Εντυπώσεις ζωής και τέχνης

Μάριον Ιγγλέση, Oscar, 2019, ακρυλικό σε αλουμίνιο

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ, Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα, αφήγημα, εκδόσεις Βακχικόν, σελ. 376

Ας μη θεωρηθεί πως ο τίτλος αυτού του σημειώματος παραπέμπει σε εντυπωσιολογικές αναμνήσεις. Εσώτερες τυπώσεις θέλει να πει. Στιγμές μιας πνευματικής διαδρομής, προσωπικά αποδελτιωμένης και αφηγημένης. Και έξω τυπώσεις, δηλαδή σημεία αναφοράς, που είναι τα καλλιτεχνικά έργα, λογοτεχνικά, μουσικά, θεατρικά, εικαστικά, κινηματογραφικά, αλλά και η προσωπική ματιά της συγγραφέως, όπως αποτυπώνεται πάνω τους, όπως αποτυπώνεται και στο βιβλίο, το οποίο για αυτόν ακριβώς τον λόγο υποτιτλίζεται ως αφήγημα.

Με την γνώση όμως της συγγραφέως ότι η αφηγηματική συνθήκη απαιτεί πολύ περισσότερα από αυτά που δύναται να μας δώσει η ματιά ενός απλού περιηγητή, ή και ενός κριτικού αποτιμητή. Για παράδειγμα, λέει σε ένα σημείο για τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα:

«Οι μελετητές ψάχνουν να βρουν τι κρύβεται πίσω από τον μύθο. Μια αληθινή ιστορία, ένα ποίημα, ή μια γυναίκα αμφιβόλου ηθικής, η dark lady, για την οποία ο Σαίξπηρ έγραψε ερωτικά σονέτα (αν και κάποιοι λένε πως ήταν άντρας). Ό,τι και να ’ναι, η ιστορία συγκινεί πάντα και οι τουρίστες που πάνε στη Βερόνα θέλουν να δουν το μπαλκόνι της Ιουλιέτας... και το βλέπουν, όπως βλέπουν και το άλλο, το λουλουδιασμένο, της Κάρμεν... στην Ισπανία. Εμ, αν ήταν αληθινά αυτά τα μπαλκόνια καμιά αξία δεν θα είχαν. Τα μπαλκόνια της φαντασίας είναι τα καλύτερα και ο μύθος πολύ ωραιότερος από την πραγματικότητα».

Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια προσωπική μυθολογία της Ανθούλας Δανιήλ, που τη γειώνει στη φόρμα του χρονικού μιας ζωής πνευματικής και ταυτόχρονα βιοτικής, χωρίς και πάλι να ακολουθεί το βασικό χαρακτηριστικό του χρονικού, δηλαδή την εύτακτη χρονική ακολουθία της αφήγησης, όπως άλλωστε μας ειδοποιεί και ο τίτλος του βιβλίου, Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα. Με αυτή την κίνηση, που αντιστοιχεί στη δομή του βιβλίου, αποφεύγει και τον σκόπελο της περιαυτολογίας, φέρνοντας όλα τα έργα, όλες τις ιδέες, όλα τα είδη σε πρώτο πλάνο, να συλλειτουργούν και να διαμορφώνουν το πρόσωπο όχι της συγγραφέως αλλά του βιβλίου και κυρίως του πεδίου της τέχνης.

Δεν πρόκειται λοιπόν ούτε για περιήγηση, σε τόπους και έργα, ούτε και για περιήγηση εις εαυτόν, αλλά για περιπλάνηση, στα όρια της αφήγησης και της πραγματικότητας. Έτσι, μιλά απελευθερωμένη και από τις φιλολογικές δεσμεύσεις της για τα έργα και τους καλλιτέχνες που την συναρπάζουν, και πρώτα απ’ όλα για τον Ελύτη, στο έργο του οποίου έχει διατρίψει ευδοκίμως και επί μακρόν. Όπως εκείνος είχε δηλώσει ότι ο υπερρεαλισμός τον απελευθέρωσε από την εκφραστική του συστολή, έτσι κι ο Ελύτης απελευθερώνει την Δανιήλ και της επιτρέπει να αφεθεί στο γοητεία του λυρικού στοιχείου, ακόμα και αν κάποτε φθάνει σε φιλολογικώς λανθασμένες θέσεις. Για παράδειγμα, υπο-αξιολογεί το εμβληματικό ποίημα του Καρυωτάκη «Δελφική εορτή», το οποίο διαλύει το ισχυρότατο μεσοπολεμικό και σικελιανικό εθνοφυλετικό νεφέλωμα, με επιχείρημα ένα μεταγενέστερο σημείωμα του ποιητή, το οποίο όμως προσπαθεί να απορροφήσει τους κραδασμούς που δημιούργησε το ποίημά του. Παρ’ όλα αυτά, και πάλι ο λόγος της Δανιήλ νομιμοποιείται από τον χαρακτηρισμό του Σικελιανού ως «ουρανοδίαιτου»: αυτή τη λυρική γοητεία αποτυπώνει εδώ, αποενοχοποιημένα. Αποδεσμεύοντας έτσι τη ματιά της και από τη διαδρομή της στην εκπαίδευση, όπου μάλιστα η Δανιήλ υπηρέτησε με συνέπεια μια σειρά από κρίσιμους θεσμικούς ρόλους, που την υποχρέωναν σε γραφειοκρατική πειθαρχία στο εκάστοτε φιλολογικώς ορθόν.

Τέλος, τα εξαντλητικά ποικίλα πεδία της τέχνης από τα οποία διέρχεται το βιβλίο, καθώς και οι επίσης εξαντλητικές συνάψεις που με απόλυτη φυσικότητα κάνει η συγγραφέας, δίνοντάς μας μια πυκνή αφήγηση κι ένα οργιώδες στις εναλλαγές του τοπίο τέχνης, δικαιώνουν τον πρόλογο στο βιβλίο, του ποιητή Γιώργου Βέη, που δίνει επιτυχημένα το στίγμα του εγχειρήματος της Ανθούλας Δανιήλ: «Η αλληλουχία των κεκτημένων της ισχυρότατης μνήμης της τροφοδοτεί τις άρτια δομημένες εκφάνσεις της με ένα συναρπαστικό υλικό: το πλουσιότατο Αρχείο της παράγει ανανεωτικούς, ζείδωρους συλλογισμούς ... οδηγεί επαγωγικά στο συμπέρασμα ότι υφίσταται μια πολιτική σύγκλησης των τεχνών σε μια τακτική αφανών ή επιφανών συστοιχιών και ομοιοτήτων».