Αναγνώσεις του Μπεκετικού έργου

ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΑΘΑΝΑΣΑΤΟΥ

ΘΩΜΑΣ ΤΣΑΚΑΛΑΚΗΣ, Beckett’s Humotopia, Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 139

«Είναι πολύ περισσότερο ανατρεπτικό να αμφισβητήσεις κριτικά τους τρόπους σκέψης στους οποίους είναι θεμελιωμένη μια κοινωνία, παρά να καταγγείλεις τις πολιτικές μέσω του περιοριστικού λόγου πού αυτές οι πολιτικές έχουν παράγει»
(Μc Donald, στο Beckett’s Ηumotopia, σελ. 27)

Ένας μεγάλος αριθμός ερευνητών και θεωρητικών ανά τον κόσμο έχει κατά καιρούς επιχειρήσει να σχολιάσει, ερμηνεύσει και εν τέλει κατατάξει το μπεκετικό έργο, «από την κριτική σκοπιά σχεδόν κάθε γνωστού θεωρητικού πλαισίου», όπως σημειώνει ο συγγραφέας αυτής της μελέτης στον πρόλογό της. Ο Θωμάς Τσακαλάκης, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή, αναλαμβάνει ένα πολύ ενδιαφέρον όσο και πρωτότυπο εγχείρημα στο πλαίσιο της διδακτορικής του έρευνας. Την διαπραγμάτευση της έννοιας της humotopia, την οποία προτείνει σαν βασικό στοιχείο του μπεκετικού έργου, διατρέχοντας ορισμένα από τα πιο σημαντικά κείμενα του μεγάλου Ιρλανδού, αλλά και ανοίγοντας ένα τολμηρό όσο και γόνιμο διάλογο σημαντικούς και έγκυρους μελετητές του Beckett στο διεθνή χώρο.
Βασικές αναφορές του συγγραφέα, με τις οποίες συνδιαλέγεται συστηματικά αλλά και σε αρκετές περιπτώσεις αντικρούει, αποτελούν οι Simon Critchley, Ronan Mc Donald, Verna Foster, Ruby Cohn, James Knowlson, Mary Junker, Hwa Soon Kim, αλλά και οι Tom Mc Carthy, John Orr και Susan Sontag... Ανιχνεύοντας τις εννοιολογήσεις του τραγικού και του κωμικού, αλλά και της tragicomedy, μέσα από τις επεξεργασίες των Heilman, Orr, Zupancic και άλλων, διατυπώνει τις υποθέσεις του για τον ιδιαίτερο (humotopian) τρόπο όπου εκφράζονται μαζί στον Beckett αυτά τα κατά πολλούς διακριτά στοιχεία. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρούμε την επισήμανση: «Δεν πιστεύουμε ότι η κωμωδία υπερισχύει στο Μπεκετικό δράμα, το ίδιο ισχύει και για την τραγωδία. Δεν αντιλαμβανόμαστε αυτά τα στοιχεία σαν διακριτά το ένα από το άλλο, είναι μέρος της humotopia του Beckett” (σελ. 50). Εν τέλει, το humour γίνεται μία συνθήκη πού ενδυναμώνει και οξύνει το τραγικό. Για την τεκμηρίωση των υποθέσεών του, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αποσπάσματα από τα θεατρικά έργα Endgame, Happy Days, Krapp’s Last Tape, Rough for Theatre II, Waiting for Godot, το ραδιοφωνικό All that Fall και το Act Without Words I.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύζευξη θεωρητικού λόγου και εμπειρικής τεκμηρίωσης σε όλη την έκταση της μελέτης. Ο συγγραφέας αναδεικνύει εκ νέου πολλές σημαντικές επεξεργασίες για την έννοια του humour, όπως την κλασσική προσέγγιση του Freud (1905), αλλά και εκείνη του S. Critchley για τη «διπλή οπτική του humour στον Beckett». Το χιούμορ αφ’ ενός αποκαλύπτει την κατάσταση, αφ’ ετέρου δείχνει «πώς αυτή κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει» (σελ. 41). Ιδιαίτερα κριτικός είναι επίσης απέναντι στον «φαλλογοκεντρισμό» του Kerr, σχετικά με τα μνημειώδη δίπολα πού πρότεινε ο τελευταίος «τραγωδία/αρσενικό», «κωμωδία/θηλυκό» (ως προερχόμενη από την τραγωδία, παθητική). Καυτηριάζει τη «φαλλοκεντρική υπεροχή της τραγωδίας έναντι της κωμωδίας» (σελ. 19 της εισαγωγής). Εντοπίζει μια άλλη διάσταση της πολιτικότητας στο έργο του Beckett, ως ένα στοιχείο πού συνδέεται περισσότερο με τους τρόπους σκέψης και τις αντιλήψεις στις οποίες βασίζεται μια κοινωνία, και λιγότερο με τις συμβάσεις του πολιτικού λόγου πού αυτό το ίδιο το σύστημα παράγει.
Η μελέτη αναδεικνύει επίσης μία ελάχιστα γνωστή όσο και ενδιαφέρουσα ερμηνεία της Hwa Soon Kim, για τις γυναίκες πρωταγωνίστριες του Beckett, την Μaddy από το All that Fall και την Winnie από το Happy Days. Οι γυναίκες πρωταγωνίστριες στον κόσμο του αντιπροσωπεύουν ισχυρές θετικές φωνές και υπερβαίνουν τις δυσχερείς συνθήκες στις οποίες βρίσκονται, ενσαρκώνουν μία «ανθρώπινη νίκη επί της αντιξοότητας». Μία νίκη πού εν τέλει παραπέμπει σε υπέρβαση των διχοτομικών προσλήψεων των φύλων.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία πού θέτει σε συζήτηση η μελέτη είναι η σύνδεση του ριζοσπαστικού θεάτρου του Beckett, ενός θεάτρου που αντιτίθεται στις προκαταλήψεις και την κατεστημένη σοφία, με την κοινωνία του θεάματος: «οι χαρακτήρες του μιμούνται εκείνους τους αναγνώστες/ θεατές πού μιμούνται την κοινωνία του θεάματος... η παράστασή τους είναι μία κωμική αντανάκλαση μιας παράστασης πού είναι μία τραγική αντανάκλαση».
Η μελέτη προσφέρει επίσης στον προσεκτικό αναγνώστη ένα πλούτο πληροφοριών για τον ίδιο τον Beckett, που αντλούνται από τη διδακτορική έρευνα του συγγραφέα, στο πλαίσιο της οποίας έχει επισκεφθεί και το Αρχείο Beckett στο Reading. Όπως σημειώνει ο Knowlson, «ο Βeckett δεν ήταν ο αφηρημένος φορμαλιστής, ήταν πολύ συναισθηματικός. Πιθανόν η humotopia να ήταν ένας τόπος όπου η καρδιά του κρατούσε αναμνήσεις από την Ιρλανδία».
Οι αναγνώσεις του μπεκετικού έργου, που αναπτύσσονται στη μονογραφία του Θωμά Τσακαλάκη με ακρίβεια και δύναμη λόγου, μπορούν να αποτελέσουν γόνιμο έδαφος και έναυσμα για περαιτέρω μελλοντική έρευνα. Επί πλέον, προσφέρουν, πέραν μιας πρωτότυπης εμβάθυνσης στο έργο του συγκεκριμένου συγγραφέα, και μια ευρύτερη οπτική στις σύγχρονες προσεγγίσεις και τον ακαδημαικό λόγο για τις πολιτισμικές σπουδές.

Η Ιωάννα Αθανασάτου διδάσκει στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Πολιτισμικών Σπουδών του Τμήματος Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών