Το σώμα ως μέσο του ζωγραφικού (δια)λόγου

ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Για την έκθεση «σώμα ευάλωτο» του Κυριάκου Κατζουράκη που γίνεται στις γκαλερί έκφραση και fizz, στην οδό Βαλαωρίτου 9α και 9Γ, από τις 6 Μαΐου μέχρι και τις 15 Ιουνίου.

Η τελευταία έκθεση του εικαστικού καλλιτέχνη Κυριάκου Κατζουράκη καθορίζεται από το γυμνό. Ο τίτλος της, «σώμα ευάλωτο», θα μπορούσε να μας προδιαθέσει σε μια συγκεκριμένη πρόσληψή της. Ως γραφές ενός σώματος που εύκολα κυριεύεται, τραυματίζεται, γίνεται υποχείριο. Οι γυμνές μορφές των γυναικών και των ανδρών που αποτυπώνει ο Κατζουράκης, αποκλειστικά με λάδι πάνω σε πανί, θα μπορούσαν πράγματι να ερμηνευτούν ως ευάλωτες, με την κυρίαρχη έννοια του όρου. Έτσι όπως προβάλλονται στο προσκήνιο, εκτεθειμένες στο βλέμμα του θεατή. Πρόκειται για την πρώτη, φευγαλέα και ανυποψίαστη ανάγνωσή τους.

Οι γυμνές μορφές των γυναικών, κυρίως, αλλά και των ανδρών του, συντίθενται από πρόσωπα και σώματα που έχουν σφραγίσει με την παρουσία τους την ιστορία της τέχνης. Κάθε ένα από αυτά διατηρεί και μεταφέρει αυτούσια τη δική του, ιδιαίτερη τεχνοτροπία του. Ο γνώστης της ιστορίας της τέχνης τους διαβάζει τις εικόνες των ζωγραφισμένων, μέσα σε μια πεποιημένη, προκλητική αθωότητα, ανώριμων κοριτσιών του εκφραστή ενός κλασικιστικού ρεαλιστικού ιδιώματος Balthazar Balthus, αλλά και την ατλαζένια υφή των φορεμάτων τους, που μας παραπέμπει στις απαρχές της Αναγέννησης. Βλέπει τις αποσπασμένες από τα τρίπτυχα του Francis Bacon «οργανικές» μορφές, τις πλασμένες με ορμητικά, παχυλά στρώματα χρώματος.

Αντικρίζει τις εξιδανικευμένες, επιμηκυμένες και γραμμένες, σαν με το πενάκι, φιγούρες του Amedeo Modigliani, που συμπυκνώνουν τις φόρμες της κυκλαδικής, της αφρικανικής αλλά και της βυζαντινής τέχνης. Αλλά και τις οδυνηρές, εγκλωβισμένες στο, γοτθικά πλεγμένο, αδιέξοδο του ναζισμού, φιγούρες των «φυλακισμένων» του γερμανού, και σφραγισμένου με το στίγμα του «εκφυλισμένου», Καρλ Χόφερ. Συναντά, ξανά και ξανά, εικόνες που αντλούνται από γνωστά έργα του Pablo Picasso, όπως από τη «Γυναίκα με το πράσινο καπέλο», τη «Γκουέρνικα» ή από το « Μακελειό της Κορέας», το οποίο μεταφέρει με τη σειρά του το έργο του Francisco de Goya «Η εκτέλεση των επαναστατημένων». Ο Πικάσσο μοιάζει να είναι το κύριο σημείο αναφοράς και της συνείδησης του έργου του Κατζουράκη.

Οι γυμνές μορφές των γυναικών, κυρίως, αλλά και των ανδρών του μιλούν και στον ανυποψίαστο θεατή της ιστορίας τους, απευθείας, με τις αρχέγονες στάσεις τους και τα σχηματοποιημένα χαρακτηριστικά τους για το παρελθόν και το παρόν της ανθρώπινης ύπαρξης στην τέχνη και στη ζωή. 

Θωρακίζονται έτσι από την οποιανδήποτε φετιχοποίηση τους.

Προστατεύουν, με την εξπρεσιονιστική πινελιά τους και με το παιγνίδι των μεταμορφώσεών τους, την προσωπικότητα της γύμνιας τους. Αποφορτίζουν τη συναισθηματικότητα των ιστοριών τους, με το μετασχηματισμό της αφήγησης σε ένα πολυσύνθετο μεταμοντέρνο αφήγημα. Δομούνται ανάμεσα στο φως και τη σκιά, ανάμεσα σε κλειστές και ανοιχτές πόρτες της αμερικανίδας σουρεαλίστριας Dorothea Tanning. Αποκαλύπτουν, μέσα από τα ονειρικά τοπία του Σαγκάλ και τα εσωτερικά του Χόπνερ, το δημόσιο χώρο. Ισορροπούν ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, στην παραστατικότητα και στην αφαίρεση.

Συμπυκνώνουν τις φράσεις του Ζοζέ Σαμαράγκου για τη Λισσαβόνα, την πόλη του, από το «Τετράδιο, Κείμενα που γράφτηκαν για το Blog, Σεπτέμβριος 2008-Μάρτιος 2009», που εκδόθηκαν το 2010 στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη: «Από άποψη φυσικού χώρου κατοικούμαστε από μια μνήμη. Τη μνήμη ενός χώρου και ενός χρόνου, μνήμη στο εσωτερικό της οποίας ζούμε, σαν ένα νησί ανάμεσα σε δυο θάλασσες: τη μια που λέμε παρελθόν, την άλλη που λέμε μέλλον. Μπορούμε και πλέουμε στη θάλασσα του πρόσφατου παρελθόντος χάρη στην προσωπική μνήμη που διατήρησε την ανάμνηση απ’ τις δυο ρότες, αλλά για να πλεύσουμε στη θάλασσα του απώτερου παρελθόντος πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις μνήμες που συσσώρευσε ο χρόνος, τις μνήμες ενός χώρου διαρκώς μεταμορφούμενου, φευγαλέου όσο κι ο ίδιος ο χρόνος.» 

Επιχειρούν, εν τέλει, να αντισταθούν στη δύναμη των εκλεκτικιστικών εικόνων μιας μαζικής λήθης, με τη δύναμη των κολλάζ των εικόνων της μνήμης ενός συνειδητά «επινοημένου ρεαλισμού». Προβάλλοντας το ανθρώπινο σώμα ως μέσο ενός άμεσου διαλόγου.