Μνήμη και πολιτική κουλτούρα

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Η εκκωφαντική σιωπή των Μαζικών Μέσων Ενημέρωσης– ραδιοτηλεοπτικών και έντυπων, με τιμητική εξαίρεση τα κρατικά κανάλια- για την 37^η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και η παντελής αγνόηση-εξαφάνιση, της μεγάλης πορείας προς την Αμερικανική Πρεσβεία στέκει αφορμή γι’ αυτό το σχόλιο.

Σχόλιο για τη διαχείριση της μνήμης από τον κυρίαρχο Λόγο, όπως αυτός εκπέμπεται από τα βασικά μέσα εκφοράς του. Γιατί, όπως γράφει και η Μαριάννα Ψύλλα στο πρόσφατο βιβλίο της Μεθοδολογία ανάλυσης ενός γεγονότος από τον έντυπο λόγο: «Το θέμα της μνήμης, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή μέσα από διεργασίες των μέσων επικοινωνίας, σχετίζεται με θέματα κοινωνικότητας, διαμόρφωσης κουλτούρας αλλά και συνέχισης της προσωπικής ύπαρξής μας, διαμέσου των αλληλοσυνδέσεων των προσωπικών εμπειριών και των κοινωνικών εντάξεων και παραδοχών του καθενός μας».

Τι συμβαίνει όμως όταν τα μέσα επικοινωνίας αποφασίζουν(;), επιλέγουν, να ρίξουν στη λήθη ένα γεγονός που την ίδια ώρα έχουν πλήρη επίγνωση ότι το βιώνουν χιλιάδες νέοι συμπολίτες στα εορταστικά μνήμης των σχολείων ή ζουν την εσαεί επικαιρότητα των συνθημάτων του συμμετέχοντες στις «εξαφανισμένες» από τα ίδια πορείες;

Είναι νομίζω σαφές, ότι εκείνο που συνειδητά επιδιώκουν είναι σε πρώτο επίπεδο το μινιμάρισμα αυτού καθ’ αυτού του γεγονότος σε μια ακόμη σχολικού είδους γιορτή, και κυρίως η εξαφάνιση των αξιακών, έντονα επικαιρικών συνδηλώσεων, που εκείνη η Εξέγερση γεννά στο ασφυκτικό σήμερα. Συνδηλώσεων όμως τις οποίες  τόνισε εμφαντικά και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, που και αυτού τις δηλώσεις επίσης επιδεκτικά αγνόησαν, πολύ περισσότερο που το προσκύνημά του στο χώρο της μνήμης έγινε με τη ρητή, σεμνή άρνηση τηλεοπτικής κάλυψης. Γεγονός που η κυρίαρχη «εικονολογία» αρνείται να αποδεχτεί. Προς την ίδια κατεύθυνση επιπρόσθετα βοηθά και μια, εδώ και καιρό, λαϊκίστικής εκδοχής, καλλιεργούμενη διάχυτη απαξίωση, με βάση δακτυλοδεικτούμενες ατομικές εξαιρέσεις, μελών της λεγόμενης γενιάς του Πολυτεχνείου, και μέσω αυτής του ίδιου του νοήματος της αδιαμεσολάβητης κομματικά εκείνης Εξέγερσης των νέων του τότε.

Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, ο στόχος είναι να αναδειχθεί αυτή η ιδιότυπη, άτυπη και δημοκρατικά ανεξέλικτη τέταρτη εξουσία, σε πραγματικά κυρίαρχη του όλου κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος και του πολιτικού του συστήματος που κύπτει ενώπιόν της. Ό,τι δεν διαμεσολαβείται από τη δική τους «εικονολογία» δεν επιτρέπεται να  υφίσταται. Άρα, λήθη.

Αυτό ακριβώς ήταν πάντα ο στόχος της κάθε εξουσίας ή, όπου αυτό δεν ήταν δυνατό, η μυθοποίηση του απροσάρμοστου στα συμφέροντά της γεγονότος. Έτσι που να χάνει την όποια ελκτική του δυναμική. Και με αυτό τον τρόπο εξαφάνιση κάθε προσπάθειας ανασυγκρότησής του κάτω από το πρίσμα των ερωτημάτων που θέτει το εκάστοτε παρόν.

Έτσι συμβαίνει πάντοτε στην ιστορική εξέλιξη παντού του κόσμου. Γι’ αυτό και κάθε εποχή προσεγγίζει ή αποσιωπά τα ιστορικά γεγονότα, κάτω από το δυναμικό πρίσμα του συσχετισμού δυνάμεων που τη συγκροτούν. Συσχετισμού δυνάμεων που πολιτισμικά δεν είναι απαραίτητο να συμβαδίζουν με τις κοινωνικό-πολιτικά κυρίαρχες.

Η μνήμη όμως -όπως και η ιστορία άλλωστε-, δεν είναι ουδέτερη δεξαμενή πληροφοριών, ευαισθησιών, απόψεων, αλλά μια ζωντανή διαμεσολαβημένη απ’ όλα αυτά και συνεχώς μεταβαλλόμενη οντότητα. «Ρευστός χρόνος», σύμφωνα με μια παλιά, οξυδερκή έκφραση του Σαλβαδόρ Νταλί, ειπωμένη όταν έφτιαχνε την πασίγνωστη σήμερα σειρά πινάκων του, τα «μαλακά ρολόγια».

Δεν έχει καμιά σχέση με τη μνήμη του προσωπικού μας υπολογιστή. Μοιάζει –όπως παραστατικά έγραφε παλιότερα στα Ανάποδα Χρόνια η Ρίκυ Βαν Μπουσχότεν– «πολύ περισσότερο μ’ ένα αεικίνητο ποτάμι, το οποίο έχει σαν σταθερά σημεία την κοίτη (το νοητικό υπόστρωμα), την πηγή (αρχική εμπειρία) και την εκβολή (αφήγηση), αλλά στο οποίο το νερό ανανεώνεται συνεχώς από εισροές ποικίλης προέλευσης και διοχετεύεται σε πλήθος διακλαδώσεων και παραποτάμων». Και όλα αυτά ταυτόχρονα μέσα στο χώρο και το χρόνο.

Όσο καλύτερα βέβαια ταιριάζουν τα μηνύματά στα νοητικά μας σχήματα, όσο πιο συγκροτημένη και πλουραλιστική είναι η γνώση και η εμπειρία μας, τόσο και πιο οργανωμένη παρουσιάζεται η μνήμη. Τόσο η επικοινωνία καθίσταται πραγματική, η μνήμη ενεργή, τρόπος ύπαρξης και όχι απλά γνώσης των χθες γεγονότων, άγνοιας ή ακόμη και αντιστροφής της σημασίας τους. Και αυτό πολιτισμικά έχει τεράστια σημασία, σε μια κοινωνία όπως η δική μας, που πάσχει ταυτόχρονα από μια βαθιά ιδεαλιστική, προσωποκεντρική, ευθύγραμμη και επιφανειακή ελληνοκεντρική ανάπλαση, η οποία με το παραμικρό σχόλιο νοιώθει να γκρεμίζεται συνθέμελα, και την ίδια ώρα υποβαθμίζει τις ιστορικές ανθρωπιστικές σπουδές, κλείνει ιδρύματα ιστορικής έρευνας, πολτοποιεί αρχεία, καίει προχθές πανηγυρικά φακέλους, αποσιωπά πολυσήμαντα ιστορικά γεγονότα, πάσχει δηλαδή από ηθελημένη αμνησία.

Η ηθελημένη αμνησία, όμως, οδηγεί τελικά σε κοινωνική και πολική ακρισία, που σακατεύει την αυτογνωσία της κοινωνίας, την πολιτική της πράξη, τα συλλογικά της οράματα. Καταλήγει σ’ αυτό που οι ψυχολόγοι ονοματίζουν ως απώθηση.

Απέναντι σ’ αυτής της κατεύθυνσης ενορχηστρωμένη εκστρατεία Βιομηχα-νίας Συνείδησης, έχουμε ευθύνη να αντισταθούμε με κάθε μέσο, ως υπεύθυνοι ενεργοί πολίτες. Ξέρω ότι αυτό απαιτεί αγώνα προσωπικό μα και συλλογικό. Και πως από τη λέξη αγώνας, δεν ξεχνώ, βγαίνει και η λέξη αγωνία.

Από αγωνία λοιπόν, για μια νέου είδους βαρβαρότητα κι ανελευθερία, που τείνει να μας μετατρέψει σε μαζάνθρωπους προσωπικής μοναξιάς, απραξίας κι αποδοχής άκριτα μιας αντιδημοκρατικής πορείας χωρίς οράματα και ελπίδες, και η γραφή ετούτη για τη μνήμη, την παμπάλαια αρχαιοελληνική θεότητα που γέννησε τις Μούσες!