Spring Forward Festival

Κατερίνα Μπότσαρη, Tiny Subjects (λεπτομέρεια), 2022, εξηλασμένη πολυστερίνη, ακρυλικό, ντουκόχρωμα, υαλόνημα

Μια σφυγμομέτρηση του «νέου» στον ευρωπαϊκό χορό

Της Παρασκευής Τεκτονίδου*

Τη δεκαετία του 1990όταν ξεκίνησε το Aerowaves, ο «σύγχρονος χορός» βρισκόταν σε μία συνθήκη πολύ διαφορετική από αυτή που είναι σήμερα. Ο «ευρωπαϊκός χορός», όρος που από τα τέλη του 20ού αι. ονομάζει μία ευρεία ομάδα πληθυντικών και πολυτροπικών πειραματικών πρακτικών, έψαχνε ακόμη τα βήματα και τα όριά του. Αξίζει να σκεφτεί κανείς ότι στην Ελλάδα, οι κρατικές επιχορηγήσεις που αφορούσαν αμιγώς το χορό θεσμοθετήθηκαν μόλις το (1995), όταν ξεκίνησε και το διεθνές φεστιβάλ χορού Καλαμάτας. Έκτοτε, οι παραστάσεις χορού δεν περιορίζονται μόνο στη διερεύνηση της κίνησης αλλά ανοίγουν και σε αλλότρια πεδία, σε συνομιλία με τις άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές και ιδιαίτερα τα σύγχρονά τους εικαστικά. Η πύκνωση των πειραματικών πρακτικών αθροιστικά τα επόμενα χρόνια εξοικείωσε το κοινό (τουλάχιστον ένα σημαντικό κομμάτι του) με έργα που έχουν, μεταξύ άλλων, τη μορφή μίας διάλεξης ή μίας συναυλίας. Αν σήμερα λοιπόν η απάντηση στην ερώτηση «μα είναι αυτό χορός;» είναι καταφατική και για έργα χορού στα οποία οι περφόρμερ δεν στροβιλίζονται ούτε πετούν ή εκτείνουν τα μέλη τους στον αέρα τότε ακόμη, αποτελούσε αντικείμενο μίας ευρύτερης δημόσιας διαβούλευσης που ενέπλεκε και την κριτική.

Η κίνηση λοιπόν του John Ashford να προσκαλέσει τον Οκτώβριο του 1996 «μία μικρή ομάδα επαγγελματιών του χορού», διεκδικώντας έναν θεσμικό χώρο που να εκπροσωπεί κυρίως τέτοιου είδους έργα ήταν αποφασιστικής σημασίας. Η επιμονή τους να τηρούν την φθινοπωρινή ετήσιά συνάντηση «αναζητώντας τους ανερχόμενους χορογράφους της Ευρώπης», απέδωσε ένα ευρύ δίκτυο με εταίρους (partners) σε 33 χώρες, μία εκ των οποίων και η Ελλάδα. Κάθε χρόνο, τέλη Οκτώβρη, συναντιούνται σε μία διαφορετική ευρωπαϊκή πόλη για να επιλέξουν τις παραστάσεις που θα παρουσιάσουν στο Spring Forward festival, το εαρινό φεστιβάλ του Aerowaves, που ξεκίνησε το 2011. Το φετινό έγινε στην Ελευσίνα, στα πλαίσια του θεσμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης. Τα έργα που είδαμε εκεί ήταν όσα ξεχώρισαν ανάμεσα σε περίπου 600 αιτήσεις.Hαύξηση των παραστάσεων που αιτούνται εκπροσώπηση μοιάζει να είναι ενδεικτική της διαδρομής που έχει διανύσει ο «σύγχρονος χορός» τα 25 αυτά χρόνια, νούμερο που συμπίπτει με τα «γενέθλια» του Aerowaves.Μίας διαδρομής που εκδιπλώνεται, διαχέεται και διευρύνεται καθώς αντλεί από ό,τι συναντά στον δρόμο της ενώ αφουγκράζεται και αντηχεί τον κόσμο γύρω της.

Τι είδαμε. Κριτήριο της επιλογής των παραστάσεων, πιστό στην αναζήτηση «ανερχόμενων καλλιτεχνών», μοιάζει να παραμένει η «καινοτομία» και η διάθεση διερεύνησης σε σχέση με το «τι αφορά ο χορός», ποιο είναι το μέσο αλλά και τα όριά του καθώς επίσης και τι νέους τρόπους θέασης προτείνει. Και οι φετινές παραστάσεις φαίνεται να προσεγγίζουν τον χορό με μία «ριζοσπαστικότητα», με την έννοια ότι τον αναζητούν και τον εντοπίζουν εξίσου στην ενσώματη εμπειρία αλλά και σε καλλιτεχνικά ή επιστημονικά πεδία, όπως τα εικαστικά, η μουσική, η ποπ κουλτούρα ή η ιστορία. Άλλωστε, το επίθετο «σύγχρονος» που προηγείται του χορού μοιάζει να απαιτεί αυτή την παραλληλία/συνομιλία με την επικαιρότητα, τα άλλα καλλιτεχνικά πεδία αλλά και τις θεωρητικές πειθαρχίες όπως συμβαίνουν σήμερα.

Ό,τι είδα, από τις λίγες που κατάφερα να δω, μου κίνησε σίγουρα το ερευνητικό τουλάχιστον ενδιαφέρον, ενώ μου δημιούργησε την εντύπωση, ότι οι νέοι καλλιτέχνες γνωρίζουν τη «συζήτηση» που σε μορφή τίτλων συνοψίστηκε παραπάνω. Το έργο των καλλιτεχνών που τη δεκαετία του 1990 πειραματίζονταν έξω από το επίσημο θεσμικό πλαίσιο των σπουδών χορού, όπως, ανάμεσα σε άλλους, η Anna Teressa de Keersmaeker, o Jerome Bel, o Xavier Le Roy, o Jonathan Burrows, η Maguy Marin, η Vera Mantero, ή η Maria La Ribot, για να ονομάσω κάποιους από τους πιο γνωστούς, είναι διαθέσιμο για μελέτη και ανάλυση, «θεραπεύεται» σε μία αναδυόμενη βιβλιογραφία για τον χορό και διδάσκεται στην καλλιτεχνική «ακαδημία». Κάποιοι από παραπάνω άλλωστε, όπως ηKeersmaekerείναι, θα λέγαμε, σήμερα η «ακαδημία».

Αυτή η γνώση διανοίγει από τη μία δυνατότητες που ενεργοποιούν πολλαπλές και πολυτροπικές καλλιτεχνικές μορφές. Από την άλλη, γνώριμη καθώς είναι εξίσου και στους θεατές, δημιουργεί πέρα από κριτήρια και προσδοκίες. Στην πλειοψηφία τους, τα έργα που είδαμε επένδυσαν στην «ανοικείωση» από το αναγνωρίσιμο λεξιλόγιο του χορού, ή τη φόρμα μίας χορευτικής παράστασης. Επιθυμητά, το «παραξένισμα» που προκαλεί η απόσταση από ό, τι αναγνωρίζεται ως χορός ή ως χορευτική περφόρμανς προκαλεί, μπορεί να κινητοποιεί τους θεατές σε διαδικασίες «μετάφρασης» της παράστασης. Οι διαδικασίες αυτές συμβαίνουν σαν μια σειρά συσχετίσεων εκείνων που η θεατής αναγνωρίζει με εκείνα που συναντά για πρώτη φορά. Η διάνυση της απόστασης από το «γνωστό» στο «καινούριο» φέρει δυνάμει για τη θεατή δυνατότητες χειραφέτησης (Ρανσιέρ).

Αυτές οι σκέψεις φαίνεται να δημιουργούν μία τάση που προκρίνει την επένδυση στο μη γνώριμο, στο παράξενο, στο μη συν-αισθηματικό, συχνά στο μπερδεμένο (absurd) και σίγουρα στο αναστοχαστικό. Συνιστά πάντα μια πρόκληση και προξενεί ενδιαφέρον όταν συναντά κανείς εκείνο που δεν αναγνωρίζει. Συμβαίνει βέβαια κάποιες φορές, και όχι μόνο σε έργα χορού, να ξεκινά κανείς διαδικασίες «μετάφρασης» και να καταλήγει στην ίδια «ακατανοησία», το «απρόβλεπτο» ή την αναστοχαστικότητα ως αυτοσκοπό. Μου δημιουργήθηκε αυτή την αίσθηση σε κάποια από τα έργα του φεστιβάλ, όχι σε όλα. Άλλα, παρόλο που εκκινούσαν από μία ενδιαφέρουσα ιδέα και καλλιτεχνική χειρονομία χρειάζονταν ίσως μία μεγαλύτερη οικονομία υλικών. Ξεχώρισα ανάμεσα σε εκείνα τα λίγα που είδα το Hole in Space για τις ενδιαφέρουσες επιλογές των προβολών στις οθόνες που βρίσκονταν επί σκηνής, το Pas de deux, για την οικονομία τόσο στο χορογραφικό υλικό όσο και στα απλά και καθαρά της ερωτήματα σε σχέση με την κλασσική αναπαράσταση ενός ντουέτου, και το έργο των Collettivo MINE Esercizi per un manifesto poetico που απρόσμενα, παρόλο που δεν πρότεινε κάτι τόσο ριζοσπαστικά νέο, επέτρεψε να αναδυθούν κατά τη διάρκεια της παράστασης ποικίλοι συνειρμοί. Επίμονα, επίπονα και δύσκολα και για του περφόρμερ τα τελευταία δύο «ταιριάζουν», σκέφτηκα, και συγχρονίζονται με στους εξαιρετικά απαιτητικούς καιρούς που ζούμε.

Το Bolero του Jesus Rubio Rama, η παράσταση λήξης του φεστιβάλ, ανοιχτή για το ευρύ κοινό της Ελευσίνας, μου άφησε ανάμεικτα συναισθήματα. Είχα δει το Bolero ως ντουέτο το 2017στα πλαίσια του Arc for dance Festival, μέρος του ευρύτερου δικτύου του Aerowaves, έξω από το μετρό του Κεραμεικού. Βρισκόμασταν σε απόσταση αναπνοής από τους περφόρμερ. Η ορμή τους και η εγγύτητα με τα σώματά τους έκοβε την ανάσα. Η διευρυμένη εκδοχή της χορογραφίας, επένδυσε στην ίδια δυναμική που ωστόσο ειδωμένη από απόσταση, σε ανοιχτό θέατρο, παρά το σχετικά μεγάλο αριθμό των χορευτών (12), δεν είχε την ίδια επίδραση. Ίσως μόνο για εκείνους που βρίσκονταν αρκετά κοντά στην σκηνή. Είναι ένα έργο, νομίζω, φτιαγμένο για κλειστό θέατρο. Η αμιγώς «χορευτική» μορφή του, που αντλεί από τεχνικές ρεπερτορίου, δεν «συνάντησε» τους πιο «απαιτητικούς» θεατές. Ωστόσο, ως μία χορευτική γλώσσα αναγνωρίσιμη στο ευρύ κοινό που προσέγγισε το σώμα, τις δυνατότητες επικοινωνίας του χορού με όρους βαθιά συναισθηματικούς ενθουσίασε την πλειοψηφία των θεατών της που σηκώθηκαν όρθιοι σε μία συγκινητική στιγμή χειροκροτώντας θερμά. Αυτή η θέρμη είναι άλλωστε ζητούμενη όταν δημιουργείς ένα έργο τέχνης ή αν όχι, με αυτή τη θέρμη σίγουρα συνδιαλέγεται.

Εν κατακλείδι. Τα φεστιβάλ, με το πυκνό τους πρόγραμμα, αποτελούν πάντα μία προνομιακή στιγμή για τους θεατές τους. Ιδιαίτερα για εκείνες/ους που ενδιαφέρονται για ένα καλλιτεχνικό πεδίο. Η ευκαιρία να δεις «μαζεμένα» τόσα έργα, να αφουγκραστείς κάποιες από τις σύγχρονες χορογραφικές τάσεις, είναι ταυτόχρονα εξαιρετικά παραγωγική, γόνιμη και συναρπαστική. Ο «βομβαρδισμός» παραστάσεων, με την έννοια του βομβαρδισμού σπόρων (seedbombing) δεν μπορεί παρά να γονιμοποιεί όποιες/ους διατηρούνται σε μία κατάσταση εγρήγορσης παρακολουθώντας, παρατηρώντας, στοχάζοντας. Και ένας βομβαρδισμός σπόρων δεν μπορεί παρά να φέρει πλούσιες συγκομιδές.

*Η Παρασκευή Τεκτονίδου είναι δραματουργός, ερευνήτρια και κριτικός χορού