Ροσάνα Ροσάντα

Το δύσκολο αλλά αναγκαίο παράδειγμα 

Christopher Forgues, Drawing, μικτή τεχνική σε χαρτί, 120 x 200 εκ. 

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ-ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗ* 

Η Ροσάνα Ροσάντα, η αντιστασιακή, η υπεύθυνη Πολιτισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας, η διαγραμμένη «επί φραξιονισμώ» από το κόμμα, η συνιδρύτρια του περιοδικού (και αργότερα εφημερίδας) Il Manifesto, η δημοσιογράφος, η συγγραφέας, πέθανε στα 96 της χρόνια. 

Στην Ιταλία, αλλά και αλλού, γράφτηκαν πολλά στον (πάλαι ποτέ λεγόμενο) αστικό τύπο. Πολλά τα μεγάλα λόγια, τα συγκινητικά, πλήθος τα εγκώμια, η περιγραφή προσωπικών αναμνήσεων, τα θραύσματα βιογραφικών ή αυτοβιογραφικών περιγραφών. Η αίγλη της θανούσης, βεβαίως, ήταν ένας καθοριστικός παράγοντας γι’ αυτό. Γιατί, κατά τ’ άλλα, θα προκαλούσαν απορία τόσα εγκώμια για μια κομμουνίστρια. Μεταθανάτια, φυσικά. Κι όχι για τις ιδέες της, εννοείται. 

Η Ροσάνα Ροσάντα ήταν και παρέμεινε κομμουνίστρια, σε όλη της τη μακρά ζωή, μέχρι το τέλος. Όχι γενικώς «αντικαπιταλίστρια», αλλά μαρξίστρια και κομμουνίστρια. Σε μια συνέντευξή της, το 2017, είχε πει ότι, μπορεί οι κοινωνίες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» να ήταν κάτι το απευκταίο, αλλά η ίδια δεν θα μπορούσε παρά να ανήκει στο κομμουνιστικό κίνημα. 

Και δεν είναι τυχαίο ότι, ο λόγος της αποχώρησής της, από την εφημερίδα που ίδρυσε και στην οποία αφιέρωσε μισό αιώνα, ήταν η εγκατάλειψη μιας μαρξιστικής ανάλυσης στο πεδίο του πολιτισμού. 

Η ένταξή της στο κομμουνιστικό κίνημα έγινε από επιλογή. Ούτε από οικογενειακή προέλευση, ούτε εξαιτίας της συγκυρίας, ούτε κατά τύχη. «Ούτε καυχιέμαι, ούτε μετανιώνω», γράφει στην αυτοβιογραφία της Το κορίτσι του περασμένου αιώνα, αναφερόμενη σε δύο καταδίκες εις θάνατον, για κατασκοπεία, που είχε αποφασίσει ένα ανταρτοδικείο και οι οποίες δεν την έπεισαν, αλλά ούτε και την ώθησαν να φύγει. 

Μια κομμουνίστρια του βιομηχανικού και αστικού ιταλικού Βορρά, με πολύπλευρη μόρφωση, αλλά και διαμορφωμένη από το ΚΚΙ της πιο φωτεινής του εποχής. Με έναν Γραμματέα, τον Τολιάτι, ο οποίος δεν δίστασε να την τοποθετήσει στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού Rinascita, μαζί με άλλους «ταραχοποιούς» νεολαίους. 

Παρέμεινε ταραχοποιός έως το τέλος. Διαφωνώντας με τη σοβιετική επέμβαση στην Πράγα, απομακρύνθηκε και διαγράφτηκε από το ΚΚΙ. Στο πλευρό της νεολαίας του Μάη, σε αντίθεση με ένα κόμμα που, πλέον, κοιτώντας προς τα μεσαία στρώματα, αποζητούσε μια κοινωνική ηρεμία. 

Ανοιχτή στα νέα κοινωνικά κινήματα, στην Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, στις εξελίξεις στην Κούβα, στη Λατινική Αμερική, στην Αφρική. Επικριτική απέναντι στις ένοπλες οργανώσεις, αλλά και μαχητική εναντίον των στημένων δικών εναντίον των μελών τους. 

Διαφώνησε με τον «ιστορικό συμβιβασμό», δεν επέστρεψε ποτέ ξανά στο ΚΚΙ, παρά τη στροφή του Μπερλινγκουέρ, στις αρχές της δεκαετίας του 1980. 

Κι ύστερα ήρθε η Πτώση του τείχους του Βερολίνου, η αποκρυστάλλωση μιας προηγηθείσας, βαθιάς κρίσης του κομμουνιστικού κινήματος. Και ο «άθλιος» τρόπος με τον οποίο αυτοδιαλύθηκε το μεγαλύτερο Κομμουνιστικό Κόμμα της Δύσης. «Στο ΚΚΙ δεν υπήρξε κανείς που να μπορούσε να ανταπεξέλθει στην πτώση του τείχους, πόσο μάλλον να εξηγήσει πού κάναμε λάθος, παρότι οι ιδέες μας ήταν σωστές. Το μόνο λάθος που αναγνώρισαν, τελικά, ήταν ότι επιδιώκαμε την πτώση του καπιταλισμού». 

Η Ροσάνα Ροσάντα δεν έπαψε ποτέ να επιδιώκει την πτώση του καπιταλισμού. Δεν αρνήθηκε ποτέ τις ιδέες και τις αξίες του κομμουνισμού, την ελπίδα για έναν κόσμο χωρίς ανισότητες. Έζησε την ήττα και την υποχώρηση. Πιστεύοντας ότι, παρά τα λάθη, τις αποτυχίες, τις διαψεύσεις, στον μακρό χρόνο, ανήκει στη σωστή πλευρά της ιστορίας. 

Είναι εύκολο να εγκωμιάζει, κάποιος, μια τέτοια νεκρή. Εύκολο να περιγράφεις μια τέτοια ζωή: «μυθιστορηματική», για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση του συρμού. Μιας αγωνίστριας που γεννήθηκε το 1924, στο Μεσοπόλεμο, και που πέθανε την ημέρα που εξελέγη στην Ιταλία ένας περιφερειάρχης που είχε παρακαθήσει σε δείπνο προς τιμήν της φασιστικής πορείας προς την Ρώμη. 

Το δύσκολο είναι να ακολουθήσεις ένα τέτοιο παράδειγμα. Δύσκολο, αλλά και αναγκαίο. 

*Ο Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης είναι ιστορικός