ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ ΠΑΥΛΟΥ
Στην διάρκεια της καραντίνας
συμπτώματα εμφανίστηκαν όπως μιλιόταν από τα ιατρικά επιτελεία. Κομμάρες,
αύξηση θερμοκρασίας, βήχας, μυϊκοί πόνοι. Ένα σώμα πάσχον εμφανίστηκε μέσα στους
τέσσερις τοίχους του σπιτιού. Πώς να το
«ακούσουμε»;
Το πραγματικό-Réel του σώματος βρίσκεται εντός του Πραγματικού φύσης-κοινωνίας.
Εκείνο «που δεν παύει να επανέρχεται στην ίδια θέση» με την έννοια της
επανάληψης, του «τυχαίου» που πέφτει ουρανός
σφοντύλι στα κεφάλια μας. Το Πραγματικό
της Φύσης έχει διαταραχθεί ανεπανόρθωτα με την άλογη «ανάπτυξη» του
καπιταλισμού και του νεοφιλελεύθερου στροβίλου που συμπιέζει στο έπακρο,
άνθρωπο, ζώα, παραγωγικές δυνάμεις. Η έννοια Πραγματικό αποτελεί κόμβο ανθρώπου-φύσης-πολιτικού και κοινωνικού
δεσμού[1]. Από
το 2010, με την παγκόσμια κρίση, στα όνειρα πολλών ανθρώπων, η έλευση μιας
παράδοξης κατάστασης απεικονίζεται με κύματα «τσουνάμι». Διόλου τυχαία παραστασιοποίηση - σαν να εκβάλει το
πραγματικό στην πραγματικότητα. Σημαίνον που ακούστηκε εκτεταμένα. Το τσουνάμι του ιού, της
πανδημίας, της ύφεσης. Στην κορυφή του «αόρατου» κύματος που
κατέστησε ορατή μια καταστροφή που ήδη «συνέβαινε», το σώμα τσακίστηκε στα
βράχια...
Οι σωματικές διαισθήσεις, σε
πείσμα της «διαφάνειας» και της βεβαιότητας της επιστήμης συλλαμβάνουν κάτι από
το βουητό της ενόρμησης θανάτου. Το τέλος του κόσμου αναφαίνεται σε πολλές
αναλύσεις, όπως αναφέρει και η Ράντμιλα Ζυγούρη[2].
Η δεύτερη παράμετρος ήταν ο Λόγος που εκφράστηκε από τις κυρίαρχες οδούς ενημέρωσης. Λόγος
φοβικός, κατασταλτικός, ιατρικοποιημένος. Το σώμα μας είναι φτιαγμένο από
λέξεις, κομμάτια λέξεων, φωνήματα. Οριζόμαστε από το σημαίνον. Από τη γέννησή μας, σε μία
δυάδα η οποία κουβαλά στον πλακούντα
διαγενεαλογικές ιστορίες άγνωρες που έχουν καταγραφεί στο είναι μας, στο
ψυχόσωμα. Ο πρώτος Άλλος είναι η μητέρα. Βάζει σε λέξεις κάθε σωματική αντίδραση του
παιδιού. Η «βία της ερμηνείας»[3]
αναγκαία όσο και καταλυτική. Ο Λόγος που εκφέρεται σε δημόσιο επίπεδο επιδρά με την
υλικότητά του στο σώμα. Συνηχεί με τις ουλές της ιστορίας μας.
Το σώμα βρίσκεται στον Τόπο του Άλλου.
Ο οποίος με την βία του δημιουργεί συμπτώματα[4]. Τόσο
με την έννοια της επιβολής του καπιταλισμού στο περιβάλλον που γεννά ασθένειες
και «φαρμακευτικές» θεραπείες όσο και με το φόβο που σπέρνει η εξουσία των
επιστημόνων. Η κουβέντα ενός γιατρού ή ενός σημαντικού Άλλου συχνά αρρωσταίνει,
αποδεικνύοντας ότι το σώμα δεν είναι βιολογία αλλά γλώσσα και ασυνείδητο. Η αποκοπή
από τον Άλλο μας καθιστά υποκείμενα. Αποτελεί «θεραπεία» και ριζική πολιτική
πράξη. Αυτή είναι η ανατρεπτικότητα της ψυχανάλυσης, όταν διαχωρίζεται από την
ιατρική. Ο τρόπος που οι ψυχαναλυτικές εταιρείες υποτάχθηκαν σε «οδηγίες» στη
διάρκεια της πανδημίας, κρατώντας σε απόσταση τους αναλυόμενους με υγειονομικά
μέτρα, είναι μακράν της «απόστασης» που χρειάζεται κάποιος να πάρει από τον Άλλο.
Απουσιάζει μια μεταψυχολογία για
το σώμα; Ή ξεχνιέται μέσα στην αλλοτρίωση του «Λόγου του Κυρίου» (Λακάν) ; Πρώτος
ο Φρόυντ αναίρεσε την καρτεσιανή δυϊστική διάκριση σώματος/ψυχής με την φράση:
«η ψυχή είναι εκτατή και δεν ξέρει τίποτα γι’ αυτό»[5]. Στο «σκέπτομαι
άρα υπάρχω» και δεν γνωρίζω τίποτα για το σώμα αντίκειται το ασυνείδητο, «υπάρχω
εκεί όπου δεν σκέπτομαι». Εδράζεται στο σώμα. Ως αρχέγονα στοιχεία, ιερογλυφικά
(Φερέντσι, Μπίον, Λακάν). Έναντι της
βιολογίας που ψάχνει να αλλάξει το γονιδίωμα, η επεξεργασία της ιστορίας μας
γίνεται μέσω της επιστροφής στο σημαίνον, το όνειρο, τον χωρόχρονο που μας
φέρει ΕΚΕΙ όπου ξαναπαίζεται η πρωταρχική απώθηση. Ο Λόγος του Άλλου δύναται να
αποκωδικοποιηθεί ως αινιγματικό μήνυμα. Πράξη απελευθερωτική.
Το σώμα στην διάρκεια της καραντίνας βρέθηκε απονεκρωμένο
σε ένα ψηφιακό απόκοσμο σύμπαν. Στροφή που προετοιμαζόταν εδώ και καιρό. Η οθόνη αναπαράγει την κατοπτρική εικόνα, αποκόπτει
από την ζωτική ενέργεια, τη λίμπιντο: φωνή, εκφράσεις, μυρωδιές. Το εικονικό διογκώνεται,
δίχως το πραγματικό του σώματος στο οποίο εδράζεται η ύπαρξη. Ο κυρίαρχος λόγος, μέσα από τις ομιλούσες
κεφαλές, ενώ διατεινόταν ότι προστατεύει την ζωή, ήταν θανατερός. Η λογική της
επιβίωσης πάση θυσία με εντολή του κράτους θέτει τον άνθρωπο σε θέση ζωντανού-
νεκρού. Δεν είναι υποκείμενο, δεν αποφασίζει.
Ο ιατρικός λόγος, παντοδύναμος, αρνείται
να αναζητήσει τις αιτίες της ασθένειας. Απεχθάνεται τον θάνατο. Με προμετωπίδα τους
τεχνοκράτες[6] εστιάζει στα συμπτώματα, βιάζεται
να ξεμπερδέψει με αυτά. Στην προκειμένη περίπτωση, μοναδική έγνοια είναι το
εμβόλιο. Σε αντίθεση με την βιολογία η οποία μοιάζει αναπότρεπτη, για την
ψυχαναλυτική οπτική, κοινωνικοπολιτική μέσα από την έννοια του υποκειμένου-sujet ,
υπάρχει το cause - το αίτιο για τον καθένα. Που κινείται πίσω/μπρος στον χωρόχρονο.
Κάθε υποκείμενο έχει το σώμα του, τη μοναδικότητά του και την ιστορία που
κουβαλά γραμμένη σε αυτό. Και τον δικό του Λόγο πάνω σε αυτό. Το συμβολικό σώμα,
το όνομά μας, επικρατεί του βιολογικού. Η υποκειμενική τοποθέτηση ζωογονεί.
Στην πανδημία μεγιστοποιήθηκε η
ιολογική στατιστική προσέγγιση και η μηχανοποίηση. Επαναληπτικές κινήσεις,
κανόνες, προσθετικά υγιεινής, μηχανική υποστήριξη, στολές προσωπικού,
επικέντρωση στο σύμπτωμα. Να εξαλειφθεί. Να νικήσουμε πάση θυσία τον θάνατο, ενώ
έχει τον τελικό λόγο. Όταν επέρχεται ξαφνικά ως σύνθετο, πολύπλευρο συμβάν, οι
μεγαλοδύναμοι ιατροί, μη βρίσκοντας στενά βιολογικές παραμέτρους, εναποθέτουν
τα πάντα στον Θεό..
Η
αποδοχή του τέλους, το πένθος, η έλλειψη, είναι που εκκινούν τον χρόνο
και την ζωή. Ένα σώμα αθάνατο, με τεχνητές παρεμβάσεις στο επίπεδο της ομορφιάς,
της νεότητας, της γονιμοποίησης, άρνηση του ανθρώπινου, διαρκείς επεμβάσεις[7], αποτελεί
ασφυκτική πίεση. Πίεση για εργασία, εξαναγκασμό σε ταξίδια, κατανάλωση, διασκέδαση
που συνθλίβουν. Μια ανθρωπότητα σε υστερία νεότητας δυναμισμού και επιμήκυνση
με κάθε τρόπο του ορίου ζωής. Υπερεγώ που διατάσσει: «Απόλαυσε μέχρι θανάτου»[8].
Η επεξεργασία της ζωής μέσα από
τον θάνατο, ατομική και κοινωνική,
αποτελεί μέρος της «ίασης». Ο κατευνασμός του φαντασιακού της Μέδουσας, η συμβολική
ηθική στάση, το μέτρο, μια νέα σχέση με τη φύση, επείγουν. Η υποκειμενική και
όχι η «ατομική» στάση που προτάθηκε στην πανδημία, περιλαμβάνει τον μικρό άλλο
με τον οποίο συνδεόμαστε οριζόντια και την συλλογική αυτοθέσμιση.
Στη διάρκεια της πανδημίας, τα
στοιχεία της ασθένειας, των απωλειών, παρουσιάστηκαν με τρόπο επιλεκτικό, ώστε
να τρομοκρατούν και να επιβάλλεται έλεγχος. Το ιδιάζον στοιχείο είναι ότι δεν
είναι κάποιος απ’ έξω ο επιτηρητής.Το μέσα και το έξω (λωρίδα του Möbius) είναι ένα. Οπότε η επιτήρηση έρχεται σαν κίνηση
δημιουργίας μιας κοινωνίας αυτοθέασης με
εικονικά μέσα. O Καθένας δίνει την παράστασή του σε ένα ασώματο κόσμο, όπου η
λέξη «σώμα» συνηχεί με την αρχαιοελληνική
έννοια: του αποθανόντος το κουφάρι..
Το κορμί με τα ρω του έρωτα, την
ζωντανή λιβιδινική παρουσία, αποτελεί στο εξής κεντρικό πολιτικό διακύβευμα
έναντι της βιοπολιτικής. Και προϋποθέτει την επίπονη όσο και απλή μετακίνηση από την εμβέλεια του πεδίου του Λόγου του Άλλου.
Η Βέρα Παύλου είναι
ψυχαναλύτρια
[1] Σταυρακάκης Γιάννης, Ο Λακάν και το Πολιτικό, εκδόσεις
Ψυχογυιός, 2008
[2] Ζυγούρη Ράντμιλα, Οι
ενεοί και η έννοια ή το Εγώ-Είδος, το
Παιδί-Κόσμος, εκδ. Κουκκίδα∙ βλέπε Βέρα Παύλου ,Ψυχανάλυση
και Ανατροπή, Αναγνώσεις της Αυγής, 5/1/2020
[3] Ωλανιέ Πιέρα , Η βία της ερμηνείας, εκδόσεις Εστία,
μτφρ. Μαρίνα Κουνεζή, επιμ. Γ. Στεφανάτος, 2001
[4] Charlotte Beradt, Τα όνειρα στο Τρίτο Ράιχ, μτφρ. Θ.
Καλλιφατίδης, Β. Ιακώβου, εκδόσεις Άγρα, 2015
[5] Sigmund Freud, Résultats,
Idées, Problèmes, ed. PUF, 1998
[6] Μερτίκας Γιώργος, Μη ζητάς αθανασία, Φρανκ Νταμούρ, Μακάριοι οι θνητοί γιατί είναι
είναι ακόμη ζωντανοί, μτφρ. Νίκος Μάλλιαρης, εκδ. Mάγμα, Αναγνώσεις της
Αυγής 3/5/2020
[7] Μισέλ Σερ, Kαιρός των Κρίσεων, εκδόσεις Καλέντης, 2011
[8] Νηλ Πόστμαν, Διασκέδαση μέχρι θανάτου, εκδ. Δρομέας,
1998
 |
| Μυρτώ Βρατσάνου, Σημειώσεις Ελεύθερης Κατάδυσης, 2019- 2020, λεπτομέρεια εγκατάστασης |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου