Βλέποντας τηλεόραση

03.  Κρις Γιανάκος, Drawing of Maroussi Project, 1996

Της Ευθυμίας Γιώσα*

Ανέκαθεν θαύμαζα την ικανότητα ορισμένων δημιουργών να μιλούν για εξόχως σημαντικά θέματα με τέτοιο τρόπο ώστε αφενός να σέβονται τη βαρύτητα των εν λόγω ζητημάτων και αφετέρου να τα καθιστούν προσιτά και ενδιαφέροντα στο ευρύ κοινό. Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει «μέσος αναγνώστης» ή «μέσος θεατής», αυτός μάλλον (έχει εκπαιδευτεί να) κάνει την πιο «εύπεπτη» επιλογή, ήτοι εκείνη που δε θα τον ταλαιπωρήσει πολύ διανοητικά και ταυτόχρονα θα του προσφέρει μια κάποια τέρψη. Συνεπώς, όταν ένα αμερικανικό σίριαλ, ανάμεσα στις αναφορές στα Φιλαράκια, την Μπιγιονσέ και την Αριάνα Γκράντε, επιχειρεί και καταφέρνει μια άκρως αξιόλογη εισαγωγή στην Ηθική Φιλοσοφία, δε μένει παρά να βγάλουμε το καπέλο στον… ηθικό αυτουργό αυτού, τον Μάικλ Σουρ, και να αφεθούμε απολύτως συνειδητά στην απόλαυσή του.

Το The Good Place (Το Καλό Μέρος) προβλήθηκε από το τηλεοπτικό δίκτυο NBC από το 2016 έως το 2020 και ξετυλίγεται σε 52 κεφάλαια (και όχι επεισόδια). Όλα ξεκινούν όταν μια νεαρή γυναίκα, ονόματι Έλενορ, πεθαίνει και βρίσκεται στον παράδεισο. Εκεί την περιμένει ο αρχιτέκτονας της γειτονιάς, στην οποία πρόκειται να περάσει την αιωνιότητά της, για να της εξηγήσει πώς λειτουργεί το σύστημα. Όλα καλά κι όλα ωραία, μόνο που η Έλενορ δεν ήταν αυτό που λέμε «καλός άνθρωπος» όταν βρισκόταν εν ζωή. Ένας άλλος νεκρός, λοιπόν, ο Τσίντι Αναγκόνιε, καθηγητής Ηθικής κατά την παραμονή του στη Γη, αναλαμβάνει να κάνει την Έλενορ καλύτερο άνθρωπο, παραδίδοντάς της μεταθανάτια μαθήματα Ηθικής Φιλοσοφίας.

Σύμβουλοι της σειράς, όσον αφορά το φιλοσοφικό κομμάτι, ήταν ο φιλόσοφος Τοντ Μέι∙ το βιβλίο, δε, το οποίο είχε ως μπούσουλα ο Σουρ κατά τη διάρκεια του σίριαλ, είναι το βιβλίο του Τοντ υπό τον τίτλο Death – The art of living (κυκλοφορεί και στα ελληνικά ως Θάνατος – Αντιμέτωποι με τη θνητότητά μας, μτφρ. Σπύρος Κουρούκλης, εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες, 2016) και η καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο UCLA, Πάμελα Χιερόνυμι. Οι αναφορές σε βιβλία και φιλοσόφους μπορούν κάλλιστα να καταλήξουν σε μια λίστα φιλοσοφικών αναγνωσμάτων με θέμα την Ηθική Φιλοσοφία. Παραθέτω ορισμένα εξ αυτών (για εμάς τους αρχάριους που στερούμαστε και φιλοσοφικού υπόβαθρου): «Μεταφυσική των Ηθών» του Ιμμάνουελ Καντ (μτφρ. Κώστας Ανδρουλιδάκης, εκδόσεις Σμίλη, 2013), «Ωφελιμισμός» του Τζον Στιούαρτ Μιλλ (μτφρ. Φιλήμων Παιονίδης, εκδόσεις Πόλις, 2013), «Μια πραγματεία για την ανθρώπινη φύση» (το πρώτο βιβλίο κυκλοφορεί σε μετάφραση Μαρίας Πουρνάρη, εκδόσεις Πατάκη, 2011, το δεύτερο βιβλίο σε μετάφραση Γιώργου Καράμπελα, εκδόσεις Ηριδανός, 2015, το τρίτο βιβλίο σε μετάφραση Βασίλειου Μακρυπούλια, εκδόσεις Ρώμη, 2016, ενώ το τρίτο βιβλίο, σε μετάφραση και πάλι του Μακρυπούλια, κυκλοφόρησε εκ νέου το 2019 από τις εκδόσεις Άμμων Εκδοτική), «Κεκλεισμένων των θυρών» του Ζαν-Πωλ Σαρτρ (δυστυχώς, η δίγλωσση έκδοση του Γαβριηλίδη σε μετάφραση Πάνου Κυπαρίσση δεν είναι πλέον διαθέσιμη, φαίνεται ότι μπορεί κάποιος να βρει μια παλαιότερη μεταφραστική εκδοχή, του Γρηγόρη Γρηγορίου, από το 1995 και τις εκδόσεις Αιγόκερως), «Φόβος και Τρόμος» του Σαίρεν Κίρκεγκωρ (μτφρ. Άννα Σολωμού, εκδόσεις Νεφέλη, 1994), «Η χαρούμενη επιστήμη» του Φρίντριχ Νίτσε (μτφρ. Ζήσης Σαρίκας, εκδόσεις Πανοπτικόν, 2010). Εννοείται πως δε λείπει ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης, η Υπατία (σε μια ιδιαιτέρως αστεία εκδοχή της), ενώ νομίζω πως αξίζει να προσθέσω σε αυτή την αναγνωστική λίστα και δύο βιβλία τα οποία δεν έχουν μεταφραστεί (τουλάχιστον όχι ακόμη) στην ελληνική γλώσσα, αλλά σίγουρα είναι ικανά να εξάψουν το ενδιαφέρον του επίδοξου μελετητή. Το πρώτο είναι το What we owe each other? (Τι οφείλουμε ο ένας στον άλλο;) του αμερικανού φιλοσόφου Τ.Μ. Σκάνλον και το Ordinary Vices (Συνηθισμένα αμαρτήματα) της αμερικανίδας φιλοσόφου Τζούντιθ Σκλαρ.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν καθώς τα κεφάλαια-επεισόδια προχωρούν, είναι πολλά και απαιτητικά. Λόγου χάρη, κατά πόσο μετράει η πρόθεση πίσω από μια πράξη; είναι ποτέ θεμιτά τα ψέματα και γιατί; υπάρχει αυτό που λέμε «ελεύθερη βούληση»; πόσο εύκολο είναι να είσαι «καλός άνθρωπος»; και, εν πάση περιπτώσει, τι σημαίνει κάτι τέτοιο; τι ρόλο παίζουν οι άλλοι στη ζωή μας; ποιο το νόημα της ευτυχίας αν είναι αιώνια;

Τα πρώτα δεκατρία κεφάλαια του The Good Place, δηλαδή την πρώτη σεζόν της σειράς, παρακολούθησαν κατά μέσο όρο πάνω από 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Πάνω από 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν μια, έστω μικρή, επαφή με τον εννοιολογικό κόσμο της φιλοσοφίας και τον φιλοσοφικό τρόπο σκέψης. Σε ορισμένους, ενδεχομένως να γεννήθηκε η επιθυμία να εντρυφήσουν περισσότερο, κάνοντας μια διαδικτυακή αναζήτηση του ονόματος ενός φιλοσόφου ή ακόμη αγοράζοντας κάποιο από τα βιβλία για τα οποία γίνεται λόγος στην κωμική σειρά – να που η ποπ κουλτούρα μπορεί ενίοτε να φανεί χρήσιμη. Αν το δίλημμα του τρόλεϊ, το οποίο διατύπωσε η Αγγλίδα φιλόσοφος, Φιλίππα Φουτ, χρειάζεται να ενδυθεί έναν… τρέντι μανδύα για να γίνει ελκυστικό, ας τον ενδυθεί, διότι, ας μη γελιόμαστε, ενίοτε ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Εν προκειμένω, δε, τα μέσα είναι πέρα για πέρα αποδεκτά.

*Η Ευθυμία Γιώσα είναι συγγραφέας