Οι δωσίλογοι

Πάνος Κοκκινιάς, Venizelos, 2017, Digital Inkjet Archival Print

ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΛΑΖΟΥ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΥΜΠΕΡΑΤΟΣ και ΘΩΜΑΣ ΠΡΟΦΗΣ, Ο ένοπλος Δωσιλογισμός και η «αναίμακτη απελευθέρωση». Τα γεγονότα του Κορωπίου 9/10/44, εκδόσεις Ταξιδευτής, σελ. 320

 Λένε ότι το πιο βαθύ σκοτάδι είναι λίγο πριν την αυγή. Στις 9 Οκτωβρίου 1944, μόλις τρεις ημέρες πριν οι Γερμανοί αποχωρήσουν από την Αθήνα και οι Αθηναίοι γιορτάσουν ξέφρενα την απελευθέρωσή τους από το ναζιστικό ζυγό,  400 σπίτια κάηκαν στο Κορωπί και 47 κάτοικοί του εκτελέστηκαν.  Η πραγματική ταυτότητα των δραστών κρατήθηκε επιμελώς κρυμμένη για χρόνια, η τραγωδία συσκοτίστηκε και η ευθύνη για το έγκλημα αποδόθηκε σε άλλους αντί άλλων. Οι συγγραφείς του βιβλίου «Ο ένοπλος Δωσιλογισμός και η «αναίμακτη απελευθέρωση. Τα γεγονότα του Κορωπίου 9/10/44», Μιχάλης Λυμπεράτος και Θωμάς Πρόφης ύστερα από μακροχρόνια έρευνα φέρνουν στην επιφάνεια νέα στοιχεία που αποδίδουν την πραγματική διάσταση των γεγονότων. Αυτοί που λεηλάτησαν, έκαψαν και σκότωσαν στο Κορωπί ήταν γερμανοντυμένοι ελληνόφωνοι ένοπλοι σχηματισμοί με τη συνδρομή ντόπιων εθνικιστών.

Ο Θωμάς Πρόφης διακεκριμένος αξιωματικός της Αεροπορίας έχει ασχοληθεί επισταμένα με την ιστορική έρευνα. Έχει δημοσιεύσει άλλα δύο σχετικά βιβλία, Το Κορωπί στην Κατοχή (2003) και η Τραγωδία του Κορωπίου, (2006 και 2010). Ο Μιχάλης Λυμπεράτος, ιστορικός της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα με έμφαση στην Κατοχή, τον Εμφύλιο και τη μετεμφυλιακή περίοδο έχει να επιδείξει πλούσιο συγγραφικό και επιστημονικό έργο. Οι δυσκολίες, τα εμπόδια και ο πόλεμος που δέχθηκαν οι συγγραφείς αναφέρονται διεξοδικά στην εισαγωγή. Ολόκληρο το βιβλίο είναι ένας διάλογος με επιχειρήματα και επιστημονικά τεκμήρια. Οι συγγραφείς διαβάζουν διεξοδικά την υπάρχουσα βιβλιογραφία και επισημαίνουν αποσιωπήσεις, ασάφειες και  παραλείψεις. Αντικρούουν με επιχειρήματα τα «ντοκουμέντα της Ομάδας Ιστορικής Έρευνας» που συστάθηκε από το Δήμο Κρωπίας το 2016 μετά από τη διοργάνωση επιστημονικής ημερίδας στα Μεσόγεια, όταν οι αποκαλύψεις του Θωμά Πρόφη και οι ανακοινώσεις ιστορικών όπως ο Μ. Λυμπεράτος, ο Τ. Κωστόπουλος και ο Γ. Μαργαρίτης ανέτρεψαν την επίσημη εκδοχή των γεγονότων. Πρόκειται στην ουσία για μια ανασκευή της μεθοδικά κατασκευασμένης επίσημης μνήμης για γεγονότα του Κορωπίου.

Αρχειακά τεκμήρια, βρετανικά έγγραφα και στρατιωτικές εκθέσεις προσφέρουν πλούσια τεκμηρίωση στην επιχειρηματολογία των συγγραφέων. Μαρτυρίες και συνεντεύξεις, που χρησιμοποιούνται κριτικά και συνδυαστικά, αρθρογραφία σε επιστημονικά περιοδικά και εφημερίδες συμπληρώνουν την τεκμηρίωση.

Το βιβλίο όμως δεν αφορά μόνο ότι έγινε στο Κορωπί στις 9 Οκτωβρίου 1944. Τα γεγονότα εντάσσονται  στο εξαιρετικά σύνθετο ιστορικό πλαίσιο της Απελευθέρωσης και της γερμανικής αποχώρησης από τη χώρα. Μέσα από το εισαγωγικό σημείωμα του Μιχάλη Λυμπεράτου καταδεικνύονται οι πολλαπλές επιδιώξεις όλων των παραγόντων του διπλωματικού, πολιτικού, στρατιωτικού αυτού κομβικού γεγονότος.

Η προέλαση του Κόκκινου Στρατού στα Βαλκάνια έκανε στρατηγικά αναγκαία τη γερμανική υποχώρηση από το νοτιοανατολικό μέτωπο. Στο μεταβατικό διάστημα μέχρι την ολοκληρωτική αποχώρηση των Γερμανών και τη συμμαχική απόβαση, στήθηκε ένα περίπλοκο διπλωματικό παιχνίδι από πολλούς παίκτες με διαφορετικές στοχεύσεις.  Στο στρατιωτικό του σκέλος επίκεντρο της διαδικασίας έγινε ο τρόπος με τον οποίο οι Γερμανοί θα απέσυραν με όσο το δυνατό μικρότερες απώλειες τις δυνάμεις τους από την Ελλάδα. Ως προς το πολιτικό σκέλος το βασικό πολιτικό πρόβλημα  ήδη από τις αρχές του 1944 ήταν η ομαλή μεταβίβαση της εξουσίας στην απελευθερωμένη Ελλάδα.  Επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών εξελίξεων ήταν η Αθήνα καθώς «ο κρατών της πρωτευούσης» θα διέθετε πολιτική και οικονομική ισχύ για να ελέγξει ολόκληρη την επικράτεια.

Η «ειρηνική εκκένωση» των Αθηνών είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για τη Γερμανική διοίκηση καθώς τη θεωρούσε προϋπόθεση για την απρόσκοπτη υποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων. Η «Θεωρία του Χάους» προέβλεπε την πρόκληση  εκτεταμένων καταστροφών σε υποδομές και δολοφονίες της πολιτικής ηγεσίας. Το σχέδιο εγκαταλείφθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου και  ακολουθηθηκε μια πιο πολιτική προσέγγιση  για την εμβάθυνση των ενδοελληνικών αντιθέσεων ώστε να διευκολυνθεί η γερμανική υποχώρηση. Αυτό άφηνε το πεδίο ανοιχτό για παρασκηνιακές διαβουλεύσεις καθώς η απειλή εκτεταμένων καταστροφών χρησιμοποιήθηκε ως διαπραγματευτικό όπλο για μια όσο το δυνατό πιο ανώδυνη απαγκίστρωση. 

Κατά την προσφιλή τους πρακτική οι Γερμανοί επιχείρησαν να μεταθέσουν την ευθύνη για την τήρηση της τάξης στον ίδιο τον πληθυσμό. Ήταν «η ανόητη δράση εγκληματικών στοιχείων» που  τους ανάγκαζε να λάβουν μέτρα!  Η απειλή των καταστροφών, με τις ανθρώπινες απώλειες και τις υλικές ζημιές που συνεπαγόταν, και η δυνατότητα των τοπικών Γερμανών αξιωματούχων να τις αποτρέψουν μπορούσε να εξασφαλίσει μια άτυπη ουδετερότητα. Παράλληλα, και στο πλαίσιο της στρατηγικής της πολιτικοποίησης του πολέμου οι Γερμανοί υποδαύλιζαν συγκρούσεις εθνικιστών και κομμουνιστών στην Ελλάδα.  Η Γερμανική αντικομμουνιστική προπαγάνδα εντάθηκε, όπως και η διασπορά ψευδών ειδήσεων και η προβολή δήθεν εγκλημάτων των κομμουνιστών με στόχο τη δημιουργία ενδοελληνικών αντιθέσεων. Όσο πλησίαζε η γερμανική αποχώρηση οι δολοφονίες, οι μαζικές εκτελέσεις, τα μπλόκα και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις αυξάνονταν και εντατικοποιούνταν.  

Το ΕΑΜ/ΚΚΕ από τη μεριά του θεωρούσε την ύπαρξη ενιαίας εθνικής κυβέρνησης στις παραμονές της Απελευθέρωσης κρίσιμο θέμα για το ομαλό, χωρίς εμφύλιο πόλεμο, πέρασμα από την Κατοχή στην ελεύθερη εθνική ζωή. Σε συμβολικό επίπεδο, αυτό σήμαινε ανάδειξη της ενότητας και εξοβελισμό των κατηγοριών απέναντι στο ΚΚΕ για μονοπώληση του αγώνα και υφαρπαγή της εξουσίας. Ύστερα από μια διελκυστίνδα ενός μήνα το ΕΑΜ/ΚΚΕ δέχθηκε (η απόφαση του Π.Γ. μιλάει για εξαναγκασμό) να συμμετέχει στην Κυβέρνηση  με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου με όρους που κάθε άλλο παρά ανταποκρίνονταν στον -εγχώριο- συσχετισμό των δυνάμεων. Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ αναλάμβανε το καθήκον της διαφύλαξης της τάξης και της ασφάλειας και της τήρησης των συμφωνιών. Οι ΕΛΑΣίτες διατάχθηκαν να πειθαρχήσουν και να μη σφίγγουν αγανακτισμένοι τα τουφέκια τους. Ο ΕΛΑΣ συμφώνησε σιωπηρά να μη χτυπήσει τους Γερμανούς σε κατοικημένες περιοχές για να μην προκληθούν καταστροφές και μαζικά αντίποινα στον πληθυσμό. 

Οι Γερμανοί εντέχνως εκμεταλλεύτηκαν τη βρετανική καχυποψία απέναντι στο ΕΑΜ το οποίο εν δυνάμει μπορούσε να επωφεληθεί από την κατάσταση κυριεύοντας βαρύ γερμανικό οπλισμό ή ακόμα και καταλαμβάνοντας την εξουσία. Καθώς μια ισχυρή παρουσία του ΕΑΜ  στεκόταν εμπόδιο στα ευρύτερα γεωπολιτικά τους συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο προχώρησαν στην ενίσχυση δυνάμεων που θεωρούσαν πιστές στην πολιτική τους, όπως τα Σωμάτα Ασφαλείας. Μέσω του Σπηλιωτόπουλου, στρατιωτικού διοικητή Αθηνών και υπαρχηγού της εθνικιστικής οργάνωσης ΡΑΝ βρετανικά όπλα έφτασαν με δύο αποστολές, στις 22 Σεπτεμβρίου 1944 και στις 8 Οκτωβρίου 1944. Αυτά κατέληξαν στην πλειονότητα τους στα χέρια εθνικιστικών οργανώσεων και στην δοσιλογική οργάνωση Χ, που λειτουργούσαν ως αντίπαλο δέος στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. 

Σε αυτό το σημείο της ροής των γεγονότων συμβαίνουν τα γεγονότα στο Κορωπί. Η μέχρι τώρα βιβλιογραφία υποστήριζε ότι οι Γερμανοί έκαψαν το Κορωπί στις 9/10/44 αφού μια ημέρα νωρίτερα είχαν πέσει σε ΕΛΑΣίτικη ενέδρα. Οι συγγραφείς το ανασκευάζουν θέτοντας μια σειρά από ερωτήματα τα οποία τεκμηριωμένα και πειστικά απαντούν.  

Στην περιοχή των Μεσογείων δεν υπήρχαν διερχόμενες γερμανικές δυνάμεις που να δώσουν το δικαίωμα για ενέδρα εναντίον τους καθώς οι Γερμανοί είχαν αποχωρήσει από το β δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου. Δεν υπήρχε λόγος για αντίποινα των Γερμανών στο Κορωπί καθώς δεν έγινε καμία ενέδρα, δεν υπήρχε κάποια γενική διαταγή και στη φάση της γερμανικής αποχώρησης το Κορωπί δεν ενδιέφερε στρατηγικά τους Γερμανούς. Από την άλλη ο ένοπλος δωσιλογισμός ενταγμένος στους ναζιστικούς μηχανισμούς καταστολής εντείνει την αντικομμουνιστική του σταυροφορία προκειμένου να αποσείσει το άγος της συνεργασίας με τους κατακτητές. Οι συγγραφείς καταλήγουν ότι το Κορωπί στις 9 Οκτωβρίου 1944 το έκαψαν ελληνόφωνα εθνικιστικά αποσπάσματα από τους Αντωνόπουλο – Ζάγκλη τα οποία παραλάμβαναν βρετανικά όπλα από τις ακτές της Ανατολικής Αττικής, το απόσπασμα χωροφυλάκων άνευ θητείας του Ρέτσου που διαφύλασσε τους δρόμους διακίνησης του οπλισμού και εθνικιστές του Κορωπίου. Ενδεχόμενα κάποιοι εναπομείναντες Γερμανοί λειτουργούσαν ως κάλυψη της όλης επιχείρησης. Το έγκλημα του Κορωπίου αποσιωπήθηκε έντεχνα και διαστρεβλώθηκε αμέσως μετά τη διάπραξή του καθώς υπήρχαν εγχώριοι συμμέτοχοι στα γεγονότα. Η προσπάθεια παραποίησης των γεγονότων συνεχίζεται και σήμερα.

Η Βασιλική Λάζου είναι ιστορικός