ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΝΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ
Με την προσφάτως δημοσιευμένη συλλογή κειμένων με τίτλο Χώρος, πόλη και εξουσία στη νεωτερικότητα, από τις εκδόσεις Σαββάλας σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, σε μετάφραση και επιμέλεια των Ηλία Γεωργαντά και Θανάση Γκιούρα (αμφότεροι θεράποντες της πολιτικής επιστήμης στο αντίστοιχο Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης) παρουσιάζεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μία σημαντική όψη των τεκτονικών μεταβολών που υπέστη η μορφή της κοινωνίας με την έλευση της κεφαλαιοκρατίας, η οποία αφορά αφενός στη ριζική αναδιαμόρφωση του χώρου και αφετέρου στη σχέση αυτής της αναμορφωμένης χωρικής διάστασης με το χαρακτήρα των εξουσιαστικών δομών στη νεωτερικότητα. Οι επιμελητές της έκδοσης, μετά από μια ευσύνοπτη εισαγωγή στην οποία αναδεικνύουν ορισμένες από τις σημαντικές διαστάσεις του υπό συζήτηση φαινομένου, ανθολογούν μια σειρά σημαντικών διανοητών, από το κατώφλι μέχρι και την ωρίμανση της νεωτερικότητας, οι οποίοι καταπιάστηκαν με την όψη αυτής της διαδικασίας. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης προσκαλείται με αυτόν τον τρόπο σε μια απαιτητική μεν, απολαυστική δε, όπως ελπίζεται, περιδιάβαση εντός του πλαισίου της νεωτερικής αυτοσυνείδησης, μια περιδιάβαση η οποία, εν είδει τηλεγραφικής αποτύπωσης, μπορεί να περιγραφεί με τον ακόλουθο τρόπο.
Αφετηρία αποτελεί ο Καντ με την εισαγωγή στις πανεπιστημιακές παραδόσεις του περί Φυσικής Γεωγραφίας, κείμενο το οποίο εγείρει την κατ’ εξοχήν ιδρυτική για τη νεωτερικότητα απαίτηση να συστηματοποιηθεί το σύνολο των ανθρώπινων γνώσεων που αναφέρεται στην ολότητα του κόσμου σε πλαίσιο εμμένειας: «Ο κόσμος είναι το υπόστρωμα και η σκηνή επί της οποίας διαδραματίζεται το παιχνίδι του πεπρωμένου μας» σημειώνει ο Καντ, με ρητά εκκοσμικευτική διάθεση καθορισμού του τόπου εκδήλωσης των ανθρώπινων δυνάμεων. Ακολουθεί μια έτερη ιδρυτική μορφή της νεωτερικής σκέψης, ο Άνταμ Σμιθ, με το τρίτο Βιβλίο τού έργου του ο Πλούτος των Εθνών, στο οποίο, από τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας ως καθεαυτήν επιστήμης της νεωτερικότητας, εκτίθεται η γενεαλογία της αστικής κοινωνίας εντός του πλαισίου μιας φιλοσοφίας της ιστορίας, η οποία «τείνει» στην επονομαζόμενη από τον ίδιο «εμπορική κοινωνία» (ας σημειωθεί εδώ ότι το εν λόγω κείμενο μεταφράζεται για πρώτη φορά στην ελληνική, χωρίς αυτό να συνιστά τη μοναδική «πρωτιά» της εν λόγω συλλογής κειμένων, καθώς το αυτό ισχύει για τα περισσότερα από τα κείμενα της συλλογής). Στη συνέχεια παρακολουθούμε την προβληματική της αναδιαμόρφωσης του χώρου και της εξουσίας μέσα από τις αναλύσεις Γερμανών θεωρητικών, όπως ο Τύνεν, ο Σμόλερ, ο Μπύχερ, ο Ζίμελ, ο Ζόμπαρτ, ο Άλφρεντ Βέμπερ και ο Μπένγιαμιν, στις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει την εκδίπλωση του θεωρητικού ενδιαφέροντος σε σχέση με την ανάδυση της νεωτερικής μορφής της πόλης, ιδιαιτέρως δε της μεγαλούπολης. Πρόκειται για πολύπλευρες αναλύσεις του φαινομένου της νεωτερικής πόλης, οι οποίες ως υπόστρωμα προϋποθέτουν καθολικά πλέον τη ρητή επίγνωση της εγγενούς ιστορικής διακριτότητάς της από την πόλη της αρχαιότητας και του μεσαίωνα. Στα κείμενα αυτά θεματοποιείται η πρώιμη συμβολή της πόλης στη διαμόρφωση του νεωτερικού (εμποροκρατικού) κυριαρχικού κράτους, οι νεοπαγείς παραγωγικές δομές που αναπτύσσονται εντός αυτής στο πλαίσιο του χωρισμού της από την ύπαιθρο, η επίπτωσή της στις ψυχικές δομές του υποκειμένου και τα τυπικά γνωρίσματα του χώρου που συνεργούν σε αυτήν την επίπτωση, η χωροθεσία των βιομηχανικών εγκαταστάσεων και οι διεθνείς πολιτικές που έλκονται από και υποβοηθούν αυτή τη χωροθεσία∙ τέλος, η σχέση της πόλης με τη συγκρότηση της αναγκαίας ψευδούς συνείδησης και της πολιτικής σκοπιμότητας που προωθούν οι αρχιτεκτονικές δομές της. Ακολουθούν μια σειρά κειμένων από την περίοπτη σχολή κοινωνιολογίας του Σικάγο (Παρκ, Μακένζι, Μπέρτζες, Γουίρθ), στα οποία τίθεται το επιστημονικό αίτημα ενδελεχούς, «ανατομικής» ενασχόλησης με το φαινόμενο «μεγαλούπολη», στον προνομιακό του μάλιστα τόπο εμφάνισης της βορειοαμερικανικής ηπείρου (ως λογοτεχνικό αντικατοπτρισμό μπορεί, μεταξύ άλλων, να σκεφτεί κανείς εδώ τον ήρωα της τριλογίας του Θίοντορ Ντράϊζερ, Φρανκ Κόουπεργουντ, ο οποίος ξεκινά τη σταδιοδρομία του ως Χρηματιστής στην πόλη της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, στη Φιλαδέλφια, για να αποκτήσει διαστάσεις Τιτάνα στη «νέα πόλη» του Σικάγο, επιβεβαιώνοντας ή διαψεύδοντας τις προθέσεις των founding fathers του Αμερικανικού έθνους). Η συλλογή «κλείνει», όπως ακριβώς άρχισε, με ένα σύντομο φιλοσοφικό αναστοχασμό του Μπλοχ, με το ερώτημα της σχέσης κοσμικών και ανθρώπινων μεγεθών με τη δυνατότητα και την πραγματικότητα μιας αξιακής σύγκρισής τους.
Η συλλογή αυτή αναμφίβολα απευθύνεται κατ’ αρχήν στο «στενότερο» πληθυσμιακά πανεπιστημιακό κοινό, στην ευρύτερή, ωστόσο, σημασία του, καθώς το ενδιαφέρον των κειμένων της συλλογής δεν περιορίζεται αποκλειστικά στο χώρο των κοινωνικών επιστημών από τον οποίο προέρχονται. Την ίδια στιγμή δεν αποκλείει επ ουδενί τον οποιονδήποτε αναγνώστη εγείρει για τον εαυτό του το αίτημα κριτικής κατανόησης της δαιδαλώδους σύγχρονης κοινωνίας. Να επισημανθεί, τέλος, ότι συνιστά ταυτόχρονα ένα μικρό, αλλά σημαντικό δείγμα του έργου που επιτελείται στον πανεπιστημιακό χώρο, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς την παρούσα συγκυρία στην οποία ο αυτοδιοίκητος αυτός χώρος απειλείται από εξουσιαστικές δομές οι οποίες εμφανίζονται ενώπιόν του με την αυθεντία μιας υπερκόσμιας αγοραίας όσο και «μοιραίας» εξωτερικότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου