισόδου στη Βουλή, όσο και το κόμμα της Αριστεράς, Οικολογίας, Ελευθερίας (SEL), που διαθέτει βέβαια γερουσιαστές, χάρη στη συμφωνία με το Δημοκρατικό Κόμμα, αλλά απλώς παρίσταται. Αλλά η μεγάλη ήττα της αριστεράς δεν είναι η εκλογική, είναι ότι δεν καταφέρνει πια να συνομιλήσει, να συλλάβει τη νέα κοινωνική πραγματικότητα, να συνθέσει ένα εναλλακτικό σχέδιο διαφυγής.
Καμιά φορά τα σύμβολα δείχνουν περισσότερα απ' όσα λένε. Δύο είναι τα σύμβολα των πρόσφατων ιταλικών ταραχών: το δίκρανο και η ιταλική σημαία. Αρχαϊκά σύμβολα, ιδίως το πρώτο. Παράδοξη επιλογή, αντιδραστική ίσως, αν σκεφτεί κανείς ότι υπήρξε το σύμβολο μιας σειράς «προνεωτερικών» αγροτικών εξεγέρσεων, αλλά και της Βανδέας [η εξέγερση γάλλων αγροτών ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση]. Μας υπενθυμίζει, μεταξύ άλλων, ότι όλες οι εξεγέρσεις δεν έχουν, απαραίτητα, προοδευτικό πρόσημο. Όμως, εκεί που κάποιοι βλέπουν τη Βανδέα, άλλοι παρατηρούν την διάχυτη οργή έναντι της αγροτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διόλου τυχαία, αυτές τις μέρες η Ομοσπονδία Ιταλών Καλλιεργητών έχει κλείσει τα σύνορα με την Αυστρία, απαγορεύοντας την εισαγωγή «ξένων» αγροτικών προϊόντων. Το σύνθημα «προτιμάτε ιταλικά, μην τρώτε σκουπίδια» κυριαρχεί, υποσκάπτοντας την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων - δηλαδή, το θεμέλιο της Ένωσης. Κι έτσι, βρισκόμαστε μπροστά στο άλλο σύμβολο των ταραχών, τη σημαία. Κρατικός προστατευτισμός και ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας: αυτή θα μπορούσε να είναι η επιτομή των διεκδικήσεων του αντιφατικού κινήματος οργής.
Μια επιστροφή στο παρελθόν, θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς. Το τμήμα εκείνο των φτωχοποιημένων στρωμάτων που αισθάνονται αποκλεισμένα από το πεδίο λήψης αποφάσεων, στερημένα από μια προοπτική μέλλοντος, καλύτερων ημερών, κοιτάζουν πίσω τους. Καλλιεργητές, τεχνίτες, ελεύθεροι επαγγελματίες (κυρίως μικρομαγαζάτορες, έμποροι). Υποκείμενα εξατομικευμένα, εμποτισμένα σε ένα ιδεολογικό pastiche το οποίο συνδυάζει ένα μίσος για τις «κάστες» (των πολιτικών, των συνδικαλιστών, των δημοσιογράφων, μια λυσσαλέα υπερταξικότητα, ένα μίσος για την αύξηση της φορολογίας επί της εργασίας τους.
Κι όμως, δεν υπάρχει επιστροφή. Τα πάλαι ποτέ «κοσμήματα» της μεσαίας επιχειρηματικότητας, οι μικρές βιομηχανίες της βορειοανατολικής Ιταλίας, οι οποίες παρήγαγαν μικροεξαρτήματα και συντηρούνταν με υπεργολαβίες για πολυεθνικές εταιρίες, δεν πρόκειται να ξανανοίξουν. Γι' αυτά υπάρχει η Κίνα. Ούτε οι κραταιές υφαντουργίες θα νεκραναστηθούν, όσους κινέζους σκλάβους κι αν κρύψουν οι ιδιοκτήτες τους σε υπόγεια. Μια νέα φάση, ενός άγριου καπιταλισμού, επελαύνει.
Υπάρχει ένα διήγημα του Τζοβάννι Βέργκα, με τίτλο «Τι είναι ο βασιλιάς» (Cos’è il re). Ο πρωταγωνιστής του, ο compare Κόζιμο, είναι ένας μουλαράς κάπου στη νότιο Ιταλία, που καταστρέφεται οικονομικά από την Ένωση. Όσο βασιλιάς των Δύο Σικελιών ήταν ένας Βουρβόνος, ο οποίος δεν κατασκεύαζε δρόμους, ο Κόζιμο έκανε χρυσές δουλειές. Με την Ένωση της Ιταλίας, όμως, η οποία έφερε τις άμαξες και τον σιδηρόδρομο, κανένας πια δεν νοίκιαζε τα μουλάρια του για να μετακινηθεί σε μέρη που κανένα άλλο μέσον δεν πήγαινε ως τότε. Η γενιά του, μετά από μια σειρά τοπικών αγροτικών εξεγέρσεων, μετανάστευσε στην Αμερική. Τότε, ακόμα, υπήρχε Αμερική.
 Ο Κόζιμο θα μπορούσε να θεωρηθεί θύμα της προόδου - γιατί, βέβαια, η κατασκευή δρόμων αποτελεί, για το μεγαλύτερο μέρος ενός πληθυσμού, πρόοδο. Οι σημερινοί φτωχοποιημένοι, όμως, ακόμα κι αν διεκδικούν μικρά, «συντεχνιακά προνόμια», έχουν απέναντί τους μια εξουσία η οποία εγγυάται μόνο τη συνέχιση των πολιτικών που τους οδήγησαν εκεί. Μια εξουσία που δεν αντιμετωπίζεται ούτε με δίκρανα, ούτε με εθνικές σημαίες και αταξικές επικλήσεις. Και μπορεί ένα μεγάλο μέρος της ιταλικής αριστεράς να εξέφρασε την δυσανεξία της για το κίνημα των «δικράνων», προτιμώντας, ίσως, κάποιες άλλες σελίδες από το παρελθόν, αλλά κι αυτή, προς το παρόν, δεν έχει «αποσπάσει την ποίησή της απ' το μέλλον» (Μαρξ).
Όμως, μια τέτοια κίνηση επείγει: «Χρειάζονται πια έργα μνημειακά για το καλό του μέλλοντος για το κακό και για το τίποτε» (Θωμάς Γκόρπας).


Ο Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης είναι ιστορικός

Clandestine, 2008, 190 x 280 cm

Δεν υπάρχουν σχόλια: