Η μνήμη των λέξεων

Jeff Koons, Apollo Windspinner, 2020-2022, φωτ.: Ευτυχία Βλάχου

Της Έλσας Κορνέτη*

ΕΥΑ ΡΟΥΝΕΦΕΛΤ, Από τον κόσμο, εκδόσεις Σαιξπηρικόν, σελ. 80

Η μυστήρια δύναμη, η μυστήρια απόκοσμη δύναμη μιας αέναης ενάργειας που καθαρίζει, τακτοποιεί και συμμαζεύει κρατώντας πεισματικά με αόρατες κλωστές την αρχέγονη τάξη των πραγμάτων διαπνέει την εν λόγω συλλογή της Εύα Ρούνεφελτ, της σημαντικής Σουηδής ποιήτριας που για το βιβλίο της αυτό έλαβε το Μεγάλο Βραβείο των Εννιά, της σουηδικής Ακαδημίας των Εννιά.

Ποιήματα κοσμικά και απόκοσμα προκύπτουν αβίαστα σαν να κοιτάς από το στόμιο ψηλά το σκοτεινό βάθος ενός πηγαδιού. Η λέξη στόμα άλλωστε είναι μια λέξη που επαναλαμβάνεται συμβολικά στη συλλογή της ποιήτριας, προκαλώντας συχνά την αίσθηση του μετέωρου και της αιώρησης μια κατάσταση ανάμεσα στη βαρύτητα και την ανύψωση. Ποιήματα που συνομιλούν με το αρχέγονο, με «το μετέπειτα» με τη γη που βρίσκεται από κάτω και το ανεξερεύνητο βάθος της.

«Κόμμα, κάλυμα/ Το δωμάτιο τα πράγματα ανυψώνονται,/ το βάρος εξαφανίζεται απ’ όλα τα αγγεία/ όταν αδειάζει ένας άνθρωπος»

Ο χώρος και ο χρόνος στην ποιητική συλλογή της Ρούνεφελτ είναι αμφιλεγόμενοι. Η ποιήτρια διερευνά με περιέργεια και τόλμη, με ποιήματα απολύτως κρυπτικά την περίφημη ανθρωπική αρχή, δηλαδή τον στοχασμό και τη φιλοσοφία στην κοσμολογία και στην οντολογία, μια περίπλοκη όσο και πολυσύνθετη αναζήτηση των αρχών της ύπαρξης και της συγκρότησης του Όντος περνώντας όπως ομολογεί με θλίψη μέσα από το «σκοτεινό φως», μέσα από «λεία όνειρα», μέσα από το κάτι και το κάπου στο «μετέπειτα».

Η Ρούνεφελτ γράφει χαρακτηριστικά στο ποίημά της «Λέξεις» για τις παλιές χειρόγραφες επιστολές που τείνουν ή έχουν ήδη εξαφανιστεί δίνοντας τη θέση τους σε απρόσωπα και άχαρα κομπιουτερόγραφα. «Οι λέξεις συμπνέουν αυστηρά κι απρόσεκτα/ όταν επικοινωνούν/ Οι παλιές χειρόγραφες επιστολές/ Το να βάζεις πάνω εκεί τη γλώσσα και ν’ ακούς τον δισταγμό/ αυτής που γράφει/ Μπορείς ν’ αναστηθείς αν αναπνεύσω/ τι έγραψες πριν πεθάνεις;»

Είναι ένα θέμα σπάνιο και σημαντικό αυτό που πραγματεύεται η ποιήτρια, μια ανάγκη επαναφοράς της αρμονίας του αρχέγονου κόσμου, άλλωστε ο πρωτότυπος κυριολεκτικός τίτλος του βιβλίου ονομάζεται «Προαιώνιο ή Αρχέγονο» και είναι εντυπωσιακό το πόσο άρτια και επιτυχημένη είναι η ποιητική της προσέγγιση στην αναζήτηση της ιστορικής εμπειρίας τους ανθρώπου, κάτι που κατορθώνει με μια συναρπαστική απλότητα και ενάργεια στα εκφραστικά της μέσα που επαναφέρουν τη μνήμη των λέξεων, «σπάζοντας τα ίδια τα κόκαλά τους».

«Η λογοτεχνία δεν χρησιμοποιεί τη λέξη απλώς. Χρησιμοποιεί και τη μνήμη της, πράγμα που σημαίνει ότι χρειάζεται να έχεις ζήσει μια γλώσσα για να σου μιλήσει με ακρίβεια» είχε πει κάποτε χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του ο πρόσφατα χαμένος συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που προκύπτει από την προσεκτική ανάγνωση του «Από τον κόσμο» είναι το γεγονός ότι εντοπίζει κανείς μια παράλληλη αναφορά πάνω στο ίδιο θέμα, της Εύα Ρούνεφελτ και μιας πολύ σημαντικής λογοτέχνιδας, της νομπελίστα Όλγκα Τόκαρτσουκ με το σπουδαίο μυθιστόρημά της «Το αρχέγονο και άλλοι καιροί». Μια σημαντική διαπίστωση λοιπόν, για μια ποιήτρια και μια ποιήτρια-λογοτέχνη, μια Σουηδή και μια Πολωνή που άθελά τους είναι σαν να συνομιλούν κάνοντας μια φανταστική βόλτα, μοιράζοντας από κοινού την παρατήρηση, την αδιόρατη ειρωνεία, την απουσία συναισθηματικών εξάρσεων, τη δύναμη της διαμόρφωσης, διατρέχοντας το Αρχέγονο που βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος, στην Ησυχία που είναι μια περιοχή, κυλώντας σε μια ροή γεγονότων που είναι κοντά στο Όνειρο, χωρίς χρόνο, χωρίς απόσταση, χωρίς αρχή και χωρίς τέλος. Από το ποίημα με τον τίτλο «Όνειρο ύπνου»: «Κράτα με/ Ο κόσμος απομακρύνεται/ κρυμμένος κάτω από τα άσπρα/[…] Αυτή θέλει να χαθεί στις σπείρες του κοχυλιού.

Η ποίηση της Εύα Ρούνεφελτ είναι μια ποίηση με μια δύναμη κρυφή που δεν ωρύεται, αλλά φέρει κάτι από την αρχέγονη δύναμη των έκπληκτων ματιών ενός ανοικτομάτικου βρέφους που βλέπει καθετί γύρω του στον κόσμο για πρώτη φορά. Ο συγγραφέας-μεταφραστής Βασίλης Παπαγεωργίου προικισμένος με την εμπειρία του, και το σεβασμό του για την αυστηρή και σωστή απόδοση του έργου ομότεχνών του, μας χαρίζει για άλλη μια φορά μια εξαιρετική μετάφραση από τα Σουηδικά του πρόσφατου έργου της τόσο σημαντικής αυτής ποιήτριας πετυχαίνοντας το στοίχημα της απόδοσης στα Ελληνικά μιας αβαρούς αίσθησης των λέξεων. Ένα αξιοπρόσεκτο ποιητικό βιβλίο που αναδεικνύεται από την καλαίσθητη σειρά Purgatorio των εκδόσεων Σαιξπηρικόν και που αξίζει να διαβαστεί.

*Η Έλσα Κορνέτη είναι συγγραφέας