Πολιτισμός και Βαρβαρότητα

Διεθνές συνέδριο-αφιέρωμα στον Edgar Morin

Το Διεθνές Συνέδριο με τίτλο Πολιτισμός και Βαρβαρότητα, Επικοινωνία και Σύγχρονη Κοινωνία, που διεξήχθη στην Αθήνα την προηγούμενη εβδομάδα, συγκέντρωσε μια πλειάδα ομιλητών, καθηγητών και ερευνητών από την ελληνική επικράτεια και από όλο το γαλλόφωνο κόσμο. Με έμφαση στην προβληματική γύρω από τον Πολιτισμό και την Βαρβαρότητα, οι ομιλητές ξεδίπλωσαν την σκέψη του Γάλλου στοχαστή γύρω από τα βασικά προβλήματα των ανθρωπιστικών επιστημών και της σύγχρονης πραγματικότητας τονίζοντας από μια πολυδιάστατη σκοπιά την κοινωνιολογική, ανθρωπολογική, πολιτική, φιλοσοφική και μεθοδολογική του σκέψη. Ο προβληματισμός κινήθηκε γύρω από βασικούς άξονες που απασχολούν την ανθρωπότητα στη σημερινή εποχή και που βρίσκουν θεωρητικό υπόβαθρο στην πολύπλοκη σκέψη και μεθοδολογία του Γάλλου διανοητή.

Οι βασικοί αυτοί άξονες αφορούσαν α) το μέλλον της Ευρώπης και την αναγκαιότητα της ύπαρξής της απέναντι στην οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κρίση, β) το ρόλο της σημερινής πολιτικής που αναζητά την αυτονομία της και την ουσιαστικοποίηση της συμμετοχής των πολιτών, γ) τη σημασία της μαζικής κουλτούρας και την ιδιαίτερη της βαρύτητα στη σύσταση του εσωτερικού και του εξωτερικού μας κόσμου, εντέλει στην ίδια την παραγωγή και τη εξέλιξη της ιστορίας, δ) την σπουδαιότητα της τέχνης και της λογοτεχνίας, άρα του μυθοπλαστικού στοιχείου στη διαλεκτική της φαντασίας με την πραγματικότητα., ε) το ρόλο της παιδείας και της εκπαίδευσης με την αποφυγή του αποσπασματικού χαρακτήρα και την αναγκαιότητα της σύνδεσης όλων των στοιχείων, στ) την ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα των νέων τεχνολογιών και την επίδραση τους στον τρόπο παραγωγής και πρόσληψης τόσο των πληροφοριών όσο και των αντιλήψεων και αναπαραστάσεων που διαμορφώνονται  στο διάλογο του πνεύματος με την υλική πραγματικότητα.  

Όσον αφορά τις θεματικές των δέκα συνεδριάσεων, κατά τη διάρκεια των τριών ημερών, ο προβληματισμός και ο διάλογος που αναπτύχθηκε ανάμεσα στους παρεμβαίνοντες και τους παρευρισκόμενους άγγιξε όλα τα επίπεδα της ευρωπαϊκής σκέψης, αφού το πολύπλοκο του συλλογισμού του Edgar Morin παρείχε αυτήν τη δυνατότητα.   

Πιο συγκεκριμένα, με αφορμή την δόμηση του έθνους, αναπτύχθηκαν οι έννοιες του εθνοκεντρισμού και των καινούριων μορφών μέσα από τις οποίες αυτός εκδηλώνεται. Ξεπερνώντας τα όρια των πολιτικών πρακτικών, οι ομιλητές εστίασαν και σχολίασαν τις πολιτισμικές κυρίως πρακτικές, μέσα από τις οποίες ο «νέος εθνοκεντρισμός» βρίσκει καινούργια έκφραση και δίοδο για τη διείσδυσή του στη σύγχρονη κοινωνία. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της προβληματικής, δόθηκε έμφαση στον υλικό πολιτισμό και την έκφραση της ιδεολογίας μέσα από την εκ των υστέρων πραγμάτευση και δια-πραγμάτευσή του. Ο τρόπος που οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν το παρελθόν τους, αλλά και το παρελθόν των άλλων, εγείρει ζητήματα εξουσίας, ιδεολογίας και πολιτιστικής επιβολής. Έτσι, η συζήτηση επικεντρώθηκε γύρω από την επιβολή του δυτικού βλέμματος πάνω στους «πρωτόγονους» (αρχαϊκούς κατά άλλους) λαούς και πολιτισμούς, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την πραγμάτευση του υλικού τους πολιτισμού. Υπό αυτήν την έννοια, η εννοιολόγηση του «πολιτισμού» και της «βαρβαρότητας» υπακούει σε ιδεολογικές επιλογές, οι οποίες εκφράζουν και εξυπηρετούν την κυρίαρχη ιδεολογία (βλέπε ανάμεσα σε άλλες παρεμβάσεις αυτές των  Bruno Pequignot από το Πανεπιστήμιο Sorbonne Nouvelle, Marina D’Amato από το Πανεπιστήμιο Roma III, Gilles Verpraert από Πανεπιστήμιο Paris Ouest).

Εκτός από τις πολιτισμικές προεκτάσεις, η προβληματική του συνεδρίου προσεγγίστηκε και μέσα από μια κοινωνιολογική και ανθρωπολογική σκοπιά. Στο πλαίσιο του δίπολου «πολιτισμός και/ή βαρβαρότητα», τέθηκε το ζήτημα της σχέσης με το Άλλο, το Έτερο και ο τρόπος με τον οποίο συλλαμβάνουμε την έννοια του Άλλου στην αντίστιξη του με το Εγώ. Το διακύβευμα της σύγχρονης κοινωνικο-ανθρωπολογικής σκέψης είναι λοιπόν η επανάκτηση του αλλότριου εαυτού μας και η πρόσβαση στον πιο αλλότριο εαυτό των άλλων, κατ’ αναλογία με την πρόσβαση σε ένα άλλο Εγώ. Αυτή η διαδικασία επιτελείται εν μέρει και μέσα από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και το χώρο της διαδικτυακής τεχνολογίας της επικοινωνίας,  που θέτουν το ζήτημα της αντιδιαστολής του Εγώ με το Άλλο, του ατομικισμού με τον κοινωνικό δεσμό (βλέπε ανάμεσα σε άλλες παρεμβάσεις εκείνες των: Αντώνη Παπαρίζου Πρόεδρου του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Florent Gaudez από το Πανεπιστήμιο Grenoble, Pierre Bouvier από το Πανεπιστήμιο Paris 10-Nanterre, Alain Eraly από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών, Serge Proulx  από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ, Eric Letonturier από το Πανεπιστήμιο Paris Descartes, Αναστασία Σωτηριάδου από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων). Ο καθηγητής Lucien Sfez από το Πανεπιστήμιο Paris  I της Σορβόννης έθεσε με ιδιαίτερο στόμφο και γλαφυρότητα το ζήτημα του ρόλου της τεχνολογίας στην σύγχρονη εποχή αναδύοντας ζητήματα που σχετίζονται με το συμβολικό ρόλο των σύγχρονων μορφών επικοινωνίας, ζητήματα εξουσίας, διαδραστικότητας και δικτύων τονίζοντας ιδιαιτέρως το ερμηνευτικό ζήτημα, λέγοντας ότι «κάθε ερμηνεία κάνει αναφορά σε μια νέα επανερμηνεία». Σύμφωνα με την παραπάνω λογική, η Χριστιάνα Κωνσταντοπούλου Πρόεδρος του CR14 της Διεθνούς Ένωσης Κοινωνιολογίας (ISA) επικέντρωσε την ομιλία της στην μεταμοντέρνα επικοινωνία,  συνδέοντας τον προβληματισμό ανάμεσα στο δίπολο ανθρωπισμού και βαρβαρότητας. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η εισαγωγική ομιλία στην προβληματική του Συνεδρίου του Προέδρου της Διεθνούς Ένωσης  Γαλλόφωνων Κοινωνιολόγων, Andree Petitat, του Πανεπιστημίου της Λωζάννης.

Το ζήτημα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας θίχτηκε εκτεταμένα σε ξεχωριστή συνεδρία, τόσο από την πλευρά της επικοινωνίας όσο και από την πλευρά της μυθοπλασίας, της συμβολικής αναπαράστασης και της θεωρίας των κοινωνικών ρόλων (βλέπε ανάμεσα στις άλλες παρεμβάσεις τις εξής: Ιωάννα Βώβου από το Πάντειο Πανεπιστήμιο, Ανδρομάχη Γαζή από το Πανεπιστήμιο της Κύπρου, Fiorenza Gamba από το Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης, Τέσσα Δουλκέρη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε από τους Bernard Convert Lise και Demailly (από το CNRS και το Πανεπιστήμιο της Lille) καθώς και από τις Μαριάννα Ψύλλα και Δήμητρα Παπαδοπούλου (από το Πάντειο Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο Paris Est) στην έννοια της αφήγησης στα πλαίσια της παραγωγής λογοτεχνικών και μεντιακών κειμένων, όσον αφορά την εικόνα της βαρβαρότητας σε αντιδιαστολή με την εικόνα του πολιτισμού. Ειδικότερα, έγινε αντικείμενο πραγμάτευσης το ζήτημα της ρεαλιστικής και μυθοπλαστικής αφήγησης και τα διαχωριστικά τους όρια, μέσα από την ανάλυση του κυρίαρχου τύπου και της αφήγησης του γεγονότος της προσφυγής της χώρας στο ΔΝΤ. 

Το θέμα της βίας κάτω από διαφορετικές εκδοχές απασχόλησε ιδιαιτέρως το συνέδριο, αναδεικνύοντας ζητήματα φύλου, κοινωνικών ανισοτήτων, καθώς και ζητήματα που σχετίζονται με τη βία στην εκπαίδευση, στο αστικό περιβάλλον και την πολιτική οπτική (βλέπε ειδικότερα τις εισηγήσεις των Ipek Mercil από το Πανεπιστήμιο Galatasaray της Κωνσταντινούπολης, Julie Alev Dilmac απο το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας, Tristana Pimor από το Πανεπιστήμιο Bordeaux II., Προκόπιου Ορφανού από το Πανεπιστήμιο Αθηνών κ.ά.)   

Μια ιδιαίτερη ενότητα στο τέλος του Συνεδρίου αφιερώθηκε στην ανάλυση του έργου του Edgar Morin, όπου αναπτύχθηκε ενδιαφέρων προβληματισμός σχετικά με τις πολιτικές,  κοινωνιολογικές και μεθοδολογικές διαστάσεις του έργου του, από τους Michel Grossetti από το Πανεπιστήμιο Toulouse-Le-Mirail, Ελένη Κοβάνη από το ΕΚΚΕ, Pedro Alberto Garcia Bilbao από το Πανεπιστήμιο Rey Juan Carlos της Μαδρίτης, Σκομβούλη Μιχάλη από το Πανεπιστήμιο Paris I.

H προοπτική της Ευρώπης και το μέλλον της, με αφορμή και το έργο του Γάλλου διανοητή, τέθηκε από πολλούς ομιλητές ως ένα διακύβευμα που αξίζει τον κόπο να τεθεί σε διάλογο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής σκέψης, σε μια ιδιαίτερη συνάντηση στο άμεσο μέλλον. Η ευρωπαϊκή διανόηση, μπροστά στα προβλήματα της σύγχρονης εποχής, προτείνει τη διερεύνηση ενός νέου προσανατολισμού, ενός νέου δρόμου για την αντιμετώπιση της συνεχώς αυξανόμενης πλανητικής κρίσης κατά προτροπή και του νέου βιβλίου του Edgar Morin  La Voie( pour l’avenir de l’humanité.)

    

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΨΥΛΛΑ