Ιστορία, έρωτας, επιθυμία

ΤΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΜΑΚΗ

FORD MADOX FORD, Ο καλός στρατιώτης - Μια ιστορία πάθους, Μετάφραση: Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Gutenberg, σελ. 366

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μιλήσεις για την ιστορία, τον έρωτα, την επιθυμία. Στον «Καλό στρατιώτη» (1915) του Ford Madox Ford, τα ερωτικά πάθη των πρωταγωνιστών δεν περιορίζονται σε μια εσωτερική αναμόχλευση συμβάντων και συναισθημάτων. Αντίθετα, τοποθετούνται στο συγκεκριμένο κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο, λίγο πριν την έναρξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, ακολουθώντας τη σύγχυση και την αβεβαιότητα της εποχής. Σε μία κλασική ιεραρχική αξιολόγηση της παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής, το έργο θεωρείται από τη Modern Library ένα από τα εκατό καλύτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας του 20^ού αιώνα, ενώ οι κριτικοί λογοτεχνίας το αξιολογούν ως ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του συγγραφέα. Αποποιούμενη, ωστόσο, τέτοια ιεραρχικά κριτήρια αποτίμησης, το κεντρικό επιχείρημα που προτάσσεται είναι ότι με αφορμή τη διαρκή αναζήτηση του «ιδανικού έρωτα και συντρόφου», εγγράφεται στο βιβλίο με επίκαιρο τρόπο η σύζευξη του προσωπικού με το κοινωνικό και πολιτικό στοιχείο. Έτσι, οι επιλογές των πρωταγωνιστών, καθώς ερωτεύονται παράφορα, δεν αφορούν απλώς στις προσωπικές τους επιλογές, την τυχαιότητα, την αμφιθυμία και τη σύγχυση που χαρακτηρίζουν συχνά κάθε ερωτική ιστορία. Στο έργο καταγράφονται οι τρόποι με τους οποίους οι ηγεμονικές κατασκευές για τη γυναίκα, τον άντρα, τον γάμο και τα αποδεκτά κοινωνικά πλαίσια συμπεριφοράς επιδρούν στις ζωές των ηρώων, οδηγώντας τους σε σύνθετα πλέγματα παρεξηγήσεων και ανατροπών από τα οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν, αφού αισθάνονται δέσμιοι της εποχής και των συναισθημάτων τους. Την ίδια στιγμή ως «μια ιστορία πάθους» η σύζευξη έρωτα και ιστορίας εγγράφεται διαρκώς στη γλώσσα με λεπτομερείς αναφορές στα διλήμματα που προκύπτουν. Διλήμματα που ορίζονται πάντα με τους ηθικούς κώδικες της εποχής για την πίστη και την απιστία, το ποια είναι μια «καλή σχέση», τι είναι επιτρεπτό και τι όχι, τα όρια της επιθυμίας, αλλά επίσης και το τι πρέπει να ειπωθεί και τι πρέπει να μείνει κρυμμένο. Με αριστοτεχνικό τρόπο ο συγγραφέας καταγράφει τους μετασχηματισμούς των σχέσεων και της πραγματικότητας, αμφισβητώντας ένα σύστημα κατάταξης του κόσμου με βάση «αντικειμενικά δεδομένα». «Αλλά το ενοχλητικό- ε λοιπόν, πού να πάρει, θα το πω-, η καταραμένη πληγή του όλου πράγματος , είναι πως έτσι, αν όλα τα παίρνεις για δεδομένα, δεν πας στ’ αλήθεια ούτε μια ίντσα πιο βαθιά απ’ την επιφάνεια των πραγμάτων…» (σ.57).  Κάθε τύπος ηθικών βεβαιοτήτων κάνουν τους πρωταγωνιστές «μια μάζα ομιλίας λεηλατημένης από τουριστικούς οδηγούς» (σ.169).

Επιπλέον, στο βιβλίο καταγράφεται και πώς ο ρομαντισμός με τη μορφή ηθικού προτάγματος οδηγεί σε συγκεκριμένες ηγεμονικές κατασκευές της θηλυκότητας, ορίζοντας τις ερωτικές επιλογές των γυναικών. «Έτσι είναι οι άντρες. Με την ευλογία του θεού, όλα θα πάνε καλά στο τέλος… Των γυναικών το πεπρωμένο ήταν η υπομονή, ναι, η καρτερικότητα και η καρτερικότητα και η καρτερικότητα –ad majorem Dei gloriam–, ώσπου να φτάσει η καθορισμένη μέρα, αν το θέλει ο θεός, που θα ΄ρθει η ανταμοιβή». (σ.255).

Το επίμετρο και η μετάφραση του Μπαμπασάκη, συμβάλλουν, άλλωστε, καθοριστικά στο να αναδειχθεί το βιβλίο ως ουσιαστική επισήμανση της αβεβαιότητας ως συνθήκης. «Διότι η αλήθεια είναι το συνονθύλευμα, αλήθεια είναι ο λαβύρινθος, κι όπως μαθαίνουμε από αυτό που ίσως είναι το μείζων θέμα του βιβλίου, τα φαινόμενα έχουν τη δική τους πραγματικότητα» (Schorer, σ.σ. 353-354).

Όπως αφηγείται ο ίδιος ο συγγραφέας: «Ναι, μπορεί ν’ ακούγονται ρομαντικά αυτά- αλλά δεν είναι παρά ένα μνημείο κοπώσεως» (σ. 318). Κόπωση ερωτική και πολιτική που παραμένει παρούσα και στις μέρες μας.  

Η Κωστούλα Μάκη είναι κοινωνική ψυχολόγος (ΜΑ, Ph.D)

Βαλέριος Καλούτσης, Deterioration. Μεταλλαγές – Εποχή μηδέν, 1982, φωτογραφία, μολύβι