Λουίζ Γκλικ (1943-2023)

Μαρία Παπανικολάου, Απόπειρες, 2023. οκτακάναλη βιντεοεγκατάσταση, βίντεο σε λούπα, έγχρωμο, ήχος, 8 TV μόνιτορ, ξύλο. Φωτ.: Αγγελική Σβορώνου.

Η ποίηση ως παραβολή

 

Της Δήμητρας Κωτούλα*

 

Αν κάτι χαρακτηρίζει την ποίηση της νομπελίστριας Λουίζ Γκλικ, που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες στα ογδόντα της χρόνια, είναι η αγάπη της να μιλά με παραβολές. Τουλάχιστον αυτό μοιάζει να υποδηλώνει το σύνολο του ποιητικού της έργου: οι δεκατρείς συλλογές που εξέδωσε μεταξύ του 1968 και του 2021 – δεκαπέντε αν προσμετρήσουμε και τα δύο σπονδυλωτά της ποιήματα που κυκλοφόρησαν σε αυτόνομες εκδόσεις.

Παραβολές ή αλληγορίες, ιστορίες και αφηγήσεις, σύμβολα, αρχαιοελληνικοί κυρίως μύθοι, στοιχεία του φυσικού κόσμου, τα οποία αναπλάθονται εμψυχωμένα και «διορθώνονται» με πνοή δική τους, είναι τρόποι εικονιστικού στοχασμού που επιστρατεύεται η ποιήτρια για να πραγματευθεί θεμελιώδη ζητήματα, αρχετυπικά, δομικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, που επιτρέπουν έτσι έναν αμεσότερο υπαρξιακό συσχετισμό και μια συνθετική αποτύπωση πραγματικοτήτων, μελημάτων και προβληματισμών που θα καταθρυμμάτιζε η εννοιολόγηση. Ο τρόπος αυτός πραγμάτευσης θεμάτων απ’ την πλούσια παλέτα των ανθρωπίνων, επιτρέπει στη νεοϋορκέζα ποιήτρια με τις ρωσο-ουγγρικές και εβραϊκές ρίζες την υιοθέτηση μιας γλώσσας αφοπλιστικά λιτής, ενός ύφους αξιοσημείωτα διακριτικού και χαμηλόφωνου, χωρίς να υπονομεύει σε τίποτα την ποιότητα, το εύρος και την οντολογική στόχευση μιας ποίησης στην ουσία της υψηλής.

 

 

Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ

 

Ένα περιστέρι ζούσε κάποτε σ’ ένα χωριό.

Κάθε φορά που άνοιγε το στόμα του

αναδυόταν γλύκα, ήχοι

σαν ασημένιο φως γύρω

από το κλαρί με τα κεράσια. Αλλά

το περιστέρι δεν ήταν ικανοποιημένο.

 

Έβλεπε τους χωρικούς

να ’ρχονται να το ακούσουν

κάτω από το ανθισμένο δέντρο

κι ούτε που σκέφτηκε ότι: εγώ,

είμαι ανώτερο απ’ αυτούς.

Ήθελε να μπλεχτεί ανάμεσά τους

να νιώσει τη βία του ανθρώπινου αισθήματος

εν μέρει και για χάρη της μουσικής του.

Έτσι έγινε ανθρώπινο.

Βρήκε το πάθος, βρήκε τη βία

πρώτα αξεδιάλυτα μαζί, μετά

το κάθε χώρια,

πλην όμως

δεν χωρούσανε αυτά στη μουσική. Έτσι

το τραγούδι του άλλαξε,

οι γλυκές νότες του πόθου να γίνει ανθρώπινο

πικράναν, μαραμένες κι άδειες. Τότε

 

όλος ο κόσμος πισωπάτησε, τραβήχτηκε: κι εκείνο

έπεσε απ’ την αγάπη

σαν από κλαδί με κεράσια

έπεσε κηλιδωμένο απ’ το αίμα

του φρούτου στο δέντρο.

 

Άρα, λοιπόν, είναι αληθές, κι όχι απλά

νόμος της τέχνης:

αλλάζεις μορφή κι αλλάζει η φύση σου.

