Η νέα λαϊκότητα και η αριστερά

Το πρόσωπο της καινούριας εποχής που θα ζήσουμε, κρίνεται τώρα

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Θεώνη Δημοπούλου- Targets

Αυτό που καταρρέει σήμερα οριστικά είναι το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό κοσμοείδωλο, ο τρόπος που οι ευρωπαίοι πολίτες, για 70 χρόνια, έβλεπαν τον κόσμο, τη ζωή και τον εαυτό τους. Δηλαδή μια ολόκληρη ιστορική-κοινωνική αφήγηση, ένα ιδεολογικό σύμπαν, που είχε διαμορφώσει συμβατές μεταξύ τους και αποδεκτές ταυτότητες, για τα εκατομμύρια λαϊκών ανθρώπων που έβγαιναν καθημαγμένοι απ’ τον πόλεμο. Ήταν μια πειστική αφήγηση, στη βάση της ιδεολογίας της προόδου και της ελευθερίας, με την αριστερά στο ρόλο του καταλύτη αλλά και του αντίπαλου δέους. Μια αφήγηση που είχε επικυρωθεί, και ως δυναμική βέβαια είχε ελεγχθεί πολιτικά, από το «κοινωνικό συμβόλαιο» της σοσιαλδημοκρατίας. Μέσα σε αυτό το κοσμοείδωλο, μέσα σε αυτή την αφήγηση, κανένας δεν ντρεπόταν που ήταν φτωχός - όλοι πίστευαν πως θα βελτιώσουν τη ζωή τους.

Αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο κατέρρευσε απολύτως με την οικονομική κρίση, που ήρθε να επικυρώσει δραματικά το τέλος της μεταπολεμικής εποχής, τέλος που είχε ήδη επέλθει, τόσο ιδεολογικά όσο και γεωπολιτικά, με την πτώση του Τείχους, το 1989. Στα είκοσι τρία αυτά χρόνια, με την πλήρη ιδεολογική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, υπήρξε μια τεράστια αλλαγή: όποιος ήταν φτωχός έπρεπε να νιώθει, και ένιωθε, ένοχος (και ξόδευε δανεικά λεφτά, για να κρύψει την ενοχή του). Με αυτή την έννοια, η κρίση που ζούμε είναι πρώτα απ’ όλα κρίση αξιών.

Σήμερα, στη χώρα μας, τα μεσαία και χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, και ιδιαίτερα οι νέοι, με την ψήφο τους διαμορφώνουν ένα νέο πολιτικό σκηνικό, νέο σε όλες του τις εκφάνσεις (ήττα του δικομματισμού, εκτόξευση της αριστεράς, «ανανέωση» του εθνικολαϊκισμού με τον κόμμα του Καμένου, εντυπωσιακή είσοδος της Χρυσής Αυγής, κλπ). Το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας εκφράζει με την ψήφο του την αγανάκτησή του, για πολλά πράγματα συγχρόνως: την οριστική ακύρωση του δεδομένου μέχρι πρότινος «κοινωνικού συμβολαίου», την έκπτωση των μεσαίων και λαϊκών στρωμάτων από την κοινωνική τους θέση, την υποβάθμιση του επιπέδου ζωής τους, την αδυναμία τους, οι νέοι, να ενταχθούν στο κλυδωνιζόμενο άρμα της προόδου, την απουσία ελπίδας και προοπτικής. Εκφράζει την έκπτωση όλων των προηγούμενων βεβαιοτήτων, αξιών και ταμπού. Εκφράζει, επιπλέον, το επείγον αίτημα ενός νέου «κοινωνικού συμβολαίου».

Όπως είναι φυσικό, ο καθένας προσήλθε στις κάλπες με όσα κουβαλούσε στο κεφάλι του, δηλαδή με τα κυρίαρχα ιδεολογικά σχήματα της νεοελληνικής κοινωνίας. Το θέμα όμως δεν είναι η εύκολη καταγγελία των στερεοτύπων. Το αίτημα που αναδύθηκε από τις εκλογές, αίτημα όχι συγκυριακό, ούτε και οργανωμένο ακόμα ως λόγος πειστικός, αλλά πάντως αίτημα ιστορικό, είναι η διαμόρφωση μιας νέας λαϊκότητας, μέσα σε μια νέα ευρωπαϊκή αφήγηση, που θα εκφρασθεί με μια νέα δημοκρατική συνθήκη νομιμοποίησης, η οποία θα καθορίζει τους στοιχειωδώς αποδεκτούς όρους με τους οποίους θα πορευθούν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες∙ μέσα από τη διαμόρφωση, εν τέλει, ενός νέου κοσμοειδώλου, το οποίο, όπως όλα τα κοινωνικά κοσμοείδωλα, θα συνοψίζει ιστορικές τάσεις και θα έχει κάποιου είδους ευρύτερη αποδοχή, αλλά ταυτόχρονα θα είναι πολυφωνικό και θα διαπερνάται από ανειρήνευτες κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές, αισθητικές αντιθέσεις.

Το αίτημα για μια νέα λαϊκότητα, η ανάγκη διαμόρφωσης ενός νέου κοσμοειδώλου, αποτελεί το μέγιστο διακύβευμα της συγκυρίας, του ιστορικού παρόντος. Επ’ αυτού κρίνεται πρώτα απ’ όλα η αριστερά, που θα πρέπει να νοηματοδοτήσει την κοινωνική αγανάκτηση. Γιατί το θέμα δεν είναι πώς προσήλθε ο καθένας στις κάλπες, αλλά πώς έφυγε, και κυρίως πού θα πάει. Πού θα πάει και η αριστερά.

Καθοριστικό στοιχείο κάθε λαϊκότητας, φυσικά και της υπό διαμόρφωση σήμερα καινούριας εκδοχής της, αποτελεί η σχέση της με το κράτος και εν γένει με την εξουσία. Στην ιστορία της αριστεράς υπάρχουν όλες οι παραδόσεις, και όλες έχουν καταγράψει πλεονεκτήματα και χρήσιμες ιδέες, καθώς και κολοσσιαία αδιέξοδα. Τα ονόματά τους είναι γνωστά, τα όριά τους έχουν δοκιμαστεί ιστορικά. Επίσης, στην πολιτική ιστορία είναι γνωστοί και οι τρόποι μετάλλαξης της λαϊκότητας σε λαϊκισμό, σε ρεφορμισμό, σε δογματισμό, σε αριστερισμό, κλπ. Με αυτή την έννοια, ο τρόπος με τον οποίο θα κινηθεί πολιτικά η αριστερά στη χώρα μας σήμερα, θα δώσει απαντήσεις σε ζητήματα πολιτικής στρατηγικής, ακόμα και σε ερωτήματα της πολιτικής θεωρίας.

Οι εκλογές της προηγούμενης Κυριακής, που έγιναν με φόντο το ευρωπαϊκό πολιτικό οικοδόμημα, επικύρωσαν το τέλος όχι μόνο του καθ’ ημάς μεταπολιτευτικού, αλλά ολόκληρου του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού ιστορικού κύκλου, με τρόπο αδιαμφισβήτητο. Ζούμε μία ακόμη στιγμή της όλης μεταβατικής διαδικασίας, η οποία στα πεδία της σκέψης και της τέχνης έχει αρχίσει τουλάχιστον δυο δεκαετίες πριν. Η «γλώσσα», ή μάλλον οι «γλώσσες» με τις οποίες θα περιγραφεί, με τις οποίες θα «μιληθεί» αυτή η νέα εποχή, αυτή η νέα πραγματικότητα, το πρόσωπο της νέας λαϊκότητας που θα φτιαχτεί, θα καθορίσει εν πολλοίς και την προοπτική της.

Έτσι γίνεται πάντα. Τα «ενδιάθετα υλικά» είναι παντός είδους. Ιδεολογικά και αισθητικά, συνυπάρχουν τα κατάλοιπα της προηγούμενης εποχής, εν προκειμένω «τα ξέφτια του ΠΑΣΟΚ», με τις πλέον ρηξικέλευθες, συγχρονικές εκφράσεις της πολιτισμικά νέας εποχής. Και, όπως επίσης γίνεται πάντα, η ηγεμονία των μεν ή των δε θα καθορίσει, όχι μόνο συμβολικά αλλά σχεδόν προκαταβολικά, πού θα καταλήξει πολιτικά, μέσα από μια αργόσυρτη διαδικασία που συνήθως κρατάει πολλά χρόνια, αυτή η ιστορική δυναμική.

Η επόμενη μέρα κρίνεται σήμερα. Η αριστερά επανιδρύεται, μέσα στο καμίνι των εξελίξεων. Όλες οι εκδοχές της θα βγουν διαφορετικές απ’ αυτή τη διαδικασία. Η δικιά μας αριστερά κατάφερε να βρεθεί στο επίκεντρο της ιστορικής δυναμικής, μέσα στη δίνη της. Κανείς δεν θα μπορούσε να ζητήσει, ή να φανταστεί κάτι περισσότερο. Μέσα από τα πολιτικά ζητήματα που τώρα καλείται να χειριστεί η αριστερά, κρίνεται ο ρόλος της και η θέση της στην ιστορική περίοδο που μόλις ξεκίνησε.

Πάνω απ’ όλα, όμως, κρίνεται η ποιότητα και το πρόσωπο της νέας λαϊκότητας, που σαν μοίρα θα βαραίνει πάνω στην αριστερά, πάνω στον καθένα μας, για ολόκληρες δεκαετίες. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα στην ευκολία, αλλά και στην αδράνεια ή τη σιωπή.