Ποιητική «κατάβαση»

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ, Ο νοητός λύκος, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 47

Πένυ Κωνσταντίνου- Σύνθεση

Ο νοητός λύκος είναι ένα έμμετρο συνθετικό ποίημα, οι επιμέρους θεματικές ενότητες του οποίου αποτελούν ένα πλήρες αλληγοριών πνευματικό οδοιπορικό στον Κάτω Κόσμο, όπου «καταβαίνει» ο ποιητής, κατόπιν προτροπής και υπό την καθοδήγηση του προσωπικού του Αγγέλου, υποκύπτοντας στη διακαή επιθυμία του ν’ αλλάξει τον εσωτερικό του ρυθμό («να δω κι εγώ το σάπιο το στασίδι,/ που κάθονται οι σκιές χωρίς φτιασίδι./ Ν’ αλλάξω αέρα, δέρμα και ορμές,/ να φύγω απ’ τη βρομιά και το σκουπίδι»), παραδιδόμενος στα υπέρογκα κύματα της νοσταλγίας του για το «άγνωστο», που αισθάνεται μονίμως και παντού να καιροφυλακτεί.

Έμμετρο συνθετικό ποίημα λοιπόν ή, καλύτερα, έμμετρη αφήγηση της κατάβασης του ποιητή στον Άδη× εκεί όπου πρόσωπα και πράγματα, συμβάντα και καταστάσεις που σημάδεψαν και καθόρισαν τον ατομικό του βίο, συνέβαλλαν στο γράψιμο της προσωπικής του ιστορίας, συνυπάρχουν, υπό καθεστώς ισότητας και δικαιοσύνης, με πρόσωπα και καταστάσεις γενικότερου ενδιαφέροντος και μεγαλύτερης, ιστορικής, εμβέλειας. Εκεί, με άλλα λόγια, όπου η φλεγόμενη βάτος της μνήμης πυροδοτεί και φωτίζει πτυχές του ατομικού και του συλλογικού-ιστορικού παρελθόντος, καθοριστικές του παρόντος× όπου το ατομικό συμπλέκεται αξεδιάλυτα με το συλλογικό, με συνέπεια η προστατευτική μορφή της μητέρας και άλλες μορφές αγαπημένων απόντων να γειτνιάζουν και να συνυπάρχουν με μορφές του θρύλου και της ιστορίας.  

Κι αλλιώς: Έμμετρη ανταπόκριση των εμπειριών μιας φαντασιακής κατάβασης-διείσδυσης του ποιητικού υποκειμένου στο εμπλουτισμένο από κοιτάσματα του θρύλου και της ιστορίας υπέδαφος του ατομικού του βίου. Στη σκοτεινή και επίβουλη έκταση του οποίου, κάτω από την πίεση του ανοικτίρμονος χρόνου του παρόντος του, αισθάνεται ότι συμμετέχει σε μυητικές μιας άλλης πραγματικότητας τελετές, επιβεβαιωτικές της επελθούσας και της επικείμενης φθοράς, καθώς και της απουσίας προσώπων, που τα ονόματά τους, η λιτανεία των ονομάτων τους τον ενεργοποιεί ως ποιητή και τον καθιστά συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο «εδώ» και στο «εκεί». Ονομάτων που, όλα μαζί, συνθέτουν το χαμένο όραμα της νεότητάς του: της δικής του και της γενιάς του× παράλληλα, πλέκουν τον μίτο που τον οδηγεί σε μία περίοδο που δεν παύει να φαντάζει ηρωική, παρά τη βίαιη αποκαθήλωση των αιτημάτων της.

Το ενδιαφέρον, στην προκειμένη περίπτωση, έγκειται στο γεγονός ότι τα «οράματα» και τα «θαύματα» που συγκλονίζουν τον ποιητή στον Κάτω Κόσμο, κατατιθέμενα στο πεδίο της γραφής χάνουν τη ζοφερότητα και την τραυματική τους αιχμηρότητα× συμβάλλουν στην ανάταση και στη διεύρυνση του φθίνοντος παρόντος του. Όταν όλα τελειώνουν και επιστρέφει στο γνώριμο περιβάλλον της καθημερινότητάς του δεν αισθάνεται καθημαγμένος, απεναντίας είναι αποφασισμένος να εκπληρώσει το χρέος του, ενσαρκώνοντας ποιητικά ό,τι έζησε, είδε και άγγιξε, δίνοντας τις διαστάσεις της φυσικότητας σε ό,τι μεταφυσικό βίωσε («Ανάσανα. Χαθήκαν όλοι. Μένει/ το τραπεζάκι, τα βιβλία, η στρωμνή,/ ο Μπαχ, μια καρτ ποστάλ, η πεινασμένη/ψυχή, στις παραισθήσεις της πιασμένη…), συνθέτοντας την «αφήγησή» του με ψηφίδες διαφορετικής προέλευσης, συνταιριασμένες ωστόσο με άκρα ευαισθησία, σύνεση και γνώση, ώστε να διασφαλιστεί η ενότητα και η εσωτερική συνοχή της και να διασταλεί ο θεματικός της πυρήνας.

Ο νοητός λύκος συντίθεται από θεματικές ενότητες που, όπως δηλώνεται, γράφτηκαν σε μία περίοδο (1986-2010) δύσκολη, ανάμεσα στον τρόμο και τη φαντασίωση, κάτω από την επίδραση ασθενειών του σώματος και ταραχωδών διακυμάνσεων του πνεύματος και της ψυχής. Είναι ένα εγχείρημα πραγματοποιημένο με πλήρη επίγνωση, εκ μέρους του ποιητή, των επαπειλούμενων συνεπειών, με μοναδικό κίνητρο-πόθο το κέρδος της εμπειρίας του μοναχικού ταξιδιού στις επισφαλείς εκτάσεις της γραφής, με εφόδιο την, από καιρό τώρα, κατακτημένη τέχνη της ποιήσεως. Εγχείρημα που ο Μάνος Ελευθερίου έφερε εις πέρας επιτυχώς, υπακούοντας στις επιταγές της ομορφιάς, όπως αυτός την αντιλαμβάνεται, δαμάζοντας τον «νοητό λύκο», τον χρόνο, «τον έφεδρο της λύπης δολοφόνο», και συμπλέκοντας, χωρίς μελοδραματισμούς, την προσωπική του ιστορία με την Ιστορία.

Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας