Ταξίδια στα Βαλκάνια (4)

Διπλωματικός τουρισμός

ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

O Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, ζωγράφος και φιλόλογος, σπουδαγμένος στο Μόναχο και την Αθήνα αντίστοιχα, διετέλεσε έφορος αρχαιοτήτων, πανεπιστημιακός και τεχνοκρίτης στην εφημ. Ακρόπολις. Η επίσκεψή του στη Ρουμανία, επικεφαλής φοιτητών του πανεπιστημίου Αθηνών, τον Σεπτέμβριο 1891, εντασσόταν στη σχεδιαζόμενη τότε «Ομοσπονδία του Αίμου». Το πολιτικό στίγμα της ασυνήθιστης κινητικότητας στα Βαλκάνια την ίδια χρονιά το έδωσε, κυρίως, η λίγο προγενέστερη επίσκεψη του Χ. Τρικούπη στη Σόφια και το Βελιγράδι – το Βουκουρέστι απέφυγε να το επισκεφτεί, εξαιτίας της διπλωματικής προσέγγισης της Ρουμανίας με τις κεντρο-ευρωπαϊκές δυνάμεις.
Η εντεινόμενη στο εσωτερικό της Ρουμανίας συγκρότηση του αστισμού, με τη συνακόλουθη αρνητική στάση απέναντι στις πολυάριθμες και οικονομικά ισχυρές ξένες ομάδες, είχε αρχίσει να λειτουργεί απειλητικά, τόσο για το ελληνικό κράτος, στο διπλωματικό πεδίο, όσο και για τους έλληνες που δραστηριοποιούνταν στη χώρα. Παρόλα αυτά, η συγκυρία φαίνεται πως δεν ήταν εντελώς αρνητική, καθώς ο «Ρουμανισμός» ως αντίπαλο δέος του Σλαβισμού υποδείκνυε ταυτόχρονα την ανάγκη για βαλκανική συσπείρωση στο πλαίσιο του ανερχόμενου γαλλο-γερμανικού ανταγωνισμού.
Ο Φιλαδελφεύς ανήκει σ’ εκείνους που πίστευαν ότι τα δύο μη σλαβικά βαλκανικά κράτη, Ελλάδα και Ρουμανία, μπορούσαν και έπρεπε να παίξουν κοινό ρόλο στην Ευρώπη των εθνικοτήτων. Γι’ αυτό, σε μια προσπάθεια υποβάθμισης του αντι-ρουμανισμού, δημοσιεύει τις εντυπώσεις του από το ταξίδι στη Ρουμανία στην εφημ. του Βουκουρεστίου Πατρίς στις 24/ 25-11-1891, και την ίδια χρονιά στην Αθήνα αυτοτελώς, με τον ίδιο πάντα τίτλο, Σκαριφήματα εκ του ανά τον Αίμον ταξειδίου μου. Η πολιτική, όμως, ως γνωστόν, ασκείται αποτελεσματικά και με υλικά του παρελθόντος, γι’ αυτό ο συγγραφέας, μαζί με τα επιχειρήματα για το παρόν, επινοεί και μια κατάλληλη εκδοχή τού υποτιθέμενου κοινού παρελθόντος των δύο λαών. Ταυτόχρονα, στο κείμενό του μπορεί να ανιχνευτεί και ο πολιτικός προσανατολισμός του: Η ωραιοποίηση του Βίσμαρκ και του γερμανισμού δείχνει, μάλλον, ότι το ταξίδι του στην προσδεμένη στο άρμα των κεντροευρωπαϊκών δυνάμεων Ρουμανία υποστηρίχτηκε από την Κυβέρνηση Θ. Δεληγιάννη.
Παρά τις προσπάθειες για σύγκλιση, που κατέβαλε ο Φιλαδελφεύς με το ταξίδι του στο Βουκουρέστι, μπροστά στο διογκούμενο στην Ελλάδα μένος, η τάση για προσέγγιση θα υποχωρήσει και σύντομα οι ελληνο-ρουμανικές σχέσεις θα διακοπούν – για πρώτη αλλά όχι τελευταία φορά. Οι διπλωματικές παλινωδίες, στο μεταίχμιο του 19ου-20ού αιώνα, θα σχολιαστούν τότε ευρύτατα, με τη γνωστή εθνοκεντρική ή ηθικόλογη εσωστρέφεια, που περισσότερο αναπαράγει τον εθνικισμό παρά τον ερμηνεύει κριτικά. Την αιτία, αντίθετα, της αποτυχίας τη διατύπωσε πιο εύστοχα ο σέρβος Βλαδάν Γεωργίεβιτς, απεσταλμένος στην Αθήνα, το 1891: Η τρίχρονη εμπειρία του στην Αθήνα -θα γράψει αργότερα- τον έπεισε ότι «δεν ήταν δυνατόν να γίνη σοβαρός λόγος ακόμη με ένα Δηλιγιάννην και με έναν Τρικούπην. Και αυτοί επίσης οι σπουδαίοι πολιτικοί δεν έβλεπον, προ κάποιων κομματικών συμφερόντων, το μέλλον της χώρας των».

Η Αγγελική Κωνσταντακοπούλου διδάσκει Βαλκανική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων



Ρουμανία – Ελλάς

Θυγατέρες τής αυτής το πάλαι μεγάλης πατρίδος, του ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους. Αλλά το Ανατολικόν Ρωμαϊκόν Κράτος ήτο Ελλάς. Διά τούτο και η Ρουμανία ήτο ποτέ Ελλάς καθώς ημείς ήμεθα επίσης ποτέ Ρωμαίοι και ακόμη σήμερον λεγόμεθα «ρωμηοί». Χώραι προωρισμέναι να είναι αδελφαί• να αγαπώνται. Οι Ρουμούνοι είνε λαός μεσημβρινός ως ημείς• άρα νευρικοί και ευέξαπτοι ως οι Έλληνες. Διά τούτο και ευκόλως μεταλλάσσομεν διαθέσεις και αισθήματα. Είνε και εκείνοι ως ημείς αψίκοροι. Ο Έλλην, μίαν φορά εάν δεν τον χαιρετίσητε καθ’ οδόν, γίνεται άσπονδος εχθρός σας. Σπανίως σάς εχθρεύεται εκ συμφέροντος, συχνότερον σας μισεί ένεκα του εξωτερικού σας, της συμπεριφοράς, των τρόπων και των λόγων σας. Ομοίως ο Ρουμούνος είνε άνθρωπος των εξωτερικών εντυπώσεων. Ολίγοι νέοι δροσεροί, ζωηροί με καλούς τρόπους εσαγήνευσαν, κατέκτησαν όλην την Ρουμανίαν• το μέγα αυτό χάρισμα έχει κατ’ εξοχήν η λατινική φυλή...
Οι Ρουμούνοι. Έπρεπε να μας μισούν, αλλά, πείσθητε, δεν μας μισούσι. Μη διαβάζετε τας εφημερίδας. Ο τύπος δεν αντιπροσωπεύει τα αισθήματα του λαού. Ο τύπος αντιπροσωπεύει τα αισθήματα της ημέρας... Δεν υπήρχεν εις εκείνας τας καρδίας μίσος• αν και υπέστη ο λαός εκείνος τοσαύτα υπό τους Φαναριώτας δεν εγόγγυσε, δεν εμίσησε τους Έλληνας, διότι αναγνωρίζει εις αυτούς καί τινας ευεργεσίας. Ημείς δ’ όμως εδιδάχθημεν παρά των δημοσιογράφων μας να τούς μισώμεν, ημείς οίτινες επλουτίσαμεν εν τη χώρα των, ημείς οίτινες έχομεν εισέτι τοσαύτην δύναμιν εν τη πλευστή Ρουμανία, επί του Δουνάβεως.
Η Πολιτική. Η Ελλάς δεν έχει διεθνή πολιτικήν, η Ρουμανία έχει τοιαύτην. Η πολιτική της Ελλάδος είνε μαγειρική. Σήμερον έχομεν φόρους με κολοκυθάκια, αύριον δάνεια με πουρέ πατάτα, την Τετάρτην επιστράτευσιν με petits-poix [μπιζέλια κονσέρβα] και την Παρασκευήν ψητό ινδιάνο με σάλτσα αλά milanaise. Έχομεν οικοκυριό• δηλ. κακό οικοκυριό...
Οι άποικοι ...Μεγάλη Ελλάς δι’ ημάς σήμερον είνε η Ρουμανία. Ας μη με παρεξηγήσωσι οι Ρουμούνοι. Είνε Ελλάς, διότι είνε αδελφή ετεροθαλλής. Ημείς έχομεν πατέρα τον Περικλή και εκείνοι τον Τραϊανόν. Ο [Μέγας] Κωνσταντίνος υπήρξεν ο κρίκος του αρραβώνος. Ας εξακολουθώμεν να αγαπώμεθα και να θεωρώμεν κοινούς εχθρούς τους εχθρούς εκατέρων ημών...
Βουκουρέστιον–Αθήναι. Όταν περατωθή ο σιδηρόδρομος Λαρίσης, το Βουκουρέστιον θα είνε ο περίπατος των Αθηναίων. Αι Αθήναι είνε εστία του πνεύματος, της ποιήσεως, της τέχνης. Το Βουκουρέστιον είνε η πόλις του πλούτου, της τρυφής, των μεγιστάνων. Το Βουκουρέστιον είνε αριστοκρατικόν, αι Αθήναι δημοκρατικαί...
Ομοσπονδία του Αίμου. Μετά τα εν Σερβία και τα εν Γιουργέβω έπαυσε τού να θεωρείται χίμαιρα η ένωσις των κρατιδίων του Αίμου ή μάλλον η συμπλησίασις και συνεννόησις μεταξύ αυτών. Πολλά πράγματα θεωρούμενα αδύνατα, συν τω χρόνω ετελέσθησαν σχεδόν ανεπαισθήτως. Σήμερον είνε ο κατ’ εξοχήν αιών των συμμαχιών. Τα μικρά συνέρχονται αλλήλοις και τα μεγάλα τοις μεγάλοις όπως αμυνθώσι κατά μειζόνων. Ο Βίσμαρκ δ’ υπήρξε ο κατ’ εξοχήν δαίμων της ενότητος• ήνωσε εσωτερικώς την Γερμανίαν, ήνωσε δ’ αυτήν και μετά των έξωθεν. Η τριπλή συμμαχία δεν ήτο μικρόν έργον• είνε ικανώς μέγας πρόδρομος της φωτοβόλου Γαλλορωσσικής συμμαχίας. Η πολιτική δεν έχει προλήψεις, έχει συμφέροντα. Το συμφέρον δε σήμερον υπαγορεύει τοις έλλησι την συμμαχίαν. Τι θα κάμωμεν απομεμονωμένοι; Δεν είμεθα ή κόκκος άμμου ερριμμένος εις την εσχατιάν αυτήν της νοτίου Ευρώπης. Ιδού η Ρουμανία και η Σερβία αίτινες τείνωσιν ημίν φίλιαν χείρα. Ευτυχώς οι πολιτικοί μας άνδρες κατ’ αυτήν την περίστασιν δεν εφάνησαν κατώτεροι της αποστολής των. Και η Κυβέρνησις [Θ.Δεληγιάννη 24-10-1890 ως 18-1-92] επεδοκίμασε την πανεπιστημιακήν αντιπροσωπείαν και η αντιπολίτευσις διά του αρχηγού της [Χ.Τρικούπης] προσέθηκεν ένα λίθον εις το οικοδόμημα, εις την κρηπίδα ταύτην, ήν κοινή περίτρομοι και επτοημένοι οι λαοί του Αίμου προ του δεινού εκ Βορρά καταφερομένου ρεύματος εν τη εσχάτη ώρα σπεύδουσι να υψώσωσιν, ως οι Αθηναίοι τα τείχη των συνοικοδομούντες και εντειχίζοντες εική και ως έτυχε πάντα λίθον, πάντα κίονα εξ άλλων κτιρίων.
Ούτω πρέπει και ημείς να εντειχίσωμεν πάσαν αντιπάθειαν ή πρόληψιν, παν ατομικόν μικρόν συμφέρον, να καταπνίξωμεν εντός αυτού του προμαχώνος της Χερσονήσου παν φυλετικόν μίσος και να αποβλέψωμεν μόνον εις την καθολικήν σωτηρίαν• τούτο το εννόησαν οι Ρουμούνοι. Καιρός να εννοήσωμεν και ημείς.
Οι Έλληνες της Ρουμανίας. Είνε όλοι πλούσιοι και καλοί πατριώται. Είνε απερίγραπτος ο ενθουσιασμός όν ησθάνθησαν άμα τη εκείσε μεταβάσει της φοιτητικής αποστολής. Όλοι έτρεχον συγκεκινημένοι να ίδωσι την ζωντανήν αυτήν νεότητα ήτις ήλθε να συνδεθή με την συνάδελφόν της εκεί πέραν του Δουνάβεως. Άνθρωποι ανεπτυγμένοι, γλυκείς, κοινωνικοί και φιλόπονοι. Οι πλείστοι τας περιουσίας των οφείλουσιν εις την εμπορίαν των σιτηρών. Η Δήμητρα είνε η Θεά και η χορηγός του πλούτου και της ευτυχίας εν Ρουμανία.
Αγαπώσι τους Ρουμούνους διότι οι Ρουμούνοι είνε λαός γλυκύς και φιλόπονος. Εάν πολλάκις υπολανθάνει αμυδρά τις ψυχρότης, τούτο συμβαίνει ένεκα παρεξηγήσεων. Δυστυχώς ουδέποτε έσχομεν ανταξίαν –εκτός ολιγίστων εξαιρέσεων– αντιπροσωπείαν εις εκείνας τας χώρας. Η Ελλάς χώρα αποικιακή, χώρα ζώσα και πλουτούσα εκτός εαυτής, χώρα ής τα ¾ του πληθυσμού της διαιτώνται και πορίζονται τα προς το ζην εκτός των ορίων της, έπρεπε να έδιδε μεγίστην σημασίαν εις τα πρόσωπα άπερ διασκεδάννυσιν ανά την χερσόνησον του Αίμου όπως προστατεύσωσι τα δικαιώματα των ομοφύλων και υπηκόων της. Αλλ’ «ου φροντίς Ιπποκλείδη»...
Το μέλλον! ...Η αλήθεια θα ανατείλη επί τέλους• και αυτήν την φοράν η αλήθεια συμπίπτει με το συμφέρον. Ουδείς μας μισεί• ημείς μισούμεν τους άλλους. Μέχρι τούδε συνεζητούμεν περί της φιλίας των Γάλλων και των Γερμανών, των Άγγλων και των Ιταλών. Αυτοί είνε μεγιστάνες, είνε αυθένται, είνε κολοσσοί. Δεν λαμβάνουσι διόλου υπ’ όψιν την φιλίαν μας. Τόσω το καλλίτερον δι’ ημάς. Ας στρέψωμεν τα όμματα προς τους ομήλικας. Έχομεν ομόρους και γείτονας και συγκατοίκους επί της Χερσονήσου, οίτινες περί πολλού ποιούνται την φιλίαν ημών. Γνωρίζουσι οι Ρουμούνοι τι ισχύομεν κατά θάλασσαν και πόσον αποτελεσματική θα είνε εν κρισίμω στιγμή η κατά θάλασσαν δράσις των Ελλήνων...