Προτάγματα χειραφέτησης

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΠΥΡΟΥ

ΘΩΜΑΣ ΤΣΑΚΑΛΑΚΗΣ, Χιούμορ, επικοινωνία, πολιτική. Η μηχανή Μπέκετ, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 366

Ένα βιβλίο έκπληξη για όσους έχουν μια μικρή έστω επαφή με τον έργο του ιρλανδού νομπελίστα δραματουργού Σάμιουελ Μπέκετ. Ο Τσακαλάκης έφτιαξε ένα βιβλίο που κεντρικό στόχο έχει να μας παρουσιάσει το χιούμορ στο έργο του Μπέκετ.  Βέβαια πρόκειται κατ' ουσίαν για τρία βιβλία σε ένα: ένα για το χιούμορ, ένα για τον Μπέκετ, κι ένα "ρεφορμιστικό" για τον πιθανό ρόλο της  "στρατευμένης" τέχνης στην εποχή μας.  Ο Μπέκετ αποτελεί την αφορμή  α) για μία αξιολογική και συγκριτική  επισκόπηση των σύγχρονων χειραφετικών προταγμάτων (νεο-αναρχισμός του Κρίτσλεη, κοινωνικός φιλελευθερισμός τού Ρόρτι, νεο-μαρξισμός των  Καταστασιακών, μεσσιανικότητα δίχως μεσσιανισμό τού Ντεριντά), β) για την παρουσίαση μίας καινούργιας θεωρίας (humotopia) που αφορά σε ένα ιδιότυπο  χιούμορ το οποίο απαντά σε λογοτέχνες, όπως ο Μπέκετ. Ο συγγραφέας, μέσα από την θεωρία του για την Humotopia, αναδεικνύει σιγά σιγά το θεατρικό ρεπερτόριο του μεγάλου συγγραφέα και αποκαλύπτει την μαγεία και το μυστήριο που εισπράττει ο θεατής πολύ πριν το αναλύσει. Οι φράσεις του Μπέκετ, πέφτουν με μια αμεσότητα που μοιάζουν με αυτές που εκφέρουμε καθημερινά ή ακόμη εκείνες που φτάνουν στα χείλη μας και σταματούν. Ενέχουν δύναμη μαθηματικής συνάρτησης που έχει ως μεταβλητή το εκάστοτε συμβάν που θα της εκχωρήσουμε. Ταιριάζουν παντού σαν παροιμίες και καταλήγουν να περιγράφουν τη ζωή μας.

Είναι καιρός πια να αρνηθούμε έναν λόγο, κληρονόμο του Διαφωτισμού, της αναπόφευκτης προόδου και των μεταφυσικών προσδοκιών που μας “νουθετούν”, μας δίνουν “λύσεις” και μας ενθαρρύνουν να αγωνιζόμαστε κάτω από το μάτι του ενός θεού, μιας θείας δίκης ή της ιστορικής αναγκαιότητας, δηλαδή μας υπόσχονται την “Σωτηρία”. Σήμερα, τουλάχιστον γνωρίζουμε πόσο λίγα είναι αυτά για να κατανοηθεί η ανθρώπινη κατάσταση στον πλανήτη εν γένει! Οικολογικά, οικονομικά και πολιτικά αδιέξοδα μας είναι πλέον ανάγλυφα. Το “παράδειγμα” έχει αλλάξει παταγωδώς και οι σοβαροί συγγραφείς του καιρού μας δεν αφήνουν κανένα περιθώριο σε αυτό, ενώ, προφανώς, το νέο παράδειγμα, συγκρινόμενο με το παλιό, φαντάζει ως παράδοξο.

Έτσι, οι κοινωνίες μας εγκλωβισμένες μέσα στα αδιέξοδα της ηγεμονικής μεταφυσικής κουλτούρας, αναμένουν κάποιο θεό που θα διορθώσει τα της μοίρας τους, ένα ορθολογισμό που θα επικρατήσει στον πλανήτη ή μια επανάσταση που θα έλθει τις οίδε πως, περιμένουν τον Γκοντό! που αναβάλλει διαρκώς την έλευσή του. Και το μόνο που επιβεβαιώνουν κατ’ επανάληψη είναι τι σημαίνει δούλος και τι αφέντης... Αυτό είναι μία από τις εντυπώσεις που αποκομίζει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο, που ωστόσο δεν προσφέρεται σε μονοσήμαντες ερμηνείες, όντας αρκετά πιο πολύμορφο. Πρόκειται για ένα σπουδαίο κείμενο κατάλληλο για φοιτητές φιλοσοφίας και επικοινωνίας και θεατρόφιλους τουλάχιστον, αλλά και για όποιον άλλο/η θα ήθελε να έρθει σε επαφή με τα θέματα που προαναφέρθηκαν. 

Ο Παναγιώτης Σπύρου διδάσκει Επιστημολογία στο Τμήμα Μαθηματικών ΕΚΠΑ