Το τείχος το έφτιαξαν οι άνθρωποι

ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ

«Το Tείχος το έφτιαξαν άνθρωποι», είπε κάποτε ο τελευταίος Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ και ο πρώτος και τελευταίος Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, υπονοώντας, προφανώς, ότι το Τείχος αυτό ήταν τρωτό: όπως έλεγε στο γιο του ο περίφημος ήρωας του Νικολάι Γκόγκολ, Τάρας Μπούλμπα: «Εγώ σε γέννησα, εγώ θα σε σκοτώσω».

Το 1989 το Τείχος του Βερολίνου ράγισε, όταν έπεσε η πρώτη πέτρα από το μεγαλύτερο σοσιαλιστικό φρούριο, τη Σοβιετική Ένωση: η Λιθουανία αποφάσισε να εγκαταλείψει τη μεγάλη σοβιετική οικογένεια, πυροδοτώντας το φαινόμενο «ντόμινο», και σε λιγότερο από ένα μήνα τα σοβιετικά στρατεύματα άρχισαν σταδιακά να υποχωρούν από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Το σύνθημα πάντως δόθηκε ακόμα νωρίτερα, τον Μάιο του 1985, όταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ υπογράμμισε την ανάγκη αναδιοργάνωσης της κοινωνικοπολιτικής ζωής της χώρας, προφέροντας την περίφημη λέξη «περεστρόικα». Το 1990, μαζί με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης διαλύθηκε οριστικά και το Τείχος του Βερολίνου· από τα 155 χιλιόμετρά του έμεινε μόλις 1,3 χλμ. Το Βερολίνο απαλλάχθηκε από τον σοσιαλισμό και ολοταχώς κατευθύνθηκε προς το ευρωπαϊκό όνειρο.

Κάτι πολύ χαρακτηριστικό, που σπάνια μνημονεύεται πλέον: το Τείχος, σύμβολο της εθνικής τραγωδίας των Γερμανών, έγινε ξαφνικά εμπορεύσιμο προϊόν: μέσα στα πρώτα δέκα χρόνια πωλήθηκαν 360 κομμάτια του για ποσόν των 2,1 εκατομμυρίων μάρκων, κομμάτια Τείχους βρίσκονται στις συλλογές του Πάπα της Ρώμης, στις οικογένειες του Κένεντι και του Ρήγκαν, που δώρισε ένα τεράστιο τμήμα του στην αγαπημένη του Νάνσι.  Επί εννέα χρόνια οι κάποτε φτωχοί καλλιτέχνες,  Kiddy Citny και Thierry  Noir, που ζωγράφισαν το Τείχος από την πλευρά του Δυτικού Βερολίνου,  διεκδικούσαν δικαστικά ένα μέρος χρημάτων από τις πωλήσεις, και τελικά δικαιώθηκαν, εισπράττοντας 500 ολόκληρες χιλιάδες μάρκα! Κάποιοι σπόνσορες αγόρασαν δύο κομμάτια Τείχος για 50 χιλιάδες μάρκα και τα δώρισαν στα γερμανικά σχολεία στο Μεξικό. Κομμάτια Τείχους αγόρασαν διάφορα Μουσεία του κόσμου – από τη Δανία έως την Ιαπωνία.

Είναι άκρως διδακτικό να παρακολουθεί κανείς, πώς αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου τα ανθρώπινα συναισθήματα απέναντι στα κοσμοϊστορικά γεγονότα. Δεν πέρασαν δέκα χρόνια από την Πτώση του Τείχους και την ευφορία της λύτρωσης, και οι Γερμανοί άρχισαν να αναρωτιούνται, αν πράγματι έπεσε το Τείχος, αν οι δύο Γερμανίες συγκόλλησαν πραγματικά.

Τριάντα χρόνια μετά την Πτώση, το ερώτημα, αν το Τείχος έπεσε στ’ αλήθεια, παραμένει ανοιχτό. Η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ αποκάλεσε τα γεγονότα της 9^ης Νοεμβρίου του 1989 «στιγμή ευτυχίας», τόνισε πάντως, ότι για τους Γερμανούς της πρώην Ανατολικής Γερμανίας η ζωή είναι πλέον ελεύθερη, αλλά όχι πάντα εύκολη. Η καγκελάριος δεν ήταν τελείως ειλικρινής: όχι μόνο δεν είναι εύκολη, αλλά, το κυριότερο, οι «ανατολικοί» και οι «δυτικοί» ακόμα δεν ζουν υπό ίσους όρους, κάτι που δείχνουν τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης του γερμανικού Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας Ipsos. Σύμφωνα μ’ αυτά, λίγο πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες Γερμανούς θεωρούν την Πτώση του Τείχους θετικό γεγονός. Ανάμεσα στους κατοίκους των πρώην ανατολικών περιοχών 57% απάντησαν αρνητικά, ανάμεσα στους Δυτικούς θετικά βλέπουν την Πτώση μόλις 54%, ενώ το ένα τρίτο των ερωτηθέντων απάντησε «δεν ξέρω/δεν απαντώ». Τριάντα χρόνια αργότερα, οι ανατολικοί Γερμανοί συνεχίζουν να παραπονιούνται για τις διαφορές στο επίπεδο διαβίωσης, στις συντάξεις, για το γεγονός, ότι η πολιτική ελίτ της ενωμένης Γερμανίας απαρτίζεται αποκλειστικά από τους «δυτικούς». Η ίδια η Μέρκελ «μόλις πρόσφατα έμαθε», ότι ανάμεσα στους επικεφαλής των γερμανικών Πανεπιστημίων δεν υπάρχει ούτε ένας «ανατολικός»!

Μήπως η ιστορία της ενοποίησης της Γερμανίας θυμίζει την ενοποίηση της Ευρώπης; Η Πτώση του Τείχους, μήπως θυμίζει την πτώση των συνόρων ανάμεσα στα ευρωπαϊκά αδελφοποιημένα κράτη; Και το ανεκπλήρωτο γερμανικό όνειρο, μήπως θυμίζει εκείνο το απατηλό ευρωπαϊκό όνειρο, που για πολλές χώρες, με πρώτη και καλύτερη την Ελλάδα, μετατράπηκε σε εφιάλτη; Σε δύο χρόνια, το 2021, όταν η Ελλάδα θα γιορτάζει τα 200 χρόνια της Επανάστασης, οι Γερμανοί θα έχουν τη θλιβερή επέτειο των 50 χρόνων από την οικοδόμηση του Τείχους. Τι αποτελέσματα θα βγάλει τότε μια δημοσκόπηση στα καθ’ ημάς; Μήπως τελικά η Πτώση δεν ήταν «στιγμή ευτυχίας», αλλά μόνο «στιγμή ευφορίας»; Όπως και παρόμοιες στιγμές των πολύχρωμων επαναστάσεων ανά τον κόσμο;  

Στην ομιλία της στις 9 Νοεμβρίου του 2019, η Καγκελάριος Μέρκελ δεν είπε λέξη για το ρόλο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην ενοποίηση της Γερμανίας. Δεν είναι τυχαίο, που η ιστορία της Πτώσης του Τείχους ξαναγράφεται, όπως ξαναγράφεται και η ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, και το ιστορικό γεγονός της 9 Νοεμβρίου του 1989 επίσης σερβίρεται ως «καθαρή» νίκη της Δύσης και των αξιών της, και όχι ως αποτέλεσμα της περεστρόικας: έτσι, η επικεφαλής του κεντροδεξιού CDU, Αννεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπαουερ, μιλώντας στη συνάντηση με τους χριστιανούς δημοκράτες, ευχαρίστησε τους Αμερικανούς επειδή εξαφάνισαν το Τείχος του Βερολίνου. Άλλη μια «διάσωση του στρατιώτη Ράιαν»...

Τα τείχη τα φτιάχνουν οι άνθρωποι, όπως ορθώς είπε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Τα έφτιαχναν και συνεχίζουν να τα φτιάχνουν. Έχουν όμως πραγματική θέληση και δύναμη να τα γκρεμίσουν;

Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος 

Γιώργος Καζάζης, Χωρίς τίτλο, 2019, λάδι σε καμβά, 100 x 100 εκ.