Εν κατακλείδι

Στη χαρτογράφηση των εικαστικών πραγμάτων στην Ελλάδα των τελευταίων δύο δεκαετιών, έτσι όπως επιχειρήθηκε μέσα από τα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος, διαφαίνεται ένα κομβικό σημείο: σε απόλυτη αντιστοιχία με τα χρόνια που κορυφωνόταν η φιλολογία περί «εκσυγχρονισμού» της ελληνικής κοινωνίας και, κατ’ επέκταση, του ελληνικού κράτους, η σύγχρονη ελληνική τέχνη φαινόταν πως βρήκε τη θέση της στο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα. «Εκσυγχρονισμένη» πλέον κι αυτή, και σε διαλεκτική σχέση με τα ανά τον κόσμο καλλιτεχνικά ιδιώματα, έμοιαζε να δικαιώνει τις επίμονες προσπάθειες πολλών ανθρώπων, που με το πέρασμα του χρόνου αύξαναν όλο και περισσότερο, προσπάθειες των οποίων κάποια προανακρούσματα μπορούν να εντοπιστούν ήδη στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε πως η παραπάνω συνοπτική παρατήρηση ενέχει έναν μεγάλο κίνδυνο: την επικύρωση μιας συγκεκριμένης ιδεολογικής ανάγνωσης της ελληνικής ιστορίας, και τελικά την εναρμόνιση με τα διακυβεύματα που εκείνη ορίζει. Διότι σίγουρα ο λόγος περί «εκσυγχρονισμού» βρίθει ηγεμονικών πολιτικών και πολιτισμικών προταγμάτων, τα οποία ενδεχομένως βρίσκουν το συμβολικό τους αντίστοιχο στις εικαστικές τέχνες. Η συγκεκριμένη περίοδος για πολλούς ορίζει μάλιστα ένα «τέλος»· το «τέλος» της «εσωστρέφειας» της εθνικής και όχι μόνο ομφαλοσκόπησης, ή ακόμα κι ενός ολόκληρου πολιτισμικού οράματος και προγράμματος, όπως για παράδειγμα αυτό της γενιάς του τριάντα.

Η έκθεση Outlook, που αναφέρθηκε θα λέγαμε συχνά, αποτελεί όντως ένα ορόσημο αυτής της εποχής της ευδαιμονίας. Παραμένει όμως πάντοτε κάτι μερικό, κάτι που καθιστά τον «εκσυγχρονισμό» αυτόν διαρκώς ατελή, αφήνοντας τη συζήτηση περί κάποιας «ιδιαιτερότητας» ή ιδιωματισμού ανοιχτή. Τι πρόκειται ν’ ακολουθήσει;

Η επίκληση της ενδεχομενικότητας δεν αποτελεί αποδοχή της πιθανοκρατίας, αλλά αναγνώριση της ιδιότυπης συνθήκης της σύγχρονης κοινωνίας και τέχνης.

Κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα και ευχαριστώντας όσους συμμετείχαν, παραθέτουμε ένα ενδεικτικό απόσπασμα κειμένου του Γιώργου Τζιρτζιλάκη. Δημοσιευμένο πολύ πρόσφατα, την περασμένη μόλις άνοιξη, στον κατάλογο που συνόδευε την έκθεση σύγχρονης ελληνικής τέχνης Hell as στο παρισινό Palais de Tokyo, το κείμενο αυτό αναμετράται με κάτι που οι περισσότεροι προσπαθούμε να σκιαγραφήσουμε, αποφεύγοντας όμως συχνά να τοποθετηθούμε σχετικά: τα ίδια τα καλλιτεχνικά έργα, τη μορφή και το περιεχόμενό τους, τις ιδιαίτερες ποιότητές τους, το σύμπαν των νοηματοδοτήσεών τους και, τελικά, το ποιητικό απόθεμά τους.  

Κώστας Χριστόπουλος