Ιστορήσεις

Άποψη της έκθεσης «Λιθολογία» του Ζήση Κοτιώνη στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, φωτ. Μενέλαος Μυρίλλας

Του Κωνσταντίνου Μπούρα*

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΙΩΤΟΣ, Κάποτε στον Τριπόταμο. Ιστορίες έρωτα, πολιτισμού και αντίστασης στη σκιά ενός γρανιτένιου βράχου, Κοινωνία των (δε)κάτων, σελ. 112

Κάπου μεταξύ νοσταλγικής αφήγησης, ιστορικής πραγματείας, οικονομολογικής ανάλυσης, επιστημονικού δοκιμίου και στατιστικής παρακολούθησης των απογραφών, κινείται αυτό το γοητευτικό αμάλγαμα μεθόδων, τρόπων, ρυθμών. Το βιβλίο μας πείθει να αγαπήσουμε το χωριό της Τήνου με το όνομα Τριπόταμος, ακόμα κι αν το ξέρουμε μόνον ως εξοχική κατοικία του Κορνήλιου Καστοριάδη.

Στο άκρως σαγηνευτικό τούτο πόνημα παρακολουθούμε την πορεία της ιδιαίτερης αυτής περιοχής της Τηνιακής ενδοχώρας, από τα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι σήμερα. Κι όπως επισημαίνει ο ίδιος ο συγγραφέας, ερευνητής και μελετητής της τοπικής ιστορίας του νησιού της Παναγίας, «Καθώς ο χρόνος πλησιάζει προς τα εμάς, τα τεκμήρια πληθαίνουν και ο γραφιάς από παραμυθάς μετατρέπεται σε αφηγητή πραγματικών ιστοριών, αφού ο υποθετικός αφηρημένος λόγος παραχωρεί τη θέση του στο πραγματικό και στο συγκεκριμένο. Όλες οι ιστορίες αναμετρώνται με τον ίδιο αντίπαλο: τον χρόνο. Αν νικήσουν, παίρνουν ως έπαθλο την αθανασία. Αν χάσουν, το τίμημα είναι η λήθη. Έτσι κάποιες απ’ αυτές καταλήγουν να γίνονται αθάνατες και κάποιες άλλες να χάνονται στο έρεβος της λησμονιάς» (σελ. 11). Επέλεξα να παραθέσω τούτο το άκρως αντιπροσωπευτικό απόσπασμα, γιατί καταδεικνύει πως επιστημονικότητα και λογοτεχνικότητα συμβαδίζουν, χτυπώντας μια φλέβα γνήσιας λαϊκής θυμοσοφίας. Εξάλλου, η κλίση προς το γνωμικό είναι χαρακτηριστικό της προφορικής παράδοσης των γεωργικών κοινωνιών.

Είναι πολλά τα σκοτεινά χρόνια (και όχι μόνον οι αιώνες) που μεσολάβησαν ανάμεσα στην παρακμή των μυκηναϊκών ανακτόρων και στην λεγομένη Κάθοδο των Δωριέων. Η πέτρα και το νερό, η ακάματη εργατικότητα των ανώνυμων ηρώων, η εμφανής τάση τους προς την συμμετοχικότητα ενάντια σε κάθε δυνάστη-φοροεισπράκτορα, εκείνοι είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές αυτής της δοκιμιακής αφήγησης που συνδυάζει τη γλαφυρότητα με την συνεκδοχικότητα, και την αντικειμενικότητα με την δι-υποκειμενική αναψηλάφηση των επουλωμένων ιστορικών πληγών. Ούτως ή άλλως, η συλλογική μνήμη είναι σαν βαθύ πηγάδι, που συγκοινωνεί υπογείως με τον υδροφόρο ορίζοντα του Συλλογικού Ασυνείδητου.

“Σύντομη Ιστορία της αιγαιοπελαγίτικης περιπέτειας”, θα μπορούσε να είναι ένας ακόμη υπότιτλος. Σπανίως η τέχνη της επικέντρωσης αξιοποιείται τόσο λυσιτελώς από έναν αφηγητή, που έχει κεκτημένη την εμπειρία του ρέοντος δημοσιογραφικού λόγου και την εγγενή περιγραφικότητα, που δεν γίνεται όμως σε καμία περίπτωση “ρετρό”, ή “παλιομοδίτικη”.

Ψηφιδωτό ομογενοποιημένων στιγμών, με κεντρική ιδέα και ηθικό δίδαγμα: μην εγκαταλείπετε τη γη, λατρέψτε την, καλλιεργήστε την, τιμήστε την, ερωμένη και σύζυγο μαζί. Καλά όλα τα άλλα, ο τεχνολογικός μας εξοπλισμός καλπάζει προς την Ρομποτική, όμως ας μην καταστρέψουμε μέσα σε λίγες δεκαετίες εκείνο που άντεξε μέσα σε δύσκολες χιλιετίες, με λοιμούς, λιμούς, σεισμούς, καταποντισμούς, επιδρομές βαρβάρων, με μάχαιρα και με την επιβολή του δικαίου κάθε (προσκαίρως) ισχυρότερου.

Οι μυθοποιημένοι κάτοικοι του Τριποτάμου Τήνου, έτσι όπως αναδύονται ανάγλυφοι μέσα από τις σελίδες αυτού του μοναδικού για την αφηγηματική του χάρη βιβλίου, μας καλούν σε μια διαρκή αντίσταση ενάντια σε κάθε τύραννο, προασπίζοντας τα αναφαίρετα ανθρώπινα δικαιώματα, έτσι όπως το Άγραφο Δίκαιο της σοφόκλειας “Αντιγόνης” μέσα στους αιώνες τα έχει καταγράψει. Ισολογισμός, απολογισμός, καταλογισμός της βίαιης εκμετάλλευσης ανθρώπινων και φυσικών πόρων, από έναν άμετρο πολιτισμό που γεννά άπειρες νευρώσεις, ψυχώσεις, υπερκαταναλώσεις και πάσης μορφής δυστυχίες, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί το βιβλίο αυτό. 

*Ο Κωνσταντίνος Μπούρας είναι δρ Θεατρολογίας