Έτσι δεν μας πλάθει άλλωστε κι ο χρόνος;    

 

                                    (Λιβαδοχώρες, 1997)

 

Σοφά υποταγμένος ο ποιητικός νους οφείλει ν’ αποτραβηχτεί, για λίγο έστω, να εγκαθιδρυθεί στην πιο γόνιμη, στην πιο πολύφερνη σιωπή, ακόμη και να υπονομεύσει την ίδια του την εκφωνηματική αποτύπωση και αυτοσυνειδησία, τη φυγή στο ποίημα και την αποτελεσματικότητα της κοινωνίας του, αφήνοντας ν’ αναδυθούν και ν’ αντηχήσουν τόνοι και συνδηλώσεις που ούτε ο ίδιος θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ ότι θ’ αρθρώνονταν. Ασφαλώς, κάτι τέτοιο θέλει γενναίο φρόνημα και παρρησία κατά την εξόρυξη του μύχιου που διεκδικεί να μας εκπροσωπήσει, να μας εκφράσει. Η Γκλικ το τόλμησε, μεταστοιχειώνοντας την ίδια της την αναζήτηση, εντέλει το σύνολο του έργου της, σε παραβολή, εξασφαλίζοντας έτσι ότι θα επιζεί, αν όχι κλασικό, σίγουρα αυθεντικό και διαρκώς επίκαιρο.

 

 

ΑΝΑΞΙΟΠΙΣΤΟΣ ΟΜΙΛΗΤΗΣ

 

Μη μ’ ακούς: η καρδιά μου έσπασε.

Τίποτε δεν βλέπω πια σωστά.

 

Τον εαυτό μου τον γνωρίζω: έχω μάθει ν’ ακούω σαν ψυχίατρος.

Όταν μιλάω παθιασμένα

τότε είναι που πρέπει να μ’ εμπιστεύεσαι λιγότερο.

 

Είναι πικρό, πολύ: όλη μου τη ζωή να με παινεύουν

για την οξύνοια, το σθένος της γλώσσας μου, τη διαίσθησή μου.

Και τελικά, μάταια όλα –

 

Ποτέ δεν βλέπω τον εαυτό μου

να στέκεται στα μπροστινά σκαλιά κρατώντας το χέρι της αδερφής μου.

Νά γιατί δεν θα λογοδοτήσω ποτέ

για τις μελανιές στο μπράτσο της,

εκεί που φτάνει το μανίκι.

 

Για μένα, σκέφτομαι, είμαι αόρατη: γι’ αυτό άλλωστε επικίνδυνη.

Άνθρωποι σαν εμένα, δήθεν χωρίς εαυτό,

είναι οι πιο απατηλοί, οι όντως ψεύτες:

εμείς είμαστε εκείνοι που πρέπει ν’ αποκλείονται

για χάρη της αλήθειας.

 

Όταν εγώ σιωπώ, τότε είναι που η αλήθεια λάμπει.

Καθαρός ουρανός, τα σύννεφα σαν από άσπρο νήμα.

Κάτω τους ένα μικρό σταχτί σπιτάκι, αζαλέες

κόκκινες κι εκτυφλωτικά ροζ.

 

Αν θέλεις την αλήθεια, πρέπει να σφραγίσεις τον εαυτό σου

στην πιο μεγάλη κόρη, απόκλεισέ την:

όταν ένα πλάσμα ζωντανό πληγώθηκε έτσι, τόσο,

ως και στις πιο βαθιές του εκφάνσεις,

κάθε διαδικασία αλλοιώνεται.

 

Μη μ’ εμπιστεύεσαι, λοιπόν, νά το γιατί.

Γιατί ένα τραύμα στην καρδιά

είναι και μια πληγή στη σκέψη.

 

                                                (Αραράτ, 1990)

 

Το 2021 κυκλοφόρησε η συλλογή «Πιστή και ενάρετη νύχτα», η πρώτη ποιητική συλλογή της Γκλικ στα ελληνικά, σε μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού και της Δήμητρας Κωτούλα από τις εκδόσεις Στερέωμα. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν σήμερα και άλλες ποιητικές συλλογές της Γκλικ, καθώς και μία συλλογή δοκιμίων της.

 

*Η Δήμητρα Κωτούλα είναι ποιήτρια