Αντίφωνο στην ηγεμονία

Βαλέριος Καλούτσης, Naturmatic- Δάσος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, 1975- 76, φωτογραφία, ξερά φύλλα, ταριχευμένο πουλί

ΤΗΣ ΚΛΕΟΝΙΚΗΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΟΥΒΛΗΣ, Voices on the Left: Challenging capitalist hegemony, RedMarks, Αθήνα 2019, σελ. 314

Το βιβλίο, που επιμελήθηκε ο Γιώργος Σουβλής και κυκλοφόρησε τον Μάιο του 2019 από τις εκδόσεις Red Marks στην αγγλική γλώσσα, είναι μια συλλογή συνεντεύξεων. Με μουσικούς όρους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα βιβλίο «αντίφωνο». Αντίφωνο όχι μόνο επειδή επιτρέπει σε όλες εκείνες τις φωνές που αντιτίθενται στην αδιαμφισβήτητη ηγεμονία του καπιταλισμού να αρθρωθούν αλλά κι επειδή οι φωνές αυτές συνυπάρχουν στο παρόν, τέμνονται σε πολλά σημεία κι έρχονται τελικά σε έναν έμμεσο διάλογο μέσα από τις ερωτήσεις που καλούνται να απαντήσουν.

Οι φωνές αυτές των συνεντευξιαζόμενων αντιπροσωπεύουν σημαντικές σχολές πολιτικής σκέψης αλλά και ιδεολογικά ρεύματα της σύγχρονης Αριστεράς. Συγκεκριμένα, εξετάζει τρεις γενιές στοχαστών: Πρώτον, τη γενιά των millennials που ενηλικιώθηκε στην αυγή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και έγινε μάρτυρας της αποτυχίας του νεοφιλελευθερισμού. Δεύτερον, τη γενιά των αντιπαγκοσμιοποιητικών κινημάτων στο γύρισμα του 21ου αιώνα, με το περιοδικό Historical Materialism να πρωτοστατεί στην προσπάθεια απέναντι στο αναγγελθέν «τέλος της ιστορίας» του Φουκουγιάμα. Τρίτον, τη γενιά της μακράς δεκαετίας του ’60, με το 1968 ως ιστορικό ορόσημο που συμπυκνώνει τους κοινωνικο-πολιτικούς αγώνες της περιόδου και τις επακόλουθες αλλαγές όχι μόνο στη δομή του πανεπιστημίου αλλά και στο περιεχόμενο της παραγόμενης γνώσης.

Το βιβλίο μπορεί να ειδωθεί ως μια χαρτογράφηση των συζητήσεων που γίνονται εντός της Αριστεράς σε διάφορα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, πατώντας στη διεθνιστική μαρξιστική παράδοση. Η ραχοκοκαλιά του βιβλίου, που ήδη διαφαίνεται από τον τίτλο, είναι το θεωρητικό οπλοστάσιο του Γκράμσι, με προεξάρχουσα την έννοια της ηγεμονίας. Οι συνεντευξιαζόμενοι καλούνται να τοποθετηθούν σε μια σειρά από ερωτήματα που οργανώνονται γύρω από θεματικούς άξονες, όπως η ιστορική κοινωνιολογία του καπιταλισμού, οι φεμινιστικές θεωρίες, η πολιτική οικονομία του σύγχρονου νεοφιλελευθερισμού, οι νεομαρξιστές θεωρητικοί (Γκράμσι, Αλτουσέρ, Πέρρυ Άντερσον), οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις και οι συλλογικοί αγώνες σε διάφορες περιοχές του κόσμου, καθώς και το αδιόρατο «ασυνεχές συνεχές» της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της ακροδεξιάς.

Πέρα από την ανάδειξη και αποσαφήνιση θεωρητικών επεξεργασιών, αυτός ο συλλογικός τόμος φιλοδοξεί, κι εν πολλοίς το καταφέρνει, να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας αριστερής ιδεολογικοπολιτικής ατζέντας, που μπορεί με τη σειρά της να οδηγήσει σε μια πιο επεξεργασμένη πολιτική στρατηγική για το παρόν και το κοντινό μέλλον. Η δομή των ερωτήσεων φωτίζει τον κρίσιμο δεσμό πολιτικής θεωρίας και πρακτικής κι επιτρέπει όχι μόνο τη συνομιλία συνεντευξιαστή και συνεντευξιαζόμενου αλλά και την άτυπη συνομιλία μεταξύ των συνεντευξιαζόμενων. Ευνοείται έτσι η διαθεματικότητα ως δικλίδα ασφαλείας για την υπέρβαση υφιστάμενων στεγανών. Η λίστα των ερωτήσεων είναι ιδιαίτερα διεξοδική και μελετημένη, περιλαμβάνει άλλοτε απλές κι άλλοτε πιο σύνθετες, πολυδιάστατες κι ενίοτε ακόμα και άβολες ερωτήσεις. Δικαίως έχει τύχει η λίστα των ερωτήσεων να χαρακτηριστεί ως εντατική ανάκριση από συνεντευξιαζόμενο.

Από μια μεθοδολογική οπτική, το βιβλίο αυτό μπορεί επίσης να ειδωθεί ως μια «προφορική ιστορία ιδεών». Η προφορικότητα αυτή έχει μια σειρά από πλεονεκτήματα. Πρώτον, οι συνεντεύξεις εξ ορισμού δίνουν χώρο στο υποκείμενο, αποτρέποντας τον κίνδυνο της διαμεσολάβησης του «αφηγητή» και των πιθανών παρερμηνειών που προκύπτουν μερικές φορές από την απόδοση των λεγομένων του/της εκάστοτε στοχαστή σε πλάγιο λόγο. Δεύτερον, η βιωματική προσέγγιση που αναδεικνύεται μέσα από μια σειρά ερωταπαντήσεων όχι μόνο προσδίδει ζωντάνια στο λόγο αλλά, κυρίως, επιτρέπει την ανάδειξη των υποκειμενικών και κοινωνικο-ιστορικών παραγόντων που συμβάλλουν στη γέννηση ενός θεωρητικού ή ιδεολογικού ρεύματος, αποφεύγοντας α-ιστορικές και ουσιοκρατικές αναγνώσεις.

Δεν δίνει λόγο στους συγκεκριμένους διανοούμενους ως μεμονωμένα, χαρισματικά άτομα με μεγάλη επιδραστικότητα στον χώρο των ιδεών. Αντιθέτως, υπογραμμίζει τη σημασία των ακαδημαϊκών και κινηματικών δικτύων που οργανώνονται συλλογικά γύρω από ένα πλήθος προωθητικών πρωτοβουλιών ανά περίοδο. Παράλληλα, φωτίζει τον δυναμικό χαρακτήρα της εξέλιξης των ιδεών, επικαιροποιώντας τις μεν στο παρόν αλλά ταυτόχρονα απορρίπτοντας μια στατική παρουσίαση που θα μπορούσε να εγκλωβίσει τον αναγνώστη στην εν εξελίξει -δύσκολη- συγκυρία. Με άλλα λόγια, αναγνωρίζονται το ιστορικό βάθος και το στοιχείο της μεταβολής στο χρονο.

Τέλος, ένας ακόμα λόγος να παραμείνουμε αισιόδοξοι για την πορεία των νέων εκδοτικών εγχειρημάτων στην Ελλάδα, όπως οι εκδόσεις Red Marks, είναι ότι κάνουν μια αξιοσημείωτη προσπάθεια, αφενός, να συμβάλουν στον διεθνή διάλογο, εκδίδοντας είτε βιβλία στην αγγλική γλώσσα είτε αξιόλογες μεταφράσεις και, αφετέρου, να εμπλέξουν στη διαδικασία αυτή νέους/ες συγγραφείς, ερευνητές/ριες, μεταφραστές/ριες. Συγκεκριμένα, η σειρά Κριτική Έρευνα είναι ένα από αυτά τα υποσχόμενα παραδείγματα στον χώρο των εκδόσεων που στοχεύουν, μεταξύ άλλων, στην προώθηση της κριτικής θεωρίας και ιστοριογραφίας και αξίζει την προσοχή μας.

Η Κλεονίκη Αλεξοπούλου είναι μεταδιδάκτορας οικονομικής ιστορίας του Πανεπιστημίου του Τύμπινγκεν