Η διαρκής επικαιρότητα της γκραμσιανής σκέψης

ΤΟΥ ΛΑΟΚΡΑΤΗ ΒΑΣΣΗ

Οι εκδόσεις «Στοχαστής» αποχαιρέτησαν το 2012 με δυο ακόμη βιβλία για τον Αντόνιο Γκράμσι, που με τη διαρκή επικαιρότητα της σκέψης του μας βοηθάει να «αναγιγνώσκουμε» όσο πιο σωστά γίνεται την πολύ δύσκολη πραγματικότητά μας.

Στο πρώτο, με τίτλο: Ξαναδιαβάζοντας τον Γκράμσι, ο Λουκάς Αξελός, απ’ τους έγκριτους μελετητές του «υποδειγματικού επαναστάτη διανοούμενου», όπως χαρακτηρίζει τον μεγάλο Ιταλό στοχαστή, πέραν της περιπέτειας της έκδοσης των έργων του στην Ελλάδα, που κάθε άλλο παρά στερείται πολιτικής σημασίας, καταθέτει μια θεωρητική ιχνηλασία των κορυφώσεων της γκραμσιανής σκέψης, που όχι μόνο μας διευκολύνει στην ουσιαστική της πρόσληψη, αλλά και απαντάει με τον πιο πειστικό τρόπο στο γιατί αυτή η σκέψη, που συμπληρώνει κρίσιμα κενά στη μαρξιστική θεωρία, είναι εξακολουθητικά και ανεκτίμητα επίκαιρη. Ενώ στο δεύτερο, με τίτλο: Για την αλήθεια – ή για το να λέμε την αλήθεια στην πολιτική, μας προσφέρει, μαζί με δυο εισαγωγικά του δοκίμια, μια εξαιρετική ανθολόγηση των καλύτερων έργων του Αντόνιο Γκράμσι, μεταξύ των οποίων τα κορυφαία του: Παρελθόν και παρόν, Οι διανοούμενοι και η οργάνωση της κουλτούρας, IL Risorgimento, Για τον Μακιαβέλι. Κι είναι το βιβλίο αυτό ο όγδοος τόμος στην πολύ σημαντική για την ποιοτική αριστερή μας παιδεία εκδοτική σειρά του «Στοχαστή» για τον Γκράμσι, που καθώς έρχεται σαράντα χρόνια απ’ την έκδοση του πρώτου τόμου, των Διανοουμένων, είναι για τον επιμελητή του ένας «τόμος μνήμης, επαναστοχασμού και κριτικής επαναθεμελίωσης με στόχο το μέλλον».

Στηριζόμενος στην προειρημένη ιχνηλασία των κορυφώσεων της γκραμσιανής σκέψης, θα αναφερθώ, κατ’ ανάγκην επιλεκτικά και χωρίς αξιολογική σειρά, σ’ αυτές που αναδεικνύουν τη διαρκή της επικαιρότητα και που ταυτοχρόνως της προσδίδουν την πολύ ξεχωριστή της θέση στη συνολική μαρξιστική θεωρία. Τέτοιες χαρακτηριστικές κορυφώσεις είναι:

-Η σχέση πολιτικής & ηθικής, που στην γκραμσιανή σκέψη και φιλοσοφία λογίζονται αρρήκτως συνδεδεμένες, χωρίς κανένα παράθυρο σε αμοραλιστικές εκτροπές. Η αφοριστική του φράση: «το να λέμε την αλήθεια στη μαζική πολιτική, είναι οπωσδήποτε πολιτική αναγκαιότητα», δεν αφήνει περιθώρια ελαστικών ερμηνειών.

-Η σχέση θεωρίας & πράξης, ομόλογη με την προηγούμενη, που συναποτελούν διαλεκτική ενότητα, επίσης χωρίς περιθώρια βολικού κατά περίπτωση διαχωρισμού τους. Η προσωπική του ζωή το επιβεβαίωσε με αδιαμφισβήτητο τρόπο: «για τις ιδέες μου θα έδινα και τη ζωή μου ακόμα».

-Η πολύ κρίσιμη συμβολή του στη σχέση του εθνικού με το διεθνιστικό, όπου, κατά την προωθημένη σκέψη του, για την Αριστερά η αφετηρία είναι εθνική και η προοπτική διεθνιστική. Η φράση του απ’ το δοκίμιο Για τον Μακιαβέλι είναι αρκούντως διαφωτιστική: «Ασφαλώς η εξέλιξη τείνει προς τον διεθνισμό, το σημείο όμως αφετηρίας είναι ‘εθνικό’ και απ’ αυτό το σημείο αφετηρίας πρέπει ακριβώς να ξεκινήσουμε». Με τον Λουκά Αξελό, προφανώς με τη ματιά του (και) στα καθ’ ημάς, να θεωρεί πολύ εύστοχα αυτή τη θέση ως γκραμασιανή παρακαταθήκη.

-Η λογική του μπλοκ εξουσίας που, μέσα από μια σύγχρονη καινοτόμα προσέγγιση όπου ο Γκράμσι εκφράζει τη συνέχεια αλλά και την τομή στη λενινιστική οπτική, συνιστά μια απ’ τις πολύ σημαντικές συνεισφορές του στη μαρξιστική θεωρία. Ο Κώστας Φιλίνης, απ’ τους πρώτους μελετητές του Γκράμσι και μεταφραστής των Σημειώσεων για τον Μακιαβέλι, παρατηρεί επ’ αυτού: «Ο Γκράμσι βλέπει αυτό το μπλοκ σαν σύνθεση ανάμεσα στη ‘βάση και στο ‘εποικοδόμημα’ ξεπερνώντας έτσι το διαχωρισμό τους. Αυτό συνεπάγεται μια αντίληψη του ‘μπλοκ’ που ξεπερνάει τη μηχανική συνεργασία ταξικών υποκειμένων και που προϋποθέτει τη δημιουργία μιας ιδεολογίας που παίζει το ρόλο της συνδετικής ουσίας μέσα στα ταξικά υποκείμενα αυτού του μπλοκ».

-Η θεμελιακή θέση του περί ηγεμονίας, σε λειτουργική πάντοτε σχέση με τη λογική του μπλοκ εξουσίας και ως οργανική προϋπόθεση της υπεροχής του, οι όροι της οποίας στη σκέψη και φιλοσοφία του είναι πρωτίστως ιδεολογικοί. Κατά τον Λουκά Αξελό: «Οι όροι ηγεμονίας που επιζητούσε ο Γκράμσι ήταν όροι πρώτιστα ηθικής και διανοητικής–ιδεολογικής υπεροχής... Ως εκ τούτου η έφοδος στα ‘χειμερινά Ανάκτορα’, αν και μπορεί να γίνει, είναι ανεπαρκής».

-Οι πολύ κρίσιμες, τέλος, απόψεις του για τους διανοούμενους, τη λογοτεχνία και την κουλτούρα, που διευρύνουν τα πεδία της μαρξιστικής θεωρίας και που, προπαντός, συνδέουν κουλτούρα (πνευματικό πολιτισμό) και σοσιαλισμό, έτσι που να μην νοείται σοσιαλισμός χωρίς κουλτούρα. Αλλά και που αναδεικνύουν τη σημασία της πολιτιστικής (ιδεολογικής) ηγεμονίας στη συσχέτισή της με την οργανωτική ηγεμονία, που ήταν (και είναι) κυρίαρχη στην παραδοσιακή μαρξιστική λογική.

Πέραν της γενικώς διαπιστούμενης διαρκούς επικαιρότητας αυτών των θεωρητικών κορυφώσεων, που προφανώς και αλληλοπροσδιορίζονται απολύτως στη γκραμσιανή σκέψη και φιλοσοφία, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για μια πολύ ειδική επικαιρότητα ως προς τα καθ’ ημάς, που αυτή και υπαγόρευσε, είναι βέβαιον, την έκδοση των δύο βιβλίων απ’ τον «Στοχαστή» τούτη την πολύ δύσκολη για τον τόπο μας περίοδο. Κι εννοώ πως κυρίως οι γκραμσιανές θέσεις: για τη σχέση πολιτικής & ηθικής, θεωρίας & πράξης, εθνικού & διεθνιστικού, για τη λογική του μπλοκ εξουσίας και την πολιτιστική (ιδεολογική) ηγεμονία, καθώς αναπέμπουν και στη σοφία του Εαμικού μας κινήματος, συναποτελούν θεωρητικό προααπαιτούμενο και ανεκτίμητη πυξίδα προσανατολισμού για τη Ριζοσπαστική Αριστερά (ΣΥ.ΡΙΖ.Α), που είναι χρεωμένη να πρωταγωνιστήσει για να βγούμε από το βαθύ τροϊκανό χαντάκι που έχουμε «πέσει».

Γιατί αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά με γκρασιανής λογικής μπλοκ εξουσίας, που σημαίνει: με πατριωτικό, δημοκρατικό και ριζοσπαστικό μέτωπο πανεθνικής εμβέλειας και σε αναθεμελιωτική, ανορθωτική και αναγεννητική στρατηγική τροχιά!