Σκέψη αριστερή

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Επιστροφή στο μέλλον: Η κρίση του υπαρκτού καπιταλισμού και η Αριστερά, εκδόσεις Λιβάνη, σελ. 240

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΝΕΝΗ

Στο πρόσφατο δοκίμιό του (τέταρτο μετά τα Αμερικανική Τζιχάντ, Η εποχή του φόβου και Το χρυσό παραπέτασμα) ο δημοσιογράφος Πέτρος Παπακωνσταντίνου αποπειράται μια σφαιρική και σε βάθος αποτίμηση των διαρκώς επιταχυνόμενων διεθνών οικονομικοπολιτικών εξελίξεων στο σύγχρονο κόσμο, διερευνώντας δια μέσου αυτής -και μιας παράλληλης συνομιλίας με τη θεωρία- τους όρους και τις δυνατότητες ανάδειξης μιας αποτελεσματικής Αριστεράς της εποχής μας, ουσιαστικά αντάξιας των ιστορικών διακυβευμάτων που καλείται να εκφράσει.
Με εύλογη αφετηρία της ανάλυσής του την πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση, ο συγγραφέας διατυπώνει την άποψη ότι η τελευταία σε καμία περίπτωση δεν ξεπεράστηκε (πράγμα που άλλωστε καθημερινά επιβεβαιώνουν και οι κατόπιν της έκδοσης του βιβλίου εξελίξεις), «απλώς μεταλλάχθηκε από χρηματοπιστωτική σε δημοσιονομική». Αν και το ιδεολογικό κραχ του νεοφιλελευθερισμού μπορεί να θεωρείται γεγονός, ένα καινούριο κοινωνικό υπόδειγμα που θα αντικαταστήσει τον τελευταίο δεν έχει προς το παρόν κάνει την εμφάνισή του. Η μονοκρατορία των ΗΠΑ αποτελεί ήδη παρελθόν και οι συνεχείς μεταβολές του συσχετισμού δυνάμεων στον παγκόσμιο καπιταλισμό -με αποδυνάμωση των παραδοσιακών δυτικών πυλώνων της και μετατόπιση του κέντρου βάρους στην Ανατολή- δημιουργεί σοβαρούς, και πιθανότατα ανεξέλεγκτους, τριγμούς στην «παγκοσμιοποίηση». Την ίδια στιγμή, «οι μεγάλες δυνάμεις θυμίζουν εμφραγματία, ο οποίος μόλις έχει βγει από την εντατική και το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να ανάψει τσιγάρο: ενώ η πραγματική ανεργία στις ΗΠΑ αγγίζει το 17,5%, τα μπόνους των golden boys ανέρχονται σε αστρονομικά όρια».
Ευδιάκριτο στοιχείο της, κατά το μάλλον ή ήττον, εντροπικής αυτής φάσης του παγκόσμιου καπιταλισμού αποτελεί το γεγονός ότι ο τελευταίος «αδυνατεί να ελέγξει τις τεράστιες δυνάμεις της τρίτης τεχνολογικής επανάστασης -πληροφορική, αυτοματοποίηση, βιοτεχνολογία- που ο ίδιος απελευθέρωσε». Παράλληλα, επισημαίνει ο Παπακωνσταντίνου, πλησιάζουμε σε ένα ακόμη κομβικό ιστορικό σημείο, αυτό του τέλους δύο αιώνων πλανητικής κυριαρχίας του λευκού ανθρώπου.
Μέσα σε αυτή τη χαοτική πραγματικότητα, εκφρασμένη σήμερα με εφιαλτικό τρόπο αλλά γεννημένη πολύ παλιότερα, την εποχή της κρίσης του κεϋνσιανού διαχειριστικού υποδείγματος της δεκαετίας του ’70, ο συγγραφέας αναζητεί τις θεωρητικές και πολιτικές προϋποθέσεις επιστροφής της αντισυστημικής Αριστεράς στο προσκήνιο, ιχνογραφεί δε το δρόμο αυτής της επιστροφής ως ένα «στενό δρόμο ανάμεσα σε μια Αριστερά δωρητή σώματος της σοσιαλδημοκρατίας και σε μια Αριστερά πολιτικό ερημίτη». Επιδιώκοντας μια κριτική –και στρατευμένη στις ανάγκες αναζήτησης των προσανατολισμών της Αριστεράς των καιρών μας- ανάγνωση των κλασικών του μαρξισμού και εκθεμελιώνοντας, με μια πλούσια και πειστική επιχειρηματολογία, τις νεοπαγείς μεταμοντέρνες θεωρίες τύπου Νέγκρι-Χαρντ κ.ά., ο συγγραφέας υποδεικνύει μια χειραφετημένη επιστροφή στις ρίζες του μαρξικού και μαρξιστικού στοχασμού, όχι για να τις ευλογήσει διά της καθηλώσεως στο «σταθερό» έδαφός τους, αλλά για να αναζητήσει σ’ αυτές -σε συνδυασμό με το φορτίο ενός τεράστιου πλήθους γνώσεων, εμπειριών και αναστοχαστικών περιπετειών που ακολούθησαν- τις θεωρητικές και πολιτικές πηγές της αναγκαίας «επιστροφής στο μέλλον». Κατά τον συγγραφέα, η κοινωνική απελευθέρωση «δεν μπορεί να νοείται ως καθεστώς, αλλά ως γραμμή του ορίζοντα, που όσο την πλησιάζουμε, τόσο απομακρύνεται, παραμένει, ωστόσο, αναγκαία για να διατηρεί κανείς τον προσανατολισμό του, ιδίως σε εποχές θύελλας». Το διακύβευμα των καιρών, κατά τον ίδιο, είναι το πέρασμα σε μια νέα μετωπική και ηγεμονική για την Αριστερά εποχή.
Τόσο το θεματικό εύρος όσο και η επιχειρηματολογική πυκνότητα -βασισμένη σε ιδιαίτερα συστηματική μελέτη και συγκέντρωση υποστηρικτικών στοιχείων- βεβαιώνουν ότι η «Επιστροφή στο μέλλον» (τέταρτο μέρος μιας άτυπης τετραλογίας, που παρακολουθεί τις ραγδαίες αλλαγές των καιρών μας και στοχάζεται πάνω στις προοπτικές του απελευθερωτικού κοινωνικοπολιτικού προτάγματος) είναι το πλέον άρτιο έργο του συγγραφέα και αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, μια πολύτιμη συνεισφορά στο διαρκώς εμπλουτιζόμενο διάλογο, διεθνή και εγχώριο, τον σχετικό με το παρόν και το μέλλον της Αριστεράς. Ιδιαίτερη μνεία οφείλεται στην πρόθεση του συγγραφέα να κάνει το στοχασμό του προσιτό στο ευρύτερο κοινό, αποφεύγοντας τις περίτεχνες από καθέδρας διατυπώσεις και χρησιμοποιώντας μια γλώσσα ζωντανή, επί της ουσίας λογοτεχνική.

Ο Νίκος Κουνενής είναι πεζογράφος