Ένας Ρινόκερος!

Γιάννη Κακλέα, Ρινόκερος, του Ευγένιου Ιονέσκο, θέατρο Κιβωτός, 2019

ΤΗΣ ΣΑΡΑΣ ΘΗΛΥΚΟΥ

Μα γιατί μας αρέσει τόσο ο Ιονέσκο; Ο θεατρικός συγγραφέας αλλά και ο θεωρητικός του θεάτρου. Ο συγγραφέας του Ρινόκερου αλλά και των Σημειώσεων και Αντισημειώσεων. Με έργο που μοιάζει φρέσκο όσο την εποχή που γράφτηκε, αποδεικνύει αυτό που ο ίδιος ο συγγραφέας του ορίζει ως υπεριστορικότητα: τη δυνατότητα του μεγάλου έργου να μιλά σε κάθε εποχή, όταν κατορθώνει να υπερβαίνει τον διδακτισμό, που τόσο αντιπαθούσε ο Ιονέσκο στο έργο  του Μπρεχτ ή του Σαρτρ λόγου χάρη, αναδεικνύοντας την τραγική ανθρώπινη συνθήκη. Για την ακρίβεια, την ιλαροτραγική· αυτήν που ταιριάζει στο θέατρο του παραλόγου. Τα θεμελιώδη δίπολα της ζωής: το γέλιο και το δάκρυ, την ελαφρότητα και τη σοβαρότητα, την κωμωδία και την τραγωδία, μέσα από αντίστοιχα, εντυπωσιακά κοντράστ μέσα στο έργο τέχνης: τον φρενήρη λόγο και τη διελκυστίνδα ρεαλιστικού και εξωπραγματικού, την τολμηρή σκιαγράφηση των τύπων και χαρακτήρων και τις εναλλαγές στον ρυθμό και τη δράση...

Γιατί ο Ρινόκερος του Κακλέα; Ο σκηνοθέτης, με την ανάγνωσή του, φέρνει το έργο στο σήμερα. Πονεμένη ιστορία. Έδιωξε και συνεχίζει να διώχνει κόσμο από το θέατρο. Όσο πιο μεγάλο το έργο τόσο πιο πολύ φοβάσαι, τι Ληρ, τι Έντα Γκάμπλερ, τι Αντιγόνη θα συναντήσεις... Όμως δεν γίνεται αλλιώς. Γνωρίζουμε πως το θέατρο είναι καταδικασμένο να πρωτοπορεί, μορφολογικά και νοηματικά, καθώς δεν έχει την πολυτέλεια του ρεαλισμού του κινηματογράφου. Και όπως κάθε τέχνη, είναι υποχρεωμένο εξ ορισμού και από τη φύση του να βεβηλώνει το ιερό, αλλιώς θα πεθάνει, όπως απαντούσε ο Ρώσος σκηνοθέτης Ανατόλι Βασίλιεφ στις έντονες επικρίσεις για την Μήδειά του. Aλλά και ο Ιονέσκο δεν μας λέει πως κάθε πρωτοπορία είναι καταδικασμένη να γίνει ακαδημία, μέσα στη νομοτέλεια των τραγικών ανακυκλήσεων ζωής και τέχνης;

Αφηνόμαστε λοιπόν κάθε φορά στο γούστο, την ευαισθησία, τη γνώση του σκηνοθέτη. Και ο Κακλέας διαθέτει εδώ γεγυμνασμένα αισθητήρια. Αναμειγνύοντας διαφορετικά είδη θεαμάτων, εκφοράς του λόγου, υποκριτικού ύφους, περνά από το κινηματογραφικό, σύγχρονο, αβάσταχτα ελαφρό και pop ιδίωμα σε μια κλιμακούμενης έντασης καφκική και γκροτέσκα έκφραση άγχους και αγωνίας για το επικείμενο τέλος, την απειλή που επικρέμαται πάνω από τις κοινωνίες και ακούει στο όνομα ναζισμός και φασισμός, σε μια παράσταση που γίνεται τελικά ποιητική. Για την ανάδειξη των αξόνων συγχρονίας-διαχρονίας χρησιμοποιεί  ένα απλό έως απλοϊκό εύρημα –και είναι πάντα τόσο γοητευτικό το στοιχείο αυτό σε ένα μεγάλο έργο τέχνης– ως αντίστοιχο της ρινοκερίτιδας σήμερα: τη χρήση του κινητού τηλεφώνου και της τεχνολογίας εν γένει, που διαμορφώνει τον σύγχρονο, αυτιστικό τρόπο ζωής, τη μαζοποίηση μέσα από το ανερμάτιστο life style, τη δήθεν κοινωνικότητα, την  άρνηση επικοινωνίας και έρωτα για τη ζωή... Μήπως δεν ξεχνάμε πολλές φορές ποιοι είμαστε και τι θέλουμε καθώς πνιγόμαστε μέσα σε μια κουταλιά ωκεανού e-mails που πρέπει να απαντηθούν; Τον σκηνοθέτη βοήθησαν κυρίως η ευφάνταστη απόδοση του κειμένου –από τον ίδιο– οι ηθοποιοί του με τις εξαιρετικές ερμηνείες τους (μοναδική μου ένσταση: η φωνή του Σερβετάλη-Μπερανζέ θα μπορούσε, νομίζω, να είχε κουρδιστεί πιο χαμηλά), η υποβλητική μουσική και οι φωτισμοί που ενίσχυαν  την ποιητική ατμόσφαιρα της παράστασης.      

 Μήπως το κακό και η διαφάνειά του, όπως θα ήθελε ο Μπωντριγιάρ, ασκούν επάνω  μας μια διαρκή, σκοτεινή γοητεία; Όπως αυτή που άσκησε ο Χίτλερ στη γερμανική κοινωνία; Μήπως είμαστε όλοι έτοιμοι να μεταμορφωθούμε σε ρινόκερους, να κυλιστούμε στο γρασίδι, να νιώσουμε τη δύναμη και την ορμή του κτήνους; Η πρωτοπορία εισηγήθηκε μια τέχνη χωρίς υπερβατικό, όμως ο Μπερανζέ κάνει επίκληση στον ουρανό ελπίζοντας να μην είναι άδειος· κάνει επίκληση στην κοινωνία ελπίζοντας να βρει τον σύντροφό του. Ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον... Θεός και Άνθρωπος απουσιάζουν δραματικά από τον ουρανό  των κοινωνιών μας σήμερα.

Βασίλης Σκυλάκος, Χωρίς τίτλο, 1988- 89, κολάζ, 180 x 100 εκ.