Η ώρα του μάγου

Γραμμές και χρώματα στο κυκλαδίτικο φως

Του Δημήτρη Τρίκα*

Στην συγκυρία μιας εποχής που αναζητά όλο και μεγαλύτερους όγκους πληροφορίας για να ικανοποιήσει την ακόρεστη καταναλωτική βουλιμία των μελών της και για να γεμίσει τον κενό χρόνο τους, που επιζητεί την υπερβολή και την πληθωρικότητα, που ικανοποιείται με την πορνογραφία και την καταστροφή του «άλλου» και βλέπει μόνο μέσα από την τηλε-κλειδαρότρυπα οτιδήποτε της προσφέρεται, και που καλύπτει την κατάθλιψη του «μέσου» θεατή -που κατακλύζει ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους προς άγραν στιγμών ευχαρίστησης και παραξενίσματος- με πέπλα αδιαφορίας και κορεσμού, το να επιστρέψεις στο γυμνό σχέδιο, την μονοκοντυλιά και το αχνό αποτύπωμα είναι τουλάχιστον τόλμημα και ρίσκο μεγάλο. Αν μάλιστα καταφέρεις να μαγνητίσεις το βλέμμα, να ερεθίσεις τη σκέψη του συνομιλητή σου με αυτά τα ελάχιστα, και να προκαλέσεις στοιχειώδη έστω ευχαρίστηση, τότε μπορείς να κερδίσεις και τον έπαινο της αυθεντικής και ανθεκτικής δημιουργίας.

Ο Ηλίας Παπαηλιάκης με την νέα του ατομική έκθεση κάτω από τον -χαρακτηριστικό των προθέσεων του- τίτλο «Η ώρα του μάγου», (στο Κάστρο της Νάξου, στο κτίριο όπου λειτουργούσε κάποτε η Σχολή των Ουρσουλινών και τώρα είναι το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Νάξου και μικρών Κυκλάδων), έρχεται να συνεχίσει από εκεί που είχε σταματήσει με «Τα θεωρητικά αντικείμενα: Έργα 2017-2020», πάλι σε επιμέλεια του Χριστόφορου Μαρίνου, τότε στην πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, εν μέσω περιορισμών και εγκλεισμών λόγω Covid 19.

Εκείνα τα έργα που είδαμε τότε για πρώτη φορά, αποτύπωναν τη στροφή που έκανε ο Παπαηλιάκης από το «ζωγραφικό» στο «γραμμικό» και από το «βάθος» στην «επιφάνεια». Ήταν μια επιστροφή στη ρίζα της ζωγραφικής, στη γραμμή, μέσα από την αίσθηση και τα ερεθίσματα που δέχτηκε ο ίδιος από τη συχνή επαφή του με τα εκθέματα των αρχαιολογικών μουσείων και δη τα κυκλαδίτικα ειδώλια που κατά τα λεγόμενα του μελέτησε ιδιαίτερα και στο αρχαιολογικό της Νάξου που βρίσκεται δίπλα στο κτίριο των Ουρσουλινών. Ταυτόχρονα, ο Παπαηλιάκης ενδιαφέρεται για την μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη, για ρεύματα και καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, όπως ο Πικάσο και ο Αλεξάντερ Κάλντερ, εκφράζοντας με τη σειρά του την επιθυμία «να τεθεί η ζωγραφική σε κίνηση». Στην «Ώρα του μάγου» η επιθυμία αυτή μάλιστα οξύνεται και δικαιώνεται. Δημιουργείται η εντύπωση του «τυχαίου», που βέβαια προκύπτει μέσα από δουλειά και προσχέδια πριν την τελική χάραξη της μονοκοντυλιάς που δίνει σχήμα και ζωή στο καινούργιο αφήγημα του ζωγράφου. Ο Παπαηλιάκης παίζει με τις έννοιες και την αίσθηση του «εύθραυστου», της «ισορροπίας», της «ανατροπής», του «εφήμερου» αλλά και του «συνεχούς». Πάνω απ’ όλα όμως αποθεώνει το «παιχνίδι» καθ΄ αυτό, παίζει ο ίδιος σαν μεγάλο παιδί, όπως παίζει και το φως από το Ναξιώτικο ηλιοβασίλεμα που μπαίνει άπλετο από τα μεγάλα παράθυρα της αίθουσας που είναι στημένη η έκθεση. Άνθρωποι, ζώα και αντικείμενα έχουν μια μοναδική ελαφρότητα σα να μετεωρίζονται στο κενό των μεγάλων ζωγραφικών επιφανειών που επιλέγει ο Παπαηλιάκης για να δημιουργήσει τη νέα του σειρά.

Στην «Ώρα του μάγου» συναντιέται ο Homo Faber (ο άνθρωπος τεχνίτης) και ο Homo Ludens (ο άνθρωπος που παίζει), όπως τον ορίζει ο Ολλανδός ιστορικός και θεωρητικός του πολιτισμού, Γιόζαν Χουιζίνγκα, ο οποίος τοποθετεί το παιχνίδι στο κέντρο του πολιτισμού του ανθρώπου.

Ο Παπαηλιάκης κατασκευάζει έργα που στόχο έχουν να διασκεδάσουν με χιούμορ και τον λυρισμό μιας παιδικής αθωότητας, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στους τίτλους που επιλέγει να τους δώσει: «Εργοστάσιο παιχνιδιών», (το μεγαλύτερο έργο της έκθεσης, διαστάσεων 3,5 χ 4 μέτρα), «Η ώρα του μάγου», «Αγόρι με μπαλόνι διαβάζει βιβλίο», «Η ζωή στην εξοχή», «Η ώρα του ήλιου», «Το ηλιοβασίλεμα στο παλάτι», «Το ενυδρείο». Όλα τα έργα είναι 2χ2 μέτρα, όσο το σώμα και το άνοιγμα των χεριών του ζωγράφου, σαν να ζωγραφίζει ακριβώς στα όρια του σώματος του. Στο χώρο της έκθεσης υπάρχει ακόμη ένα έργο, γλυπτό, ο Γραφέας, από ξύλο και ζωγραφισμένο χαρτόνι που βλέπει προς μια κατασκευή από γυαλί και ξύλο με τίτλο «Έξι μελέτες για το Κυκλαδικό στερεό». Πρόκειται για έξι κουτιά γυάλινα με μία ακόμη κάθετη πλευρά στο εσωτερικό τους και μια μικρή οπή στο πάνω μέρος, τοποθετημένα πάνω σε δύο ξύλινα τραπέζια. Μια μελέτη της έννοιας του ζωγραφικού συστήματος - έργο με ρυθμό και αρμονία που ηρεμεί το βλέμμα, αφού πρώτα όμως προκαλεί τη διερώτηση του θεατή. Ένα πρόσθετο στοιχείο αν θέλετε, σε σχέση με την προηγούμενη έκθεση, είναι η ευρεία χρήση του χρώματος με τη λογική ενός γεωμετρικού περιβάλλοντος που περικλείει ή συνυπάρχει με τα ζωγραφικά σχέδια και προσθέτει ένταση στον κάθε πίνακα.

Να θυμηθούμε ότι ανάμεσα στην έκθεση της Νάξου, που θα διαρκέσει μέχρι τις 19 Σεπτεμβρίου, και εκείνης της πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων, είχε μεσολαβήσει «Το φιλί», η μεγάλη τοιχογραφία σε πολυκατοικία του Μεταξουργείου ενώ στα προσεχώς υπάρχει μια έκδοση με έργα του Παπαηλιάκη για το φθινόπωρο του τρέχοντος και μια μεγάλη έκθεση με καινούργια έργα του το 2023 από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του ιδρύματος Ωνάση.

*Ο Δημήτρης Τρίκας είναι μουσειολόγος, δημοσιογράφος

Ηλίας Παπαηλιάκης, Η ώρα του μάγου, 2021, χρώματα λαδιού σε καμβά, 200 x 200 εκ.