Στο Μέτωπο

Φωτογράφοι και κινηματογραφιστές 

Γιάννης Μίχας, Σύνθεση, 1971, ακρυλικό σε ξύλο, 80 x 130 εκ. 

Του Μανόλη Κασιμάτη* 

Οκτώβρης 1940. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού, με την έναρξη των συγκρούσεων, εξέδωσε ανακοινώσεις ζητώντας φωτογράφους και κινηματογραφιστές για εθελοντική κατάταξη. Μέσα στο κλίμα ενθουσιασμού, ανταποκρίθηκαν πολλοί φωτορεπόρτερ και οπερατέρ. Όσοι κατατάχθηκαν, στη διάρκεια της θητείας τους υπάγονταν στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (ΓΥΣ) και σε ορισμένους απονεμήθηκε ο βαθμός του έφεδρου ανθυπολοχαγού (αυτονόητο ότι όλοι φορούσαν στολή εκστρατείας). 

Οι φωτογράφοι του στρατού, αλλά και οι φωτορεπόρτερ - ανταποκριτές των εφημερίδων, για να μπορούν να κινούνται μέχρι την πρώτη γραμμή έπρεπε να εξασφαλίσουν στρατιωτική άδεια. Στις δε φωτογραφικές εξορμήσεις τους στα διάφορα σημεία του μετώπου, τους συνόδευε πάντα μόνιμος αξιωματικός. Μετά τις εξορμήσεις αυτές, οι φωτορεπόρτερ - ανταποκριτές έδιναν τις φωτογραφίες που προορίζονταν προς δημοσίευση στην υπηρεσία λογοκρισίας για έλεγχο, και μόνο μετά το πέρας αυτού του αυστηρού ελέγχου αποκτούσαν το δικαίωμα να διοχετεύσουν το φωτογραφικό υλικό τους στις εφημερίδες και τα περιοδικά. Όλες σχεδόν οι ειδήσεις από το Αλβανικό Μέτωπο συνοδεύονταν πάντα με ανάλογες φωτογραφίες. Ο στρατός χρησιμοποιούσε την ίδια μεθοδολογία και στις φωτογραφίες των στρατιωτικών φωτογράφων του, αλλά κρατούσε αρκετές φορές και ορισμένες από τις φωτογραφίες των φωτορεπόρτερ για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες διαφόρων υπηρεσιών, π.χ. ως ενημερωτικό υλικό προς την Προεδρία της Κυβερνήσεως. 

Βέβαια, λόγω της επιβολής λογοκρισίας πολλές φωτογραφίες που έδειχναν τις σκληρές συνθήκες του πολέμου δεν δημοσιεύτηκαν τότε· π.χ. φωτογραφίες νεκρών στρατιωτών. Στα φωτογραφικά αρχεία του Πολεμικού Μουσείου και του Γενικού Επιτελείου Στρατού τα ονοματεπώνυμα των φωτογράφων συνήθως απουσιάζουν, όπως απουσιάζουν και από τις δημοσιεύσεις ή τις εκθέσεις που πραγματοποιούνται. 

Η περίοδος του ελληνοϊταλικού πολέμου, όπως αντίστοιχα και του ελληνογερμανικού, απ’ όπου έχουμε ελάχιστα φωτογραφικά ντοκουμέντα, μέχρι σήμερα δεν έχει αναλυθεί σφαιρικά και ολοκληρωμένα, ούτε στο φωτογραφικό πεδίο αλλά ούτε και στο κινηματογραφικό πεδίο, παρότι τα «Επίκαιρα» εκείνης της εποχής χρησιμοποιούνται συνεχώς στις επετείους και στα ντοκιμαντέρ. Όσον αφορά τους φωτογράφους, πάντα εστιάζουμε στα αρχεία δύο-τριών μεγάλων μουσείων και ιδρυμάτων, επαναλαμβάνοντας τα ίδια δύο-τρία ονόματα φωτογράφων δημιουργών. Όμως δεν χρειάζεται και τόσο επιμονή στους δύο-τρεις επίσημα καταγεγραμμένους. Ας τολμήσουν κάποιοι ερευνητές να βγουν από τα γραφεία των φωτογραφικών μουσείων, κέντρων και ιδρυμάτων και, ξεπερνώντας τους συμβιβασμούς, να βγάλουν από το σκοτάδι όλους τους φωτογράφους, τοποθετώντας τους στη θέση που τους αξίζει. Αν θέλουμε πραγματικά να γράψουμε την ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας, πρέπει να γίνουμε υπέρμαχοι των απανταχού λησμονημένων φωτογράφων. 

Λάζαρος Ακκερμανίδης: Από τους πρώτους, ο οποίος παρέμεινε στο μέτωπο σε όλη τη διάρκεια του 1940-41, σε αντίθεση με αρκετούς συναδέλφους του. Το φωτογραφικό έργο του είναι πολύ σημαντικό, γιατί φωτογράφησε κάτω από πραγματικές συνθήκες, ακόμη και στιγμιότυπα μαχών και όχι αποκλειστικά λήψεις στημένων φωτογραφιών. Η καταγραφή της σκληρής πραγματικότητας του Έλληνα φαντάρου είναι ανεκτίμητη. 

Μεγάλος αριθμός φωτογραφιών του Ακκερμανίδη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νίκη, που πρωτοεκδόθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1940, καθώς και στο μοναδικό ομότιτλο λεύκωμα που εκδόθηκε από την ίδια την εφημερίδα. Να σημειώσουμε επίσης ότι το 1945 στο Ζάππειο παρουσίασε σε ατομική έκθεση μια μεγάλη ενότητα φωτογραφιών του πολέμου με εκτυπώσεις δικές του. 

Το φωτογραφικό υλικό του εντοπίστηκε από τον Άλκη Ξανθάκη, καθηγητή - ιστορικό ερευνητή, το 1993 και 200 από αυτές παρουσιάστηκαν σε έκθεση στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. 

Γιώργος Προκοπίου: Ζωγράφος και φωτογράφος∙ παρότι ήταν σε προχωρημένη ηλικία και έπασχε από άσθμα και βρογχίτιδα, κατάφερε να εξασφαλίσει άδεια για το μέτωπο, όπου τράβηξε φωτογραφίες για να τις χρησιμοποιήσει ως βάση για ζωγραφικούς πίνακες. Πέθανε όμως στο χιονισμένο Αργυρόκαστρο στις 20 Δεκεμβρίου 1940, αφήνοντας ατελείωτη την προσπάθειά του, όμως έμειναν σημαντικά φωτογραφικά καρέ από την εικαστική ενέργεια του. 

Πέτρος Πουλίδης: Στις αρχές του 1941, ο πρώτος Έλληνας φωτορεπόρτερ, πήγε στο μέτωπο ως πολεμικός φωτορεπόρτερ του ελληνικού στρατού. Από φωτογραφίες του μετώπου όπου απεικονίζεται και ο ίδιος τεκμηριώνουμε ότι φέρει ειδικό σήμα στο πηλήκιο και αντίστοιχο στο πέτο. Το φωτογραφικό αρχείο του έχει αγοραστεί από την ΕΡΤ και έχει ψηφιοποιηθεί. Ο ελληνοϊταλικος πόλεμος περιλαμβάνει πάνω από 100 γυάλινες πλάκες (αρνητικά) μεγάλων διαστάσεων 9x12 και 13x18, με ποικίλα θέματα και με την αντίστοιχη ιστορική τεκμηρίωση. Αρκετές φωτογραφίες του υπάρχουν και στο ΓΕΣ και στο Πολεμικό Μουσείο. 

Οι φωτογράφοι του Μετώπου: Λάζαρος Ακκερμανίδης (Νίκη), Σπύρος Αλεξίου, Δημήτρης Γιάγκογλου (Πρωία), Θωμάς Ιωνάς (ελεύθερος φωτορεπόρτερ), Κυριάκος Κουρμπέτης (Πρωία, Ακρόπολις), Γ. Κασόλας (Ασύρματος), Ιωάννης Νισυρίου (Βραδυνή), Δημήτρης Μάρτογλου (Πρωία), Τάσος Μελετόπουλος, Δημήτρης Μελισίδης (ελεύθερος φωτορεπόρτερ), Γιάννης Μπίρης (ελεύθερος φωτορεπόρτερ), Δήμος Πατρίδης, Πέτρος Πουλίδης (ελεύθερος φωτορεπόρτερ), Ν. Σούτσος (Έθνος), Ευστράτιος Στελίγκος, Βασίλης Τσακιράκης (Ακρόπολις), Δημήτρης Τριανταφύλλου (Πρωία, Ακρόπολις), Σπύρος Τράνακας, Δημήτρης Φωτεινόπουλος (ελεύθερος φωτορεπόρτερ), Δημήτρης Φλώρος (Εμπρός, Ασύρματος), Σπύρος Χαλκίδης (ελεύθερος φωτορεπόρτερ), Αδελφοί Μεγαλοκονόμου (Κωνσταντίνος, Μανώλης και Χαράλαμπος), που πήγαν και σαν φωτογράφοι και σαν κινηματογραφιστές. 

Επίσης φωτογράφισαν οι: Γιώργος Προκοπίου (ζωγράφος και φωτογράφος), Δημήτρης Χαρισιάδης (αξιωματικός επιτελείου), Γιάννης Παπαρρόδου (αξιωματικός πυροβολικού), Χρίστος Ν. Πέτρου Μεσογείτης, οπλίτης (αρχαιολόγος), Απ. Τζάκος, οπλίτης, Mαρία Xρουσάκη, εθελόντρια του Eρυθρού Σταυρού (συνδύασε την ιδιότητα της αδελφής νοσοκόμου με εκείνη της ερασιτέχνη φωτογράφου, έχοντας, κατά συνέπεια, περιορισμένο θεματολόγιο). 

Τέλος, μερικά ονόματα κινηματογραφιστών: Δημήτρης Γαζιάδης, Κορνήλιος Διακάκης, Γιάννης Δριμαρόπουλος, Γεράσιμος Δριμαρόπουλος, Σπύρος Κοκκόλης, Γαβριήλ Λόγγος, Πρόδρομος Μεραβίδης, Μανώλης Μεγαλοοικονόμου, Θανάσης Παπαδούκας, Κώστας Παπαδούκας, Φιλοποίμην Φίνος. 

Για τη βοήθειά τους ευχαριστώ τους Άλκη Ξανθάκη (καθηγητή - ιστορικό ερευνητή), Νίκο Τόλη (συλλέκτη - ερευνητή), Γιάννη και Αλέξανδρο Ακκερμανίδη, Πέτρο Μιχάλη (εκδότη), καθώς και τους φορείς αρχειακού υλικού. 

* Ο Μανόλης Κασιμάτης είναι εικαστικός φωτογράφος και ερευνητής, μέλος της Πολιτιστικής Εταιρείας «Φωτογραφίζοντας»