Το αίτημα της ποίησης

Άποψη της έκθεσης «Όλοι εδώ! 50 χρόνια Δημοκρατία» στο MOMus – Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (φωτ.: Νίκος Παλαιολόγος)

Της Ευσταθίας Δήμου*

ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΟΡΟΒΕΛΗΣ, Μια λέξη στο χώμα, εκδόσεις Συρτάρι, σελ. 48

Μόλις εικοσιτέσσερα ποιήματα συναποτελούν τη νέα ποιητική συλλογή του Χρίστου Σοροβέλη, αριθμός που, από πρώτη άποψη, υπόσχεται και προϊδεάζει τον αναγνώστη για την είσοδό του σε ένα ποιητικό σύμπαν το οποίο σφραγίζεται από τα δύο βασικότερα γνωρίσματα –παραδοσιακά– του ποιητικού λόγου, την απόσταξη και την αφαίρεση. Γνωρίσματα τα οποία, βεβαίως, αποτελούν ταυτόχρονα και ζητούμενα της ποιητικής συγχρονίας που χαρακτηρίζεται κατά τρόπο μάλλον μοναδικό από την πληθωρικότητα του ποιητικού λόγου, από τη μεγέθυνση των ποιητικών συλλογών που τείνει να αποτελέσει τον κανόνα πια και όχι την εξαίρεση. Έχοντας, καθώς φαίνεται, αφουγκραστεί το διαχρονικό αυτό αίτημα της ποίησης, ο Σοροβέλης έρχεται με τα λιγοστά του αυτά ποιήματα να παρουσιάσει μια χαμηλόφωνη, δυναμική, ωστόσο, δημιουργία η οποία αποπνέει, από την πρώτη κιόλας ανάγνωση, ένα αίσθημα γλυκύτητας ή, πιο σωστά, ένα αίσθημα γλυκιάς ηδύτητας που απλώνεται σαν κηλίδα για να κλείσει μέσα της τον άνθρωπο, να γαληνέψει την αγωνία του και να νικήσει τους πόνους της ύπαρξής του. Πρόκειται για μια ποίηση που υψώνεται πάνω και πέρα από τα πράγματα, σε μια ενδιάμεση περιοχή όπου η πραγματικότητα δεν παύει να στέλνει τον απόηχό της, μοιάζει, όμως, να αποτελεί μια μακρινή ανάμνηση, ένα υλικό που έχει απολέσει ολοκληρωτικά την υλική του ποιότητα και φύση.
Η δημιουργία του Σοροβέλη είναι φανερά αισιόδοξη, κινείται, δηλαδή, προς την κατεύθυνση μιας εξιδανικευμένης ενατένισης των εγκόσμιων λειτουργιών και συνθηκών της ζωής έτσι που αυτές να μοιάζουν ότι συγκροτούνται και αρχίζουν τώρα, μέσα στο παρόν της δημιουργίας, μέσα στο παρόν της ποίησης: Είναι οι ερωμένες της ουτοπίας,/ το ερωτικό θρόισμα των μαλλιών ενός κοριτσιού,/ η μάνα που θηλάζει το παιδί με μουσικές/ -κι αυτό χαμογελά στον ήλιο-/ καθώς ετοιμάζεται για το πέταγμα/ στα λουλούδια της Άνοιξης. («Φωνές») Αυτό, βεβαίως, δε σημαίνει ότι ο δημιουργός παραγνωρίζει ή αποσιωπά τις αντίρροπες δυνάμεις, αυτές που αντιστρατεύονται την αλήθεια και την ομορφιά, αυτές που επιχειρούν να θολώσουν την καθαρότητα του ανθρώπινου βλέμματος. Το αντίθετο. Μόνο που οι δυνάμεις αυτές, έτσι όπως δεν κρύβουν ούτε την ποιότητα ούτε τον προσανατολισμό τους, μοιάζουν να περιχαρακώνονται και, εν τέλει, να αποκλείονται ή, ακόμα περισσότερο, να εισέρχονται μέσα στο ποίημα, ξορκισμένες και αποδιωγμένες ολότελα από τη ζωή.
Κεντρική θέση μέσα σε όλες σχεδόν τις επιμέρους συνθέσεις έχουν οι εικόνες. Εικόνες όχι απαραίτητα ρεαλιστικές, οπωσδήποτε, όμως, βαθιά αληθινές –φορείς, δηλαδή, μιας πρωτόγνωρης και πρωτάκουστης αλήθειας που είτε γεννά στον άνθρωπο ξεχασμένες μνήμες είτε τις δημιουργεί τη στιγμή ακριβώς της ανάγνωσης. Γιατί το πέρας της και η επακόλουθη περισυλλογή βρίσκει τον αναγνώστη πλούσιο σε μια εμπειρία ζωής αλλιώτικη, όχι τόσο επειδή είναι προϊόν φαντασιακής ανάπλασης, όσο επειδή τα γενόμενα μέσα στα ποιήματα –οι σκηνές, τα πρόσωπα, οι άνθρωποι– έχουν έναν έντονα πιθανολογικό χαρακτήρα, θα μπορούσαν δηλαδή να έχουν συμβεί ή, ακόμα περισσότερο, να έχουν εκφραστεί ως προσδοκία ή ευχή. Από αυτή ακριβώς την πτυχή προκύπτει η βαθιά ανθρωπολογική διάσταση των ποιημάτων του Σοροβέλη, από την ιδιότητά τους να αναζητούν και να ανιχνεύουν, ακόμα και ψηλαφητά, την ανθρώπινη ταραχή και αγωνία, τον διακαή πόθο του ανθρώπου να σμίξει με την ουσία του, κι ας φαίνεται πολλές φορές πως την αρνείται και την παρακάμπτει. Στο πλαίσιο αυτό και με σκοπό να αναδείξει ακόμα περισσότερο την εξυψωτική λειτουργία της ποίησης ο δημιουργός δε διστάζει να γίνει «πανηγυρικός», «υποσχετικός» ενός καλύτερου κόσμου, ενός καλύτερου ανθρώπου που θα έχει πάρει την τύχη στα χέρια του αφήνοντας κατά μέρος το βαρύ του, κυριολεκτικά, «εγώ» που τον οδηγεί στην πλήρη καθήλωση, στο λίμνασμα του νου και της ψυχής: Να μην περιμένουμε τον ουρανό/ να κατέβει, να μας χαμογελάσει και να μας πάρει από το χέρι./ Καιρός να φτιάξουμε τη δική μας σκάλα. («Ας»)
Μεστή καθώς είναι από την υψηλή ελπίδα και τη βαθιά πίστη του δημιουργού στη δύναμη της ποίησης να τεχνουργεί τους όρους τη ζωής και της ανθρώπινης παρουσίας στον κόσμο, η ποίηση του Σοροβέλη εναγκαλίζεται την ποιητικότητα ως βασική αρχή και κυρίαρχη γραμμή της δημιουργίας. Γραμμένες σε ελεύθερο στίχο, με αισθητό τον εσωτερικό ρυθμό, οι συνθέσεις γίνονται το έδαφος της μορφοποίησης ποικίλων λεκτικών-εκφραστικών σχημάτων που διεκδικούν την αυτονόμηση, την αυθυπαρξία και την αυταξία τους μέσα σε ένα ποιητικό σύμπαν διαρκώς διαμορφούμενο και μεταλλασσόμενο. Και είναι τα σχήματα αυτά οι ίδιες οι ιδέες που κρυσταλλώνονται μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς. Οι ιδέες της αγάπης, της ερωτικής ένωσης, της παντοτινής ύπαρξης.

*Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας