Το 1917

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Το διαρκές 1917: Αφιέρωμα του REDNotebook στην Οκτωβριανή Επανάσταση, συλλογικό, εκδόσεις ΚΨΜ, σελ. 227

Η επέτειος των 95 χρόνων από την Οκτωβριανή επανάσταση τιμήθηκε από με δύο αφιερώματα, από το περιοδικό Μαρξιστική Σκέψη και το διαδικτυακό πόρταλ Red Notebook. Η Μαρξιστική σκέψη δίνει τον λόγο σε φωνές της περιόδου από την Ρωσία, την Ευρώπη και την Αμερική παραθέτοντας «εν θερμώ» μαρτυρίες, αναλύσεις και κριτικές αποτιμήσεις. Το αφιέρωμα του Red Notebook που θα μας απασχολήσει εδώ είναι σαφώς μικρότερο σε έκταση και έχει διαφορετική πολιτική στόχευση, καθώς ενδιαφέρεται κυρίως για τις κληρονομιές του 1917 στον σημερινό ριζοσπαστικό πολιτικό λόγο και πρακτική.  Η έμφαση αυτή συνάδει με το προφίλ του Red Notebook ως πόρταλ ενημέρωσης, καθημερινού πολιτικού σχολιασμού και ανάλυσης, για όσα αφορούν την πολιτική, την κοινωνία και τον πολιτισμό.

 Ο κορμός του αφιερώματος απαρτίζεται από διαφορετικής έκτασης πρωτότυπα κείμενα συνεργατών του Red Notebook, τα οποία πλαισιώνονται από μεταφράσεις (και παραθέσεις μεταφράσεων) αποσπασμάτων ξενόγλωσσων έργων, καθώς και από αναδημοσιεύσεις εγχώριων κειμένων που έχουν γραφτεί στο παρελθόν με αφορμή παλαιότερες επετείους. Τα κείμενα των Μικαέλ Λεβί, Μαρκ Φερό και Φερνάντο Κλαουντίν, τα οποία γράφονται τις δεκαετίες του εξήντα και του εβδομήντα, καταπιάνονται με την στάση του Λένιν και των μπολσεβίκων, αναφορικά με το ζήτημα της εθνικής αυτοδιάθεσης, αναλύουν την πολεμική του Τρότσκυ στον διεθνισμό της Κομιντέρν, καταπιάνονται, τέλος, με κρίσιμες πτυχές της ιστοριογραφικής συζήτησης για τα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Κοινή συνισταμένη των κειμένων είναι η ανάδειξη της κρισιμότητας της λενινιστικής παρέμβασης, χωρίς αυτή να επισκιάζεται από μετέπειτα σταλινικές ή τροτσκιστικές ερμηνείες της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Μια άλλη κατηγορία κειμένων περιέχει άνισες σε έκταση και διαφορετικού αναλυτικού βάθους αναδημοσιεύσεις εγχώριων παρεμβάσεων με αφορμή διαφορετικές επετείους. Εδώ κανείς συναντά τους προβληματισμούς του Παναγιώτη Σωτήρη για τις τομές που επέφερε η λενινιστική στρατηγική και τις αναφορές του Τάσου Μπέτζελου στις φιλοσοφικές διαμάχες στην Ρωσία τις δεκαετίας του είκοσι, με βασικό επίδικο τη σχέση της φιλοσοφίας με τις φυσικές επιστήμες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δύο παραπάνω άρθρα προέρχονται από ένα σχετικά πρόσφατο αφιέρωμα του περιοδικού Εκτός Γραμμής για τα ενενήντα χρόνια από την Οκτωβριανή επανάσταση.

Τα δοκίμια των Αριστείδη Μπαλτά και Άγγελλου Ελεφάντη, με τα οποία κλείνει ο κύκλος των αναδημοσιεύσεων, γράφονται σε διαφορετικές συγκυρίες  και αναφέρονται σε διαφορετικές επετείους. Ο Μπαλτάς, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 ετών από τη γέννηση του Φρόυντ, στοχάζεται επί των ορίων της πολιτικής υποκειμενικότητας, ενώ ο Ελεφάντης, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εδομήντα χρόνων από την οκτωβριανή επανάσταση (και ενός έτους από την περεστρόϊκα) μας προσφέρει ένα υποδειγματικό πολεμικό δοκίμιο για τους αναχρονισμούς και τις ιδεολοληψίες των «φιλελεύθερων» της εποχής του.

 Τα πρωτότυπα κείμενα του αφιερώματος γράφονται, όπως είναι λογικό άλλωστε, με το βλέμμα στο σήμερα. Έτσι εξηγείται η μέριμνα του Χρήστου Σίμου να τονίσει ότι «η λογική του προεπαναστατικού προγράμματος των Μπολσεβίκων δεν διαφέρει ούτε στο ελάχιστο απ’ότι ονομάζεται στις μέρες μας ‘μίνιμουμ πρόγραμμα’ στην γνωστή αριστερή αργκό, η οποία έχει απεύθυνση μόνο σε όσους έχουν τετραψήφιο αριθμό κινηματικών ενσήμων» (σελ. 16). Ο Νικόλας Βαγδούτης αναφέρεται στην πορεία της πολιτικής σκέψης του Λένιν μέχρι το 1917 με αναφορά στην τομή που επέφερε η επανάσταση του 1905, η οποία μπορεί μεν να ηττήθηκε, αλλά άφησε ως  κληρονομιά τη δομή των σοβιέτ ως εφαλτήριο για την «έφοδο στον ουρανό» του 1917. Το μήνυμα εδώ του Βαγδούτη είναι σαφές: Μην απελπίζεστε! η πολιτική ήττα μπορεί να γίνει το προοίμιο της επαναστατικής νίκης. Ακολούθως, ο Νάσος Ηλιόπουλος καταπιάνεται με τους όρους και τις προϋποθέσεις της νίκης αυτής, πάντα από τη σκοπιά της πολιτικής πρατικής του Λένιν τους κρίσιμους μήνες του 1917.

Μετακινούμενοι από το επίπεδο της «υψηλής» πολιτικής στο πεδίο της κοινωνίας και της κουλτούρας, συναντούμε κείμενα που αναφέρονται στην ήττα τής εργατικής αυτοδιαχείρησης (Τσακίρης)· σε πτυχές της ατελούς αλλά μολαταύτα υπαρκτής συνάρθωσης φύλου και τάξης (Κοσυφολόγου)· στην πορεία των Ρωσικών πρωτοποριών από την άνοιξη του 1917 στον σταλινικό χειμώνα (Θεοδώρου)· στο εφήμερο χτίσιμο ενός συνεργατικού σχολικού συστήματος (Πάτκου)· στις διαψεύσεις, τέλος, που σφράγισαν τη βιογραφία του Βίκτωρ Σερζ (Παπαδάτος - Αναγνωστόπουλος).

Θα πρέπει επίσης να γίνει ιδιαίτερη μνεία σε δύο παρεμβάσεις που διεκδικούν μια ορισμένη ερευνητική πρωτοτυπία, όσο κι αν θεματολογικά παραμένουν ασύνδετες μεταξύ τους. O Φώτης Μπενλισοϊ μας θυμίζει μια ξεχασμένη ιστορία: την εμπλοκή του ελληνικού στρατού στην Ουκρανία λίγο πριν την Μικρασιατική εκστρατεία και τη σημασία της εμπειρίας αυτής για την διάδοση ειρηνιστικών ιδεών στο ίδιο το στράτευμα. Από την άλλη πλευρά, η Ελένη Λάλου στρέφεται στις βασικές πτυχές της Σοβιετικής περιβαλλοντικής πολιτικής στη «μακρά διάρκεια», από την εποχή των μπολσεβίκων στην περίοδο του ψυχρού πολέμου.

Το κείμενο, τέλος, του Νικόλα Σεβαστάκη μετριάζει κάπως τους λυρικούς τόνους της εισαγωγής,[1] εστιάζοντας στις αθέατες όψεις του «μεγάλου πανηγυριού του 17» και ειδικότερα στο «καταγωγικό πλαίσιο» αυτού που ονομάζει «δημοκρατικό κομμουνισμό» (σελ. 124).  Έχοντας πλήρη συναίσθηση της παιδαγωγικής του ευθύνης, ο Σεβαστάκης επιχειρεί να ιχνηλατήσει μια περιθωριακή πολιτική παράδοση, η οποία δεν πρέπει να συγχέεται ούτε με τον αριστερό αντισταλινισμό, ούτε με κάποιες από τις φιλόδοξες εναλλακτικές στον μπολσεβικισμό. Μια παράδοση ουσιωδώς δημοκρατική, που είναι καταδικασμένη να επιβιώνει σε βιογραφίες λησμονημένων επαναστατών.

        

Γιώργος Γιαννακόπουλος, υποψ. διδάκτωρ Ιστορίας Queen Mary University of London

---

[1] Η εισαγωγή κλείνει με μια, κατά τη γνώμη μου, αβασάνιστη αναφορά στο αίτημα της ιδέας του κομμουνισμού, όπως αυτό έχει πρόσφατα διατυπωθεί από τον Αλαίν Μπαντιού, αγνοώντας τις συνέπειες του αντιδημοκρατικού φορτίου της πολιτικής παρέμβασης του γάλλου φιλοσόφου. Ως προς αυτό,  βλ. προηγούμενο άρθρο του Βαγγέλη Μπιτσώρη(http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=664117)