Μουσείο και ιστορία

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ, Το πρόβλημα των μουσείων, Εκδόσεις Principia, σελ. 16

To μικρό αυτό κείμενο του Πωλ Βαλερύ αποτελεί σημείο αναφοράς πάνω στη σύγχρονη θεωρία για το μουσείο. Η αντίστοιχη ανάλυση του Αντόρνο, πάνω στην έννοια του μουσείου (Valery-Proust Museum, στο Prisms), δεν αποτελούσε παρά μία ερμηνευτική προσέγγιση των θέσεων του Βαλερύ. Ο συγγραφέας εμμένει στο γεγονός  ότι ο θεσμός του μουσείου είχε βαθειά τροποποιήσει την έννοια του έργου τέχνης. Είτε αντιλαμβανόμαστε τον χώρο του θετικά είτε αρνητικά, η τέχνη έχει γίνει τέχνη για το μουσείο. Παρουσιάζεται σαν την πιο ισχυρή ετεροτοπία της δυτικής κουλτούρας. Ο δημιουργός και το έργο του έχουν καταφέρει τον στόχο τους εάν αυτό το έργο εισέλθει στους χώρους του, αποκτώντας έτσι την προσδοκία της αιωνιότητας. Σε κάποια σελίδα του κειμένου το αποκαλεί «η αήττητη μπάνκα του παιχνιδιού που κάθε φορά κερδίζει».
Το μουσείο αποτελεί ένα χώρο που συγκεντρώνει όλους τους χρόνους, αλλά το ίδιο έχει την αξίωση να μένει εκτός χρόνου και ιστορίας.

Δεν είναι μόνο η απέραντη λατρεία του μουσείου που περιγράφεται στο κείμενο αυτό. Αναφέρεται σε αυτή τη νοητική κόπωση που νοιώθει ο θεατής, τριγυρισμένος από δεκάδες έργα που το καθένα από αυτά απαιτεί την αδιαίρετη προσοχή του. Σε αυτό το σημείο τίθεται το μείζον ερώτημα. Πρόκειται για τον ενιαίο χαρακτήρα της δημοσιοποίησης. Τα έργα δημιουργήθηκαν μέσα στο χρόνο, σε στιγμές ιδιαίτερες για τον δημιουργό τους, πριν αποφασιστεί ότι αυτά θα πρέπει να συγκατοικήσουν. Ο Βαλερύ, αλλά και αργότερα ο Μερλώ-Ποντύ, ξαναγυρίζουν στην ίδια παρατήρηση. Πώς να τοποθετηθούν στον ίδιο χώρο, μαζί, έργα που ποτέ δεν είχαν την πρόθεση της συγχρονίας; Το μουσείο δημιουργεί τη ψευδαίσθηση μιας ενιαίας κίνησης που δεν είναι αληθινή, ούτε καν για τα έργα του ίδιου ζωγράφου. Όταν ο Βαλερύ έγραφε το κείμενο αυτό, είχε μπροστά του δύο αντιλήψεις για το μουσείο: Αρχικά το μουσείο-θησαυροφυλάκιο στο οποίο τα πάντα συσσωρεύονται, χωρίς να υπάρχει ενδιαφέρον για το πρόβλημα της ενότητας των έργων. Στα μέσα του 18^ου αιώνα  ο θρίαμβος του ιστορικισμού απαιτούσε, πλέον, μια συγκεκριμένη διάταξη των έργων με βάση τη γραμμική αντίληψη της ιστορίας. Αυτή είναι η δεύτερη αντίληψη. Στην πραγματικότητα, καμία από αυτές τις θεωρήσεις δεν έλυνε το πρόβλημα της ενότητας και εδώ εντοπίζεται η ένστασή του.

Μια υπενθύμιση κάνει, τελειώνοντας ο συγγραφέας: Η δημιουργία του μουσείου ικανοποιεί έναν αντιφατικό στόχο: συνδέεται με το αίσθημα ασφάλειας των παραδόσεων αλλά ταυτόχρονα από την απώλεια και την καταστροφή τους. Για να μπει το έργο στο μουσείο έχει καταστραφεί η περίσταση, το συμβάν που το δημιούργησε.