Μετά την Πτώση

Γιώργος Καζάζης, Χωρίς τίτλο, 2019, λάδι σε καμβά, 100 x 150 εκ.

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ- ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗ

Στις βιομηχανικές πόλεις-φάντασμα της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης, στην Ουγγαρία του Όρμπαν και στην Πολωνία του Καζίνσκι και των επιγόνων του, στα έρημα χωριά της Βουλγαρίας, στην Ουκρανία της έκδοσης αναμνηστικών γραμματοσήμων με επιφανείς Λεγεωνάριους των SS, στις Ανατολικές αποικίες της πρώην Δυτικής Γερμανίας, βεβαίως, θα γραφτούν κι εκεί αφιερώματα για την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τη νίκη της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας.

Όμως, γενικώς, όλο και λιγοστεύουν πια τα αφιερώματα στον Τύπο για την Πτώση, διεθνώς. Γιατί; Έχει πεθάνει πια ο κομμουνισμός, πάνε χρόνια, καταπλακώθηκε από τα ερείπια του Τείχους; Έχουν απομείνει μονάχα κάποιοι νοσταλγοί, κάποιοι γραφικοί, κάποιοι ηλικιωμένοι; Ακόμα και στα καθ’ ημάς, τώρα που επέστρεψε η «κανονικότητα», όλα θα βρουν τον δρόμο τους, σιγά σιγά, και οι ιδέες της Αριστεράς θα ξεριζωθούν διά του πελέκεως;

Από το προηγούμενο αφιέρωμα των «Αναγνώσεων» στο 1989, κάτι συνέβη. Δεν ήταν μόνο η διάψευση των προσδοκιών στην Ανατολή - αυτό συνέβη πολύ πιο γρήγορα. Δεν ήταν οι πόλεμοι, η άνοδος των εθνικισμών, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Τα πρώτα σημάδια είχαν διαφανεί, παρότι το σκοτάδι δεν είχε εξαπλωθεί ακόμα στην Ευρώπη. Αυτό που μεσολάβησε, όμως, και που διέλυσε και τα τελευταία νέφη, ήταν η κρίση. Έκτοτε, μόνον ως ρετρό συνθήματα μιας απολύτως ξεπερασμένης εποχής θα ακούγονταν τα διαγγέλματα των θριαμβευτών του ’89, ικανά να πείσουν τους ήδη πεπεισμένους.

Έλεγαν πως ο Ψυχρός πόλεμος τέλειωσε, ο καπιταλισμός είχε νικήσει. Ο σοσιαλισμός, υπαρκτός, ανύπαρκτος, ή οτιδήποτε ενδιάμεσό τους, ήταν πια νεκρός, θαμμένος στα ερείπια. Η κήρυξη του νεοφιλελεύθερου Ευαγγελίου της Αγοράς, απερίσπαστη πια, θα διαχεόταν στα πέρατα του κόσμου, ο Μονόδρομος θα γινόταν το υλικό – και, σιγά σιγά, το τυπικό Σύνταγμα του πλανήτη. Όμως, η Ιστορία δεν τελείωσε, και οι «τελευταίοι άνθρωποι», δεν έπαψαν να αγωνίζονται, να εξεγείρονται, να αντιστέκονται. Δεν υπάρχουν μόνο φασίστες νεοευαγγελιστές Μπολσονάρο, ρατσιστές δικτάτορες, νεοφιλελεύθεροι κρυφοί ή απροκάλυπτα φασίστες. Το αποδεικνύουν, αυτή ακριβώς την ώρα, τα παραδείγματα της Χιλής, της Βολιβίας, και αλλού.

Έλεγαν πως ο Νέος Κόσμος δεν είχε πια την υποχρέωση να τηρεί το κοινωνικό συμβόλαιο του κράτους πρόνοιας. Ούτε το πολιτικό και αξιακό της Ευρώπης της θεμελιωμένης στην αντιφασιστική νίκη. Είχε τελειώσει η ισορροπία του πυρηνικού τρόμου και η κούρσα των εξοπλισμών. Όμως, η «αιώνια» κοινωνική ειρήνη δεν επήλθε. Όσο για την άλλη, τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου διαδέχθηκε ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, ο δεύτερος πόλεμος του Κόλπου, ο πόλεμος στη Συρία, και ούτω καθεξής.

Έλεγαν πως δεν υπήρχε πια Σιδηρούν παραπέτασμα. Η Ευρώπη ήταν πια ενιαία. Όμως ο χάρτης της, μόλις λίγα χρόνια μετά, έμοιαζε σαν να είχε βγει από κάποιο φανταστικό τυπογραφείο των τελών του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου.

Το Τείχος είχε καταρρεύσει, άλλα τείχη έμελλε να χτιστούν. Στο Μεξικό, στην Παλαιστίνη, στις μαροκινές ακτές, στο κέντρο της Ευρώπης. Στις συνοικίες, τους δρόμους, σύντομα και στα διαμερίσματα. Να προφυλάσσουν από τους άλλους, τους ξένους, τους αλλόθρησκους. Τους φτωχούς. Αυτοί θα ήταν οι νέοι απειλητικοί εισβολείς. Εκείνοι θα ήταν τα αιώνια υπολείμματα της πορείας προς την ατομική αυτοπραγμάτωση.

Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά, η τότε μουδιασμένη, θρηνούσα, ή δήθεν ατάραχη («δεν μιλά για μας ο μύθος»). Γιατί το 1989 δεν κέρδισαν οι ηττημένοι του 1948, του 1956, του 1968. Δεν κέρδισαν όσοι ήθελαν να δουν την Πύλη του Βρανδεμβούργου από κάθε δυνατή οπτική γωνία. Δεν κέρδισε ο Χάινερ Μίλλερ. Μια νεαρή ερευνήτρια φυσικής που κοιτούσε τη δουλειά της, κι έκανε σάουνα τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου, έγινε καγκελάριος, χρόνια μετά. Διευθυντές και στελέχη έγιναν, εν μια νυκτί, ιδιοκτήτες. Οι εργαζόμενοι, πάλι, έγιναν πάλι εργαζόμενοι ή άνεργοι.

Δεν έχασε ο κομμουνισμός – γιατί, τι είχε απομείνει, το 1989, από το άλμα στον ουρανό του 1917, πλην των συμβόλων; Δεν κέρδισε η Δημοκρατία – ας κοιτάξουμε τον χάρτη με τα ποσοστά της ακροδεξιάς Διεθνούς. Διόλου παραδόξως, από την Πτώση του Τείχους έχασε η κριτική Αριστερά, οι αντιφρονούντες (πλην των αντιδραστικών), οι αποσυνάγωγοι. Στα ερείπια του Τείχους καταπλακώθηκε το συνεκτικό όραμα μιας συλλογικής απελευθέρωσης από τα δεσμά των αναγκών. Δημιουργήθηκαν ελπιδοφόρες, μεν, πλην πολυδιασπασμένες κινήσεις, κινήματα, ομάδες, οργανώσεις, πρωτοβουλίες, αντικατοπτρισμοί μιας φαινομενικής πολυδιάσπασης του υπάρχοντος.

Τριάντα χρόνια μετά την αρχή του τέλους των εργατικών κινημάτων όπως τα γνωρίσαμε τον 20^ό αιώνα, τίποτα δεν άλλαξε ως προς την αναγκαιότητα της ριζικής κοινωνικής αλλαγής. Όμως, ακόμα και σήμερα, δεν μπορούμε καν να τη φανταστούμε. Το ’89 μας θύμισε, για άλλη μια φορά, αυτό που έγραψε ο Μαρξ για την κοινωνική επανάσταση του 19ου αιώνα, ότι «δεν μπορούμε να αποσπάσουμε την ποίησή της από το παρελθόν, αλλά μόνο από το μέλλον».

 Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα και προπαγανδιζόμενα, ο καπιταλισμός δεν ξέχασε ποτέ ότι η ταξική πάλη συνεχίζεται. Όπως και η Ιστορία. Ας μην το ξεχνάμε.