ΤΗΣ ΤΖΙΝΑΣ ΠΟΛΙΤΗ
(Το κείμενο εκφωνήθηκε από την Τζίνα Πολίτη, κατά τη βράβευσή της από την Εταιρεία Συγγραφέων, με το Βραβείο «Διδώ Σωτηρίου», για το έργο της)
Παίρνοντας το λόγο, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς την εταιρεία Συγγραφέων για την μεγάλη τιμή που μου κάνει απονέμοντας μου το βραβείο “Διδώ Σωτηρίου”. Θα ήθελα να ευχαριστήσω και την αγαπητή συνάδελφο Λίζυ Τσιριμώκου, για της οποίας το διδακτικό και ερευνητικό έργο τρέφω βαθύτατη εκτίμηση. Ο έπαινος των νεότερων είναι για τους γηραιότερους η σπουδαιότερη ανταμοιβή. Προσωπικά, αισθάνομαι ότι η τιμή αυτή δεν ανήκει αποκλειστικά στο άτομο μου και το έργο μου. Ανήκει στην κοινότητα όλων εκείνων των επιστημόνων οι οποίοι, στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, έχουν τάξει τη ζωή τους στην υπηρεσία και την υπεράσπιση της λογοτεχνίας και της ιστορίας της.
Ο πρώτος επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων, ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, έγραφε προφητικά στο Άξιον Εστί: «Σκυλοκοίτες και νεκρόσιτοι και ερεβομανείς/κοπροκρατούν το μέλλον». Στην κοινωνία που αυτοί εξουσιάζουν σήμερα, όπου τα φρούτα της φύσης και του ανθρώπινου μόχθου έχουν μετατραπεί σε εικονικά φρουτάκια τζόγου, η ποίηση δεν έχει θέση. Έχει εκτοπιστεί, στον άγονο, περίφρακτο χώρο της εξορίας, γιατί τα όπλα της λογοτεχνίας και της κριτικής μελέτης της είναι πιο επικίνδυνα από τα φονικά όπλα των στρατών Ήδη, από το 1964, Ο Herbert Marcuse, έγραφε στο Μονοδιάστατο Άνθρωπο: «Οι ανθρωπιστικές σπουδές είναι δυνάμεις ανταγωνιστικές στην κυριαρχία της αγοράς. Δεν είναι μόνο η χρησιμοθηρική ανεπάρκεια των προϊόντων τους, είναι και ο ιδεολογικός κίνδυνος του ανατρεπτικού τους λόγου». Γιατί, όπως εμείς εδώ ξέρουμε, ο ποιητικός λόγος, η φαντασία και η γλώσσα της λογοτεχνίας, που εκφράζει τα ουσιώδη πάθη της ψυχής, τα βάσανα και τα όνειρα, τις επιθυμίες και τους αγώνες των ανθρώπων, είναι το ισχυρότερο όπλο για τα άλματα ανατροπής κάθε «νεκρόσιτης» τάξης: αισθητικής, κοινωνικής, πολιτικής.
Έτσι, σ’ αυτούς που «κοπροκρατούν το μέλλον», ο ποιητής αντιπαραθέτει ένα μέλλον ανθρώπινο, ειρήνης και δημιουργικότητας, όπου φύση και άνθρωπος συμφιλιώνονται και αποτινάζουν τα δεσμά της αλλοτρίωσης και της εκμετάλλευσης:
-Εξόριστε ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;
-Βλέπω τους Στρατοδίκες να καίνε σαν κεριά, στο μεγάλο τραπέζι της αναστάσεως,
Βλέπω τους χωροφυλάκους να προσφέρουν το αίμα τους θυσία στην καθαρότητα των ουρανών,
Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών
Βλέπω τις κανονιοφόρους του έρωτα...
Και θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση.
Είναι άραγε τυχαίο ότι ο Ελύτης παραπέμπει εδώ στη θεωρία του Τρότσκι για τη «διαρκή επανάσταση», προκειμένου να προβάλλει το χαρμόσυνο, ουτοπικό του όραμα;
Φίλες και φίλοι,
Τα τελευταία 20 χρόνια, επιτελούνται, ιδιαίτερα στις αγγλοσαξονικές χώρες, βαθύτατες αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με στόχο την κατάλυση του δημόσιου χαρακτήρα της και την άμεση πρόσδεση της γνώσης στα συμφέροντα της αγοράς. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας, οι αλλαγές αυτές, που μετέτρεπαν τα πανεπιστήμια σε επιχειρήσεις, επικράτησαν. Θύμα τους, ήταν κυρίως οι ανθρωπιστικές σπουδές. Με την οικονομική κρίση που πλήττει σήμερα την Αμερική και την Ευρώπη, οι αγορές και οι υποτελείς κυβερνήσεις τους επέστρεψαν δριμύτερες, απαιτώντας την πλήρη υποταγή των πανεπιστημίων στις ορέξεις τους. Δεν πάει πολύς καιρός, που ο David Holton, καθηγητής βυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών στο Cambridge, είχε έρθει στην Ελλάδα, σε μιαν απελπισμένη προσπάθεια να βρει πόρους για να μην κλείσει το τμήμα. Πέρσι, συλλέγαμε υπογραφές, ύστερα από παράκληση του καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου Rodney Beaton, για να μην κλείσει και εκεί το τμήμα ελληνικών σπουδών.
Αλλά δεν είναι μόνο οι σπουδές που αφορούν τη δική μας γλώσσα και φιλολογία που κινδυνεύουν. Υπογραφές μαζεύονταν και για να μην καταργηθεί στο πανεπιστήμιο του Middlesex, το περίφημο «Κέντρο Έρευνας της Νεότερης Ευρωπαϊκής Φιλοσοφίας». Η ανάλγητη επίθεση της αγοράς, αφορά στο σύνολο των ανθρωπιστικών σπουδών, κι αυτό έχει οδηγήσει σήμερα στην εξέγερση των απανταχού πανεπιστημιακών, λογοτεχνών, διανοουμένων και φοιτητών. Ένας πραγματικός πόλεμος έχει ξεσπάσει μεταξύ ιδεών και ευροδολλαρίων, πανεπιστημίων και χρηματιστηρίων.
Στη Βρετανία, έχει συσταθεί σώμα με την επωνυμία «Εκστρατεία για τις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Σπουδές στα Πανεπιστήμια του Ενωμένου Βασιλείου» και στην Αμερική, η «Εθνική Συμμαχία για τις Ανθρωπιστικές Σπουδές», η οποία εξέπεμψε πέρσι «σήμα κινδύνου και δράσης» ζητώντας από τους υποστηρικτές των Ανθρωπιστικών Σπουδών να αντισταθούν ενάντια στις αποφάσεις των επιτροπών παιδείας του Κογκρέσου. Στην Αυστραλία, οι πανεπιστημιακοί διαμαρτύρονται για το συνεχή μαρασμό των ανθρωπιστικών σπουδών: «Οι κλασσικές σπουδές και η ιστορία», επισημαίνουν, «έχουν από καιρό καταστεί αντικείμενα κρατικής απαρέσκειας. Έχει σημάνει η ώρα για τη λογοτεχνία και τις κοινωνικές επιστήμες να πέσουν με τη σειρά τους στην κάμινο». Ομάδες «κρούσης» οργανώνονται και εκεί.
Δεν είναι τυχαίο ότι το λεξιλόγιο του πολέμου και του «βιολογισμού» χαρακτηρίζει τον επιθετικό λόγο των πανεπιστημιακών. Στο Cambridge, το Φεβρουάριο του 2011, πραγματοποιήθηκε συνέδριο με τίτλο: «Οι Τέχνες και οι Ανθρωπιστικές Σπουδές: Είδη σε κίνδυνο;» Οι οργανωτές επισημαίνουν: «Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση μαρτυρούν πως δεν είναι πλέον αυτονόητο ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να χρηματοδοτούνται στη βάση της λειτουργίας τους ως σημαντικών πολιτισμικών θεσμών για το κοινό καλό».
Προκειμένου να προστατευτούν τα υπό εξαφάνιση αυτά «είδη», στην άνιση μάχη που δίνουν με τα σαγόνια του αδηφάγου καρχαρία, μεγάλες προσωπικότητες σπεύδουν προς βοήθεια. Η Martha Nussbaum, γράφει: «Διψασμένα για υλικό κέρδος, κράτη και τα συστήματα εκπαίδευσής τους, απερίσκεπτα ξεσκαρτάρουν ειδικότητες που είναι απαραίτητες για την επιβίωση της δημοκρατίας. Αν συνεχίσει αυτή η ροπή, τα έθνη, σ’ όλο τον κόσμο, σύντομα θα παράγουν γενεές χρήσιμων μηχανών, παρά σκεπτόμενων, ολοκληρωμένων πολιτών... Το μέλλον τής παγκόσμιας δημοκρατίας κρέμεται στη ζυγαριά».
Στη Σκωτία, ο θεατρικός συγγραφέας Τομ Στόπαρντ έχει στρατευτεί στον αγώνα για να μην κλείσουν στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης τα τμήματα ξένων γλωσσών και φιλολογιών. Στον Καναδά, στο πανεπιστήμιο του Τορόντο, κινδυνεύει να κλείσει το γνωστό, σε όσους και όσες από εμάς ανήκουμε στην Ελληνική Εταιρεία Συγκριτικής Γραμματολογίας, διάσημο «Διεθνές Κέντρο για τη Συγκριτική Λογοτεχνία» που ίδρυσε ο μεγάλος θεωρητικός της λογοτεχνίας Northrop Frye. Ο Κοσμήτορας του Κέντρου έχει αναλάβει διεθνή εκστρατεία για τη σωτηρία του, εκφράζοντας, ωστόσο, φόβους ότι «η επιβίωσή του είναι μάλλον απίθανη».
Στις 13 Δεκεμβρίου του 2010, δημοσιεύτηκε στους New York Times ένα άρθρο του διεθνούς φήμης θεωρητικού της λογοτεχνίας Stanley Fish, με τίτλο: «Η αξία της ανώτατης εκπαίδευσης καθίσταται κυριολεκτική». Εδώ, μια μικρή παρένθεση: Στη μελέτη του, “In normal circumstances” - «Σε κανονικές συνθήκες», ο Σ. Φις σημείωνε ότι «συνήθως διατηρούμε τη λέξη ‘κυριολεκτικό’ για το μοναδικό νόημα που ένα κείμενο έχει ή θα έπρεπε να έχει για πάντα. Ενώ εγώ», διευκρινίζει, «χρησιμοποιώ τη λέξη αυτή για να αναφερθώ στα μοναδικά νοήματα που ένα κείμενο θα έχει σε μια διαδοχική σειρά διαφορετικών καταστάσεων». Στην παρούσα κατάσταση, λοιπόν, στο άρθρο του στους Τάιμς, γράφει: «η ανελέητη γλώσσα της νομισματοποίησης των πάντων έχει επανακαθορίσει το νόημα της «αξίας» έτσι ώστε να σημαίνει τώρα κυριολεκτικά την απόδοση σε δολάρια.... Η ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης» συνεχίζει, «θα επεκτείνεται όλο και περισσότερο και οι μέρες όπου ένας Βρετανός της εργατικής τάξης, γιος μετανάστη (όπως στην περίπτωσή μου) θα μπορούσε να εισέλθει περιπλανώμενος στα αλσύλλια της Ακαδημίας και να εξέλθει ως θεωρητικός της πολιτικής επιστήμης, ή ως Μιλτονιστής, θα απομακρύνονται στο χώρο της ιστορίας και του θρύλου». Το διάσημο βιβλίο του Stanley Fish για τη θεωρία της πρόσληψης που δημοσιεύτηκε το 1980 έφερε τον ανατρεπτικό τίτλο: Is there a text in this class? (Υπάρχει ένα κείμενο μέσα σ’ αυτή την τάξη;). Τι πικρή ειρωνεία που 30 χρόνια μετά η απάντηση στο ερώτημά του θα ήταν στην κυριολεξία: όχι μόνο το κείμενο, αλλά ούτε ο φοιτητής, ούτε ο δάσκαλος, ούτε η τάξη δεν υπάρχουν πια!
Φίλες και φίλοι,
Ο λόγος για τον οποίο θέλησα να μιλήσω σήμερα είναι γιατί επίκειται η ψήφιση νομοσχεδίου για την ανώτατη εκπαίδευση, το οποίο είναι φωτοκόπια των όσων έχουν ήδη εφαρμοστεί στα αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια και αλλού. Σας παραπέμπω στο εξαίρετο άρθρο του Στέφανου Πεσμαζόγλου, «Ένας λόγος για το πανεπιστήμιο», που δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Σύγχρονα Θέματα, όπου μια κριτική ανάλυση του νομοθετικού λόγου και των «καλολογικών» του παγίδων, αποκαλύπτει τα πραγματικά κίνητρα που κρύβονται πίσω από αυτό. Είναι τουλάχιστον αφελές να προσπαθεί η υπουργός και τα παπαγαλάκια των ΜΜΕ να μας πείσουν ότι ο στόχος αυτού του νομοσχεδίου είναι η ίαση της παθογένειας του ελληνικού πανεπιστημίου. Γιατί, όπου εφαρμόστηκαν παρόμοιοι νόμοι, όπως στα μεγάλα, διεθνούς φήμης πανεπιστήμια της Αγγλίας και της Αμερικής -Οξφόρδη, Κέμπριτζ, Χάρβαρντ, Κολούμπια-, σίγουρα ο λόγος δεν ήταν ότι μαστίζονταν από τα ίδια με τα ελληνικά πανεπιστήμια νοσηρά συμπτώματα!
Σύντομα, λοιπόν, θα βρεθούμε στην ίδια θέση άμυνας που βρέθηκαν όχι μόνο οι πανεπιστημιακοί των ανθρωπιστικών σπουδών αλλά και οι λογοτέχνες και διανοούμενοι των άλλων χωρών. Όσο άνισος κι αν φαίνεται ο αγώνας, ας προετοιμαζόμαστε για την επίθεση. Στην επικείμενη αυτή μάχη, θέλω να πιστεύω ότι η Εταιρεία μας θα πρωτοστατήσει: «δικό μας το χέρι που θ’ αποθεωθεί/ καταπρόσωπο ρίχνοντας τα αργύρια», μας υπόσχεται ο Ελύτης.
Σας ευχαριστώ
Η Τζίνα Πολίτη είναι ομότιμος καθηγήτρια του ΑΠΘ
 |
| Πένυ Κωνσταντίνου- Πρόσωπο |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου