Οι νεκροί της πόλης

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

Μονάχα στοιχειωμένους τόπους κατοικούμε…

Κείμενα: Σάκης Σερέφας – Φωτογραφίες: Πάρις Πετρίδης, ΕΔΩ, Τόποι βίας στη Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Άγρα, σελ. 128

    

«Οι τόποι είναι αποσπασματικές και αναδιπλωμένες ιστορίες, παρελθόντα κλεμμένα από τη δυνατότητα να διαβαστούν από τον άλλον, στοιβαγμένοι χρόνοι που μπορεί να ξετυλιχτούν, αλλά βρίσκονται εκεί περισσότερο σαν αφηγήσεις εν αναμονή, παραμένοντας σε γριφώδη κατάσταση» γράφει ο Μισέλ Ντε Σερτώ για τους βιωμένους τόπους. Εκείνους τους τόπους της πόλης που εμποτίστηκαν κάποτε από την αγωνία και την οδύνη των σωμάτων και τώρα κατοικούνται από την αόρατη παρουσία των νεκρών.

Ο Σάκης Σερέφας και ο Πάρις Πετρίδης στο ενδιαφέρον λεύκωμα των εκδόσεων Άγρα επιχειρώντας μια διαφορετική χαρτογράφηση της Θεσσαλονίκης φτιάχνουν μια ιδιότυπη αστική αφήγηση βασισμένη στους τόπους βίας. Επιλέγοντας να παρουσιάσουν μία άλλη εκδοχή του «αξιόμνηστου» της σύγχρονης πόλης προτείνουν μια περιπλάνηση στους στοιχειωμένους τόπους της σημερινής Θεσσαλονίκης. Αναζητώντας την αόρατη ταυτότητα του ορατού και την αντίστιξη των απροσδόκητων πρακτικών του χώρου και της οικοδομικής ευταξίας, ξεναγούν τον αναγνώστη στα οικεία μέρη της πόλης της Θεσσαλονίκης που κατοικούνται από πολλά και διαφορετικά σιωπηλά πνεύματα. Στα πρότυπα αυτά οδοιπορικά στα οποία καταγράφονται οι αστικοί χώροι που υπήρξαν κάποτε σκηνικά εγκλημάτων, ο πρώτος επιλέγει και ενορχηστρώνει τα κείμενα που μιλούν για τα γεγονότα διαμορφώνοντας ένα σύντομο πληροφοριακό υλικό και ο δεύτερος με μια ατμοσφαιρική φωτογράφηση γεμάτη αινίγματα, σκιές και απουσίες απεικονίζει τους τόπους κατασκευάζοντας ένα ξεχωριστό αρχείο.

Ο συγγραφέας Σάκης Σερέφας με μια ανακλητική και φιλέρευνη διάθεση αναζητά τους αστικούς θρύλους των τόπων και τις ξεχασμένες ιστορίες ζόφου και αίματος. Υποδεικνύει τον τόπο που διαπράχθηκε η βίαιη ενέργεια και δίνει μια σύντομη περιγραφή της ξεκινώντας στερεοτυπικά με το εμφατικό τοπικό επίρρημα «ΕΔΩ» που δίνει και τον τίτλο στο λεύκωμα: «Συγγρού 22, ΕΔΩ έπεσε νεκρός ο καπνεργάτης Τάσος Τούσης, ένα από τα πολλά θύματα κατά τη διαδήλωση της γενικής απεργίας των εργατών, στις 9.5.1936», ή «Συμβολή οδών Σπανδωνή-Βενιζέλου-Ερμού, ΕΔΩ δέχτηκε δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς ο βουλευτής Γρ. Λαμπράκης στις 22.5.1963. Ξεψύχησε ύστερα από πέντε μέρες». Στη συνέχεια συνθέτει ένα σύνολο παραθεμάτων από ποικίλες πηγές και αρχεία. Αντλεί αποσπάσματα από κείμενα ιστορικών, περιηγητών και χρονικογράφων, δημοσιεύσεις εφημερίδων και συνεντεύξεις των εμπλεκομένων προσώπων, αναφορές κρατικών λειτουργών, μαρτυρίες συγγενών και καταθέσεις των αυτοπτών μαρτύρων δημιουργώντας ένα κολάζ ερμηνειών, μια αφήγηση από ετερόκλητα θραύσματα σημασιολογικών τόπων. Η παρουσίαση των πενήντα δύο αστικών χώρων γίνεται με χρονολογική σειρά παρακολουθώντας την ιστορική συνέχεια της πόλης από το Βυζάντιο μέχρι σήμερα. Από τη σφαγή των Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο (σήμερα Πλατεία Ιπποδρομίου) από τη φρουρά του αυτοκράτορα Θεοδοσίου την άνοιξη του 390, μέχρι τη δολοφονία μιας νέας κοπέλας στην πλατεία Άθωνος την πρωτοχρονιά του 2011. Και καθώς η βία μετασχηματίζεται μέσα στο χρόνο το λεύκωμα περνά από την ανώνυμη γενικευμένη βία των εισβολέων και των κατακτητών του 17^ου-18^ου αιώνα που επιζητούσαν την άλωση της πόλης, τις σφαγές, τους απαγχονισμούς, τους θανάτους από ασιτία, τα παλουκώματα παραδειγματισμού, στις εθνικιστικές εκκαθαρίσεις από τους κατακτητές και τα τάγματα ασφαλείας και κατόπιν στη σκοτεινή κρατική βία των πολιτικών αντιπαλοτήτων και της μισαλλοδοξίας, στους βασανισμούς, στις εκτελέσεις και στις πολιτικές δολοφονίες από παρακρατικούς και παράλληλα στα ξεκαθαρίσματα λογαριασμών στο χώρο του υποκόσμου, στις μονομαχίες, τις βρεφοκτονίες, τις αυτοκτονίες και τα εγκλήματα τιμής, στους φόνους πάθους, παραφοράς και άρρωστου ψυχισμού.

Οι φωτογραφίες του Πάρι Πετρίδη, αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της έκδοσης, συλλειτουργούν με τα κείμενα. Δεν θέλουν να αυτονομηθούν, να επινοήσουν τρόπους να σχολιάσουν φανερά ή να υπογραμμίσουν κρυφά τις σκηνές βίας και αίματος που διαδραματίστηκαν στους χώρους της σύγχρονης πόλης που αποτυπώνουν. Δεν είναι σκηνοθετημένες και δεν έχουν την πρόθεση να εντυπωσιάσουν ή να εκμαιεύσουν τη συγκινησιακή φόρτιση του θεατή. Φωτογραφίες εωθινές, μεταιχμιακές που αιωρούνται ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι. Νεκρές φύσεις με κορεσμένα χρώματα σχεδόν μαυρόασπρες, χωρίς την παρουσία των σημερινών κατοίκων, ανοικτές στο διάλογο, τους συνειρμούς και τα σχόλια των γκράφιτι, τον καταιγισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων, τη ρητορεία των συνθημάτων, το συνωστισμό των σημάνσεων, των συμβόλων και των σκουπιδιών. Φωτογραφίες χαμηλόφωνες και υποφωτισμένες που καταγράφουν τον παρόντα χρόνο της πόλης τονίζοντας την απουσία παρά την παρουσία ενδείξεων, ιχνών και αποτυπωμάτων όσων τρομερών και αποτρόπαιων συνέβησαν κάποτε εκεί.

Κείμενα και φωτογραφίες αποτελούν μαρτυρίες του παλίμψηστου μεταλλασσόμενου χαρακτήρα της πόλης καθώς μνημειώνουν λησμονημένες πράξεις αγριότητας, πόνου και βίας, απόγνωσης και εξευτελισμού που εξακολουθούν να υπάρχουν σκεπασμένες κάτω από την αστική ιλύ και ενταφιασμένες στη λήθη. Ακονίζουν τη μνήμη και υποκινούν τον αναστοχασμό, υποδεικνύοντας θραύσματα αστικών και περιαστικών τόπων διάστικτων από την αύρα όσων έχασαν βίαια τη ζωή τους. Θυμίζουν εγκλήματα που συγκλόνισαν το πανελλήνιο και ανώνυμες ιστορίες. Φέρνουν στο προσκήνιο αναγνωρίσιμα τοπόσημα και άγνωστα, αδιάφορα και κοινότοπα σημεία της πόλης. Πίσω από τα εγκαταλειμμένα κτίρια που υπήρξαν κάποτε στρατόπεδα, φυλακές, χώροι απομόνωσης εγκλεισμού και βασανιστηρίων, τις απρόσωπες πλατείες, τις νεωτερικές προσόψεις, τα έρημα σταυροδρόμια, τα ανώνυμα δρομάκια, τα βρώμικα πεζοδρόμια, τις απόκρυφες γωνιές των συνοικιών, τα απομεινάρια των τειχών, τα λείψανα των πυλών των προμαχώνων και των ακροπόλεων, τη μελαγχολική προκυμαία, τα άλση και τις άγνωστες αλάνες με τα ξερόχορτα της πόλης καμουφλάρεται ο θάνατος. Κοιμάται ένα άγνωστο εξόριστο παρελθόν φόβου και παραβατικότητας, οδύνης και εγκληματικότητας, φρίκης και αποτροπιασμού.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